دو منفذ ایران برای عبور از تحریم‌های جدید

دنیای اقتصاد: نمایندگان مجلس سنای آمریکا در شرایطی روز پنج‌شنبه طرح جامع تحریم‌های ایران را به تصویب رساندند که بسیاری این اقدام را مخالف روح برجام و موجب واکنش متقابل ایران می‌دانند. طرح تحریم‌های غیرهسته‌ای موسوم به «قانون مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران- ۲۰۱۷» با ۹۸ رأی موافق و تنها دو رأی مخالف در فهرست مصوبات مجلس سنا قرار گرفت. این طرح پس از تصویب در مجلس سنا برای تبدیل شدن به قانون باید در مجلس نمایندگان آمریکا نیز تصویب شود و سپس به امضای «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا برسد.

در واکنش به این اقدام، برنی سندرز سناتور دموکرات و نامزد پیشین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ضمن انتقاد از این موضوع، هشدار داده که تحریم‌های جدید برجام را به مخاطره می‌اندازد. همزمان معاون وزیر خزانه‌داری سابق آمریکا نیز چندی پیش در نامه‌ای هشدار داده این پیش‌نویس توافق هسته‌ای با ایران را تضعیف کرده و موجب واکنش‌های وحشتناکی در داخل ایران خواهد شد. در ایران نیز واکنش‌ها به این اقدام مجلس سنا باعث طرح موضوعات مختلفی شده است. در همین خصوص، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت پیش نویس طرح مقابله با اقدامات سنای آمریکا با همکاری این کمیسیون و مرکزپژوهش‌های مجلس تهیه شده است.

طرح جدید سناتورها که در صورت تبدیل شدن به قانون، تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران را افزایش می‌دهد، به‌طور کلی سه محور اصلی دارد:

۱- تحریم‌های موشک بالستیک: که اشخاص دخیل در برنامه موشکی بالستیک ایران و کسانی را که با آنها داد و ستد دارند هدف تحریم قرار می‌دهد.

۲- تحریم‌های جدید تروریسم: تحریم‌هایی مرتبط با تروریسم را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعمال می‌کند و به‌طور مشخص قوانینی علیه افرادی تدوین می‌کند که در حال حاضر به بهانه حمایت ادعایی ایران از «تروریسم» تحریم هستند. این قانون رئیس‌جمهور آمریکا را ملزم می‌کند به فاصله حداکثر ۹۰ روز بعد از اجرایی شدن، تحریم‌هایی را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و اشخاص خارجی که جزو مقام‌ها، ماموران یا وابستگان این سازمان هستند، اعمال کند.

۳) اجرای تحریم تسلیحاتی: رئیس‌جمهور آمریکا را ملزم می‌سازد تا دارایی افراد و نهادهای درگیر در فعالیت‌های خاص مرتبط با تامین، فروش یا انتقال تسلیحات منع شده و مواد مرتبط با یا از ایران را توقیف کند. به‌طور مشخص، طرح خواستار اعمال تحریم علیه افرادی است که در فروش، تامین قطعه، تعمیر و انتقال تانک، خودروی زرهی، تسلیحات با کالیبر بالا، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی، کشتی، موشک و سامانه‌های موشکی به ایران، نقش‌آفرین باشند. با آنکه تهیه‌کنندگان طرح تاکید دارند که لحن پیش‌نویس به نحوی است که در اجرای توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ خللی ایجاد نمی‌کند، کارشناسان مسائل تحریمی حتی در آمریکا درباره مغایر بودن آن با این توافق هشدار داده‌اند.

طرح «مقابله با اقدامات ثبات‌زدای ایران» به علاوه دارای بندی است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را سازمانی تروریستی قلمداد می‌کند و عملا در روند عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران اخلال ایجاد می‌کند. این بند نقض مستقیم تعهدات آمریکا در بند ۲۶ و ۲۹ برجام است.

در بند ۲۶ برجام آمده است: «ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست ۲ که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری می‌کند، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در این برجام.»

بند ۲۹ توافق هسته‌ای هم تصریح دارد: «اتحادیه اروپایی و دولت‌های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز این برجام خودداری خواهند کرد».

از این زاویه، این سوال مطرح شده که واکنش مناسب ایران به این اقدام چه باید باشد و از رهگذر اقدامات سخت و تند آمریکا که موجب شکاف در متحدین این کشور شده است، چه فرصت‌هایی می‌تواند عاید تهران شود؟ «دنیای اقتصاد» در پاسخ به این پرسش ها، دو فرصت تهران را مورد نظر قرار داده است:

1- استفاده از ظرفیت اروپا

از زمان توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ در ۲۳ تیر ۹۴ تاکنون، اتحادیه اروپا و در راس آنها فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه، بارها بر پایبندی خود به برجام تاکید کرده و درخصوص هرگونه ماجراجویی آمریکا هشدار داده است. سران آلمان، انگلیس و فرانسه به‌عنوان سه ضلع اصلی توافق هسته ای، برجام را به‌عنوان یک فرصت برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی با ایران می‌دانند. همچنین توانایی توافق هسته‌ای در حل و فصل بحران یک‌دهه‌ای که ضمن رفع نگرانی‌ها از اشاعه هسته ای، باعث خلق فرصت‌ها و استفاده از ظرفیت سیاسی و منطقه‌ای تهران برای مشارکت در مذاکرات صلح نیز شده است، موجب شده تا عملا اروپا راه خود را از آمریکا جدا کند.

به عبارت دیگر، امروز آمریکا قادر نیست همچون سال‌های گذشته که موفق به اجماع جهانی علیه ایران شده بود، مجددا بتواند نگاه و رویکرد کشورهایی اروپایی برای فشار علیه تهران را با خود همراه کند. بنابراین موضع اتحادیه اروپا و جامعه جهانی به رفتار آمریکا و تداوم برجام با آنچه در سال‌های تحریم شاهدش بودیم، بسیار متفاوت است و باید این تفاوت را در روند تعیین واکنش به حساب آورد و از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی آن بیشترین بهره‌ها را برد.

2. استفاده از ظرفیت روسیه

فرصت دیگری که از مجرای تحریم‌های جامع علیه مسکو و تهران می‌تواند نصیب ایران شود، همراهی بیشتر کرملین با ایران در سطح منطقه‌ای و جهانی است. با توجه به همکاری‌های رو به افزایش دو کشور که در بحران سوریه به اوج خود رسیده است، این اقدام مجلس سنای آمریکا می‌تواند علاوه بر تقویت این همکاری‌ها به‌خصوص در حوزه نظامی، منجر به شکل دهی به یک بلوک قدرتمند از سوی روسیه نیز شود. تحلیلگران در همین خصوص معتقدند از آنجا که واشنگتن و مسکو وارد یک فضای تشدید رقابت در سطح جهانی شده‌اند، نگاه کرملین به بازیگرانی چون ایران که از ظرفیت‌های منطقه‌ای برخوردار است و مخالف نظم آمریکایی است، بیش از پیش برای تحقق راهبرد خنثی‌کننده در مقابل واشنگتن مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

این مساله زمانی برای ایران بیشتر می‌تواند در دستور کار قرار بگیرد، که طرح جامع تحریم‌های ایران که روز پنج‌شنبه به تصویب سنا رسید، روسیه به‌عنوان یکی از اعضای ۱+۵ را مورد هدف قرار داده که این می‌تواند منجر به شکاف بیشتر در جبهه اجماع علیه ایران و نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌های تهران و مسکو شود. بنابراین استفاده از ظرفیت روسیه به‌عنوان یک قدرت جهانی باید در هرگونه واکنش متقابل ایران مورد نظر قرار بگیرد. به‌خصوص استفاده از ظرفیت نظامی مسکو، راهی است که بخشی از نیازهای تسلیحاتی تهران را مرتفع می‌سازد.

واکنش‌های موافق و مخالف به اقدام سنا

در واکنش به اقدام روز پنج‌شنبه سنا، مقامات و شخصیت‌های مختلفی به این تصمیم عکس‌العمل نشان داده‌اند. جالب توجه اینکه مقامات آمریکایی، مخالفت زیادی را با این اقدام صورت داده‌اند که می‌توان به برنی سندرز اشاره کرد. سناتور دموکرات و نامزد پیشین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در واکنش به تصویب طرح جامع تحریم‌های ایران و روسیه در مجلس سنای آمریکا در صفحه توئیتر خود نوشت: «من باور دارم که تحریم‌های جدید علیه ایران ممکن است توافق مهم هسته‌ای با تهران را در معرض خطر قرار دهد».

همزمان آدام زوبین، معاون وزیر خزانه‌داری سابق آمریکا در نامه‌ای خطاب به نمایندگان کنگره هشدار داده این پیش‌نویس توافق هسته‌ای با ایران را تضعیف کرده و در روابط آمریکا با متحدانش اخلال خواهد کرد. زوبین نوشته این تحریم‌ها «با توجه به اینکه دست‌کم مغایر با روح برنامه جامع اقدام مشترک دیده خواهند شد، موجب واکنش‌های وحشتناکی در داخل ایران و با متحدان ما خواهد شد.»

ماه گذشته نیز جان کری وزیر خارجه سابق آمریکا در واکنش به تصمیم نمایندگان سنا با انتشار مجموعه توییت‌هایی از تصویب تحریم‌های جدید در سنا علیه ایران انتقاد کرد و نوشت: «دوستان و همکاران سابق من، اکنون زمان رفتار محتاطانه است. الان وقت یک طرح جدید تحریمی علیه ایران نیست. بعد از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ایران، امکان سوءتعبیر از اقدام کنگره وجود دارد.»

در مقابل، اما باب کورکر نماینده ارشد حزب جمهوریخواه آمریکا در سنای آمریکا با بیان اینکه برجام غیر الزام آور است گفت: «ترامپ حتی نیاز ندارد که برای خارج شدن از این توافق (برجام) دست به اقدامی اجرایی بزند، تنها کاری که لازم است انجام دهد این است که آن را نادیده بگیرد و تحریم‌ها را اعمال کند.»

مخالفت‌ها با این تصمیم مجلس سنای آمریکا به اتحادیه اروپا نیز سرایت کرده و کشورهای اتریش و آلمان در بیانیه‌ای اعتراض خود را به این اقدام نشان داده‌اند. دولت‌های اتریش و آلمان طرح تحریمی مجلس سنای آمریکا علیه روسیه و ایران را مخالف منافع اتحادیه اروپا دانسته‌اند. کریستیان کِرن صدر اعظم اتریش و زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان با انتشار بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که طرح تحریمی اخیر مجلس سنای آمریکا علیه روسیه و ایران، شبکه گاز طبیعی اروپا را به خاطر منافع آمریکا تحت تأثیر قرار خواهد داد.

در ادامه این مخالفت ها، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در واکنش به تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران در سنای آمریکا گفت: هیات نظارت بر اجرای برجام اقدامات متقابل و متناسب را برای تامین منافع ملی ایران با قاطعیت اتخاذ خواهد کرد.

بهرام قاسمی با بیان اینکه تصویب این قانون با توجه به عملکرد و سوابق این‌ مجلس در ضدیت و دشمنی با ملت شریف ایران غیرقابل پیش‌بینی نبود و در ادامه خصومت‌های ذاتی آمریکا با جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود، ابراز کرد: «دولت ایالات متحده آمریکا براساس برجام که یک سند بین‌المللی است، تعهداتی دارد که باید آنها را به‌طور کامل و با حسن نیت انجام دهد. در این زمینه مقررات داخلی کشورها ملاک عمل نیست و دولت‌ها نمی‌توانند با توسل به چنین مقرراتی از زیر بار تعهدات قانونی خود شانه خالی کنند.‌» قاسمی در پایان تاکید کرد: «برنامه‌های دفاعی موشکی جمهوری اسلامی ایران کاملا مشروع بوده و حتی با قطعنامه ۲۲۳۱ مغایرتی ندارد و هیچ اقدامی قادر نخواهد بود جمهوری اسلامی ایران را از حق دفاعی مشروع خود منع کند.»

از سوی دیگر، سید حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه پیش نویس طرح مقابله با اقدامات سنای آمریکا با همکاری این کمیسیون و مرکزپژوهش‌های مجلس تهیه شده است، گفت: «نمایندگان در این طرح تصمیم گرفتند که با تجمیع تمام مصوباتی که در مجلس علیه آمریکایی‌ها به تصویب رسیده اقداماتی را دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار دهند که اقدام و مقابله مناسبی را در برابر بدعهدی‌ها و نقض عهدهای آنان انجام داده باشیم.»