صلح سرد در جنگ تجاری

دنیای اقتصاد: اخباری متفاوت با آنچه انتظار می‌رفت از عمارت «مار-ئه-لاگو» مخابره شده است. دو رقیب برای تغییر مختصات، رابطه «گذار آرام» را انتخاب کردند، انتخابی که با تصورات موجود قبل از این دیدار ناهمخوان بود. به همین دلیل نیز در بازارهای جهانی با احتمال تشدید تنش‌ها میان ایالات‌متحده و چین خرید دارایی‌های امنی چون طلا افزایش پیدا کرد. اما ظاهرا موشک‌پراکنی آمریکا نیز که می‌توانست عامل جدیدی در واگرایی اقتصادی دو کشور باشد بر نتایج مذاکرات سایه جدی نینداخته است. دو طرف در عمارت ترامپ در فلوریدای آمریکا بر سر برنامه ۱۰۰ روزه‌ای تفاهم کرده‌اند که بناست صادرات آمریکا به چین را افزایش و کسری تجاری آمریکا با این کشور را کاهش دهد. به این ترتیب، ترامپ که در جریان رقابت‌های انتخاباتی، بارها به تندی به سیاست‌های اقتصادی چین حمله کرده بود، توانسته در بحث کسری تجاری امتیازهایی بگیرد. البته برخی تحلیلگران اعتقاد دارند تفاهم بر این کلیات به معنای بسته بودن دست چین در جنگ تجاری نیست، بلکه نشانه‌ای از آتش‌بس موقت تجاری میان دو کشور است. گرچه برخی امیدوارند در پایان ۱۰۰ روز، توافق دو طرف به بهبود رشد اقتصادی در جهان منجر شود؛ اما برخی دیگر با اشاره به عمق مناقشات معتقدند پایداری صلح کنونی با اگر و اماهای جدی روبه‌رو است.

همان ساعتی که روسای جمهوری آمریکا و چین سرگرم صرف شام در «مار-ئه-لاگو» بودند، ۵۹ موشک «تام هاوک» ایالات متحده در سوریه فرود ‌آمد. ترامپ با گزینش چنین زمانی، پیامی سیاسی فرستاد تا همتای کمونیست خود را در گفت‌وگوهای اقتصادی نیز زیر فشار بگذارد. دو طرف بسیار بیشتر از آنچه همین چند روز پیش انتظار می‌رفت، از مذاکرات خود ابراز خشنودی کرده‌اند، اما طبیعی است که ناظران، با دیده شک به درازمدت بودن این رضایت بنگرند. برنامه‌ای ۱۰۰ روزه برای حل اختلاف‌ها تعریف شده و رسانه‌های دولتی چین هم که پیش‌تر با لحنی تند به دولت ترامپ هشدار داده بودند، از اجتناب‌ناپذیر نبودن رویارویی دو کشور نوشتند تا اقتصاد جهان در ابتدای فصل دوم سال میلادی خبری خوب دریافت کرده باشد؛ با این حال، باید دید که آیا نااطمینانی‌های سیاسی-اقتصادی در ماه‌های پیش رو کاهنده خواهند شد یا نه.

در ساحل نخل

میانه‌های هفته گذشته، ناظران روابط بین‌الملل در انتظار نخستین دیدار رهبران اولین و سومین ارتش‌های قدرتمند جهان و دیده‌بانان اقتصاد جهان منتظر نشست روسای دولت‌های دو اقتصاد اول جهان بودند. گرچه حمله موشکی آمریکا به سوریه، تا حد زیادی این دیدارهای دوجانبه را به حاشیه برد، اهمیت دیدارهای پنج‌شنبه و جمعه ایالات متحده و چین بر کمتر کسی پوشیده است. حالا مهم‌ترین نتیجه نشست عمارت نامدار مار-ئه-لاگو در «پام بیچ» فلوریدا - که در سال ۱۹۸۵ از سوی ترامپ خریداری شده است- توافق بر سر برنامه ۱۰۰ روزه‌ای است که بناست اختلاف‌های تجاری را کاهش دهد. این برنامه، افزایش صادرات ایالات متحده و کاهش کسری تجاری آمریکا با چین را هدف گرفته است. رویترز نوشته که صنایع آمریکا امید داشتند ترامپ پشت درهای بسته فشار بیشتری بر همتای چینی خود وارد کند، اما چنان جلو نرود که جرقه یک جنگ تجاری زده شود. آنچه نشان می‌دهد با وجود همه اظهار نظرهای مثبت، تنش‌های دردسرساز میان دو کشور ادامه دارد، گفته دونالد ترامپ در پایان گفت‌وگوهای دوروزه است. با همه اینها، برنامه مورد توافق برای دو کشوری که احتمال تنش آنها همین هفته گذشته بازارها را به هم ریخته بود، گام مناسبی در نظر گرفته می‌شود. رئیس‌جمهور جنجالی آمریکا که در دوره رقابت‌های انتخاباتی و پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶، بارها به تندی به سیاست‌های اقتصادی و جهانی چین حمله کرده بود، پس از پایان دیدارهای دو روزه هفته گذشته از «پیشرفت شگرف» بدون پرشدن شکاف‌ها گفت. ترامپ گفته که با شی جین پینگ «دوستی»‌ای را آغاز کرده و رئیس‌جمهوری چین نیز همراه با تاکید بر همکاری‌های تجاری از رئیس‌جمهوری ایالات متحده برای سفر به چین دعوت کرده است

برنامه 100 روزه

مهم‌ترین دستاورد دیدارهای دوجانبه آخر هفته گذشته شاید توافق دو طرف بر سر برنامه‌ای ۱۰۰ روزه برای حل اختلاف‌ها درباره موضوعات اقتصادی باشد، برنامه‌ای که قرار است صادرات ایالات متحده به چین را افزایش و کسری تجاری آمریکا با این کشور را کاهش دهد. وزیر تجارت آمریکا، ویلبر راس مانند دیگر مقام‌های کابینه ثروتمند ترامپ، این برنامه را «تغییری عظیم در مسیر مباحثات» دانسته است. دونالد ترامپ در جریان کارزارهای انتخاباتی خود پیوسته کسری تجاری با چین را مورد انتقاد قرار داد و خواستار نوعی ملی‌گرایی اقتصادی شد که به چین اجازه ندهد «مشاغل آمریکایی‌ها را بدزدد» و حالا نمایندگان دو طرف از تمایل دوجانبه برای کاهش این کسری گفته‌اند. وضعیت کنونی تجارت میان دو کشور، میلیون‌ها دلار را به چین سرازیر کرده، اما تورم چین را تا حدی افزایش و مصرف داخلی را تا میزانی کاهش داده است. برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند مازاد تجاری چین به دلیل پایین نگه داشتن نرخ ارز این کشور در مقابل سایر ارزها مانند دلار و افزایش صادرات به کشورهای بزرگ اقتصادی مانند آمریکا، می‌تواند تهدیدی برای نرخ تورم چین و در مجموع اقتصاد این کشور به حساب آید. بر اساس آخرین آمارها در سال ۲۰۱۶ صادرات آمریکا به چین ۱۱۵ میلیارد دلار بوده، حال آنکه واردات آمریکا از چین رقمی حدود ۴۶۲ میلیارد دلار ثبت شده است. در نتیجه تراز تجاری آمریکا در مقابل چین، به منفی ۳۴۷ میلیارد دلار رسیده است. به این معنی که روابط تجاری آمریکا با چین بیشتر به‌صورت واردات از این کشور بوده است. رشد قابل توجه صادرات چین باعث ایجاد مازاد تجاری در این کشور می‌شود و به دلیل اینکه عمده صادرکنندگان باید ارز خود را به بانک مرکزی بفروشند، این موضوع باعث رشد دارایی‌های خارجی بانک مرکزی چین و افزایش پایه پولی این کشور خواهد شد. با وجود این، بانک مرکزی چین با ارائه راهکارهایی مانند انتشار اوراق قرضه و افزایش نرخ ذخیره قانونی میزان رشد پایه پولی و نقدینگی را کنترل کرده است و عملا در حال حاضر نگرانی قابل توجهی درخصوص افزایش تورم وجود ندارد. زمان‌بندی حمله موشکی می‌تواند هشداری به پکن باشد که در مورد کره شمالی، همکاری‌های بیشتری با واشنگتن داشته باشد، اما شاید در مذاکرات تجاری هم بی‌اثر نبوده، آن هم در حالی که ترامپ پیش‌تر، کاهش کسری تجاری با چین را از اولویت‌های دولت خویش اعلام کرده بود. البته شاید به نظر برسد که این چین است که به هر دلیلی کوتاه آمده است، اما نباید فراموش کرد که آمریکا هم در صورت رخداد یک جنگ تجاری ضرر خواهد کرد. در صورت موفق بودن مذاکرات صد روزه، هر دو اقتصاد چین و آمریکا و قطعا اقتصاد جهان نفع خواهد برد، اما با این فرض که مذاکرات به نتیجه نرسد، دولت ترامپ دست چندان بازی برای اقدامات تلافی جویانه مثلا در اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای چینی نخواهد داشت. با فرض اینکه ترامپ در اعمال تعرفه‌های بالا بر کالاهای چینی هم جدی باشد، اقتصاددانان معتقد نیستند که چنین اقداماتی می‌تواند کسری تجاری آمریکا را کاهش یا اشتغال‌زایی در آمریکا را افزایش دهد. مساله این است که در صورت اتخاذ چنین تصمیمی، چین نیز مقابله به مثل می‌کند و این اقدام، صادرات آمریکایی را گران‌تر خواهد کرد. در آن صورت، بسیاری از تولیدکنندگان آمریکایی به جای بازگشت به آمریکا به کشورهای ارزان دیگری چون ویتنام خواهند رفت. چین می‌تواند دسترسی شرکت‌های آمریکایی به بازار چین را به انحای مختلف دشوار سازد. اجباری کردن شرکت‌ها به تهیه مجوزهای تازه یا طی کردن رویه‌های بوروکراتیک در کشوری با دولت متمرکز کار ساده‌ای است. چین همچنین می‌تواند اعزام دانشجویان چینی به دانشگاه‌های آمریکا را با مانع روبه‌رو کند. یا انتخاب‌های ساده‌ای وجود دارد که می‌تواند در آمریکا ده‌ها هزار نفر را متاثر کند. تصور کنید کشوری با جمعیت میلیاردی تصمیم بگیرد به جای هواپیماهای «بوئینگ»، «ایرباس» بخرد. این را نیز نباید فراموش کرد که اگر کالاهای چینی در آمریکا گران شوند، بخش عمده‌ای از جمعیت ایالات متحده تورم را درک خواهند کرد. رویترز دیدار هفته گذشته ترامپ با رئیس‌جمهوری چین را مهم‌ترین دیدار رئیس‌جمهور ۱۱ هفته‌ای آمریکا دانسته چراکه این نخستین دیدار او با رهبر یک کشور رقیب و نه یک کشور متحد بوده است، دیداری که شی آن را «منحصر به فرد» خواند و میزبان را به دلیل «آماده‌سازی عالی» ستایش کرد. با این همه، او فراموش نخواهد کرد که درست زمانی که هیات چینی در حال ترک ضیافت شام پنج‌شنبه بود، خبر حمله موشکی به سوریه را دریافت کرد. با وجود این، ترامپ به چین دعوت شد و این دعوت را هم بلافاصله پذیرفت.

استقبال چینی

ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی می‌گفت که چین علاوه بر دستکاری نرخ‌های ارز، مشاغل آمریکایی‌ها را ربوده است. بسیاری از شرکت‌های آمریکایی در سال‌های گذشته خطوط تولید خود را به سرزمین نیروی کار ارزان برده‌اند و ترامپ علاوه بر حمله به آنها، تصمیم‌گیران چینی را هم از انتقاد سخت بی‌نصیب نگذاشت. او در مناظره‌های انتخاباتی گفت که علاوه بر اجبار شرکت‌های آمریکایی به تولید در خاک آمریکا، بر کالاهای چینی تعرفه‌های هنگفتی اعمال خواهد کرد. این موضع‌گیری‌ها باعث شد که در آستانه دیدار رهبران دو کشور، بازارهای جهان شاهد ریسک‌گریزی بورسی و افزایش خرید سرمایه امن مانند طلا و ین ژاپن باشند. اینکه ترامپ از پر نشدن شکاف‌ها گفته،‌ دلیل دیگری بر دردسرساز بودن چالش‌هاست، اما فعلا لحن هر دو کشور آرام‌تر شده است.

اینکه رسانه‌های چین هم نگاه خوبی به دیدار ترامپ و شی داشته‌اند، نشانه‌ای از احتمال تلاش دو طرف برای پر کردن شکاف‌هاست، شکاف‌هایی که بناست با برنامه ۱۰۰ روزه پیش‌گفته منتفی شوند. رسانه‌های چین، روز شنبه دیدار ترامپ و شی را به فال نیک گرفتند و نوشتند که رویارویی دو کشور می‌تواند اجتناب‌ناپذیر نباشد. روزنامه دولتی «چاینا دیلی» شنبه نوشت که پس از «سیگنال‌های بد اولیه از واشنگتن، اوضاع تا جای ممکن به خوبی پیش رفته است.» این روزنامه همچنین از «اشتیاق برابر دو طرف برای روابط سازنده» گفته است. «گلوبال تایمز» دیگر روزنامه دولتی چین هم نوشته است: «دیدار اخیر به‌عنوان شاخصی عمل کرده از اینکه روابط چین-آمریکا از زمانی که ترامپ در ماه ژانویه قدرت را به دست گرفته، در مسیر درست مانده است.» این روزنامه ادامه می‌دهد: «به نظر می‌رسد که هر دو کشور اهمیت گذار آرام را نه فقط برای دو کشور بلکه برای تمام جهان درک کرده‌اند.» این دو تفسیر آنها در «پیپلز دیلی» ارگان خارجی حزب کمونیست چین هم بازتاب یافته است:‌ «نشست دو طرف شرایط را برای گسترش روابط ایالات متحده و چین فراهم کرده است.»