استراتژی برجامی ایران در عصر ترامپ

محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌‌و‌گویی از استراتژی برجامی ایران در برابر دولت جدید ایالات‌متحده رونمایی کرد. ظریف در این گفت‌و‌گو با تاکید بر اینکه مذاکره مجدد بر سر برنامه هسته‌ای ایران ممکن نیست، افزود که اگر نیاز باشد تهران درباره مسائل مرتبط با اجرای برجام با مقامات واشنگتن گفت‌و‌گو خواهد کرد. بلندپایه‌ترین دیپلمات ایرانی در این‌باره توضیح داد: «ما نیاز داریم که از اجرای تعهدات آمریکا در توافق هسته‌ای مطلع شویم و من امکان دیدار با مقامات آمریکایی در این باره را رد نمی‌کنم.»

دنیای اقتصاد: به‌دنبال شدت گرفتن تهدیدات و لفاظی‌های مقامات دولت جدید آمریکا علیه تهران، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، از آمریکا خواست «دست از تهدید ایران بردارد». ظریف در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی، گفت که اقدامات در آمریکا برای اعمال تحریم‌های تازه علیه ایران تلاشی است برای تحریک کردن تهران. وزیر امور خارجه ایران هشدار داد در صورتی که تحریم‌های تازه‌ای علیه کشور وضع شود، ایران نیز در واکنش اقدامات مشابهی را انجام خواهد داد. او همچنین در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی گفت: «اگر نیاز باشد درباره مسائل مرتبط با اجرای توافق هسته‌ای با مقامات آمریکایی گفت‌وگو کنیم، این کار را انجام خواهیم داد. اما درباره تجدیدنظر در این توافق گفت‌وگو نخواهیم کرد.» این در شرایطی است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، بارها از توافق هسته‌ای ایران و ۶ کشور جهان در سال ۲۰۱۵ انتقاد کرده و حتی از بازبینی برجام سخن گفته است. بعد از آزمایش موشکی اخیر ایران نیز، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران اخطار داد. در عین حال مقامات ارشد دولت دونالد ترامپ و شخص رئیس‌جمهوری آمریکا از ابتدای روی کار آمدن این دولت، مواضع خصمانه‌ای را علیه تهران در پیش گرفته‌اند و در این راستا حتی برخی اقدامات نیز انجام دادند که از جمله می‌توان به طرح ممنوعیت سفر اتباع ۷ کشور مسلمان که ایران را نیز شامل می‌شد به آمریکا اشاره کرد. هرچند این طرح با مخالفت قاضی فدرال آمریکا مواجه شد اما نشان داد که دولت جدید واشنگتن سیاست‌های سفت و سختی را علیه تهران دنبال خواهد کرد. همچنین آزمایش موشکی اخیر ایران نیز واکنش‌هایی را از سوی واشنگتن در پی داشت و آنها بر این موضوع تاکید داشتند که این آزمایش خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ است. با وجودی که نشست شورای امنیت در این رابطه بدون دستاورد خاصی برای آمریکا پایان یافت اما وزارت خزانه‌داری آمریکا، ۲۵ شخصیت حقیقی و حقوقی را به بهانه انجام آزمایش موشکی به فهرست تحریم‌های آمریکا علیه ایران افزود. پیش‌تر نیز مقام‌های ارشد دولت آمریکا و از جمله دونالد ترامپ تهدیدهای خود علیه ایران را تکرار و با بهانه انجام آزمایش موشکی ایران، بارها حمایت خود را از افزایش تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرده بودند.

آزمایش موشکی، اقدامی دفاعی است

در عین حال محمدجواد ظریف در این گفت‌وگو و در واکنش به فضاسازی‌های طرف آمریکایی درخصوص آزمایش موشکی ایران گفت: «ایران تا کنون به هیچ کشوری حمله نکرده است و قصد چنین کاری را هم ندارد. آزمایش موشک، اقدامی با اهداف دفاعی است.» به گزارش «ایرنا» ظریف در پاسخ به سوال خبرنگار بی‌بی‌سی در رابطه با «جنگ لفظی رئیس‌جمهوری جدید آمریکا و اسرائیل علیه ایران» گفت: «ایران هرگز به کشوری حمله نکرده، موجب برانگیختن خصومت و دشمنی نشده است و قصد چنین کاری هم ندارد.» وزیر امور خارجه ایران در توضیح ضرورت این آمادگی دفاعی، به هشت سال حمله عراق به ایران اشاره و تاکید کرد: «در طول این هشت سال همه به کمک مهاجم آمدند. مردم ما واقعیت‌ها را فراموش نمی‌کنند.» ظریف در ارتباط با سخنان مقامات آمریکایی، اسرائیلی و عربستان سعودی علیه ایران و اینکه اگر ایران اقداماتی را انجام ندهد، آنها گزینه‌هایی دارند، گفت: «اول از همه ما درباره قوانین بین‌المللی سخن می‌گوییم و نه قانون جنگل و براساس قوانین بین‌الملل آن گزینه‌ها نقض قوانین بین‌المللی است.» او در ادامه سخنان خود گفت که از آنها می‌خواهد هم به قوانین بین‌المللی احترام بگذارند و هم دوراندیشی به خرج داده و خود را در مشکلات جدی نیندازند. او افزود: «من به آنها توصیه می‌کنم که سنجیده و معقول رفتار کنند.» پیش‌تر نیز وزیر امور خارجه ایران در اجلاس امنیتی مونیخ در پاسخ به سوالی درباره موضع رئیس‌جمهوری جدید آمریکا در قبال این کشور گفته بود که ایران به تهدیدها و تحریم‌ها پاسخی نمی‌دهد اما به احترام متقابل واکنش خوبی نشان خواهد داد.

دولت قبلی آمریکا چاره‌ای جز مذاکره نداشت

از سوی دیگر، وزیر امور خارجه ایران در این مصاحبه در پاسخ به سوال خبرنگار در رابطه با توافق هسته‌ای با ایران و هشدار دولت جدید آمریکا در رابطه با زیر نظر قرار دادن ایران گفت: «به اعتقاد من، دولت قبلی آمریکا به این خاطر که گزینه و چاره دیگری نداشت، با ایران به توافق هسته‌ای رسید. این دولت تحریم‌ها را تشدید کرد اما این تحریم‌ها دقیقا نتیجه عکس داد. ایرانی‌ها در برابر فشار اقتصادی ایستادند. از این رو، دولت قبلی آمریکا چاره‌ای نداشت. به اعتقاد من، اگر چاره دیگری داشت، حتما طور دیگری عمل می‌کرد.» ظریف تاکید کرد: «طی هشت دهه گذشته سیاست آمریکا در قبال ایران هیچ‌گاه دوستانه نبود و مردم ایران نشان دادند که نسبت به خصومت و دشمنی واکنشی مثبت ندارند.»

هر زمان که لازم باشد آزمایش موشکی انجام می‌دهیم

از سوی دیگر وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی با اشاره به اینکه توافق‌نامه هسته‌ای پابرجا خواهد بود، افزود: «چون من معتقدم، این توافق‌نامه مبتنی بر عمل کردن به تعهدات همه طرف‌ها است.» به گزارش خبرگزاری صداوسیما، ظریف ضمن تاکید بر قید نشدن برنامه موشکی در برجام گفت: «این توافق‌نامه پابرجا خواهد ماند.»

او همچنین در مورد اخطار دولت ترامپ علیه ایران گفت: «ایران به چنین لحن و گفتاری از طرف آمریکا عادت کرده است اما ما به این نوع از گفتار پاسخ خوبی نمی‌دهیم. من معتقدم که افراد(در آمریکا) وقت خود را تلف می‌کنند.» او به اهمیت تامین تجهیزات دفاعی تاکید کرد و ادامه داد: «ما باید امکانات دفاعی خود را تامین کنیم. ما از نوع تسلیحاتی که در اختیار دیگران در منطقه ما قرار می‌گیرد بی‌‌اطلاع نیستیم. ایران باید ابزارهای دفاعی خود را تولید کند.» رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با اشاره به اینکه روش‌های دفاعی ایران تحریک‌کننده نیستند بر لزوم تلاش‌ها برای تولید ابزارهای دقیق‌تر دفاعی تاکید کرد. او افزود: «چون می‌خواهیم از موشک‌های خود صرفا برای کلاهک‌های متعارف استفاده کنیم و نه برای کلاهک‌های هسته‌ای. به همین علت است که دقت این موشک‌ها اهمیت دارد. ما باید این موشک‌ها را آزمایش کنیم.»ظریف در واکنش به این پرسش که آیا انجام آزمایش موشکی در این مقطع، پیامی برای واشنگتن بود، تاکید کرد: «خیر، (زمان آزمایش) زمان ارسال پیام برای هیچ کسی نبود. ما این کار را زمانی که لازم باشد انجام می‌دهیم. او در رابطه با تاثیر تحریم‌های آمریکا در گذشته بر افزایش تولید سانتریفیوژها توضیح داد: «در واقع نتیجه همین بود. تحریم‌ها منجر به نتایج منفی اقتصادی می‌شوند اما باعث تغییر سیاست نمی‌شوند. منظورم جبر و زور به‌صورت کل است و فقط تحریم نیست، یعنی همه نوع جبر و زور.» همچنین ظریف درباره واکنش ایران نسبت به تحریم‌های جدید آمریکا گفت: «توافق‌نامه هسته‌ای یعنی برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) همه این عناصر را در داخل خود دارد و چیزی که من به شما می‌گویم چیز جدیدی نیست و بخشی از توافق‌نامه است؛ یعنی اگر توافق‌نامه نقض شود، ایران حق دارد به برنامه‌اش بازگردد.» او در پاسخ به این پرسش مجری ان‌بی‌سی که گفت در توافق‌نامه، بندهای خاصی برای موشک‌های بالستیک وجود دارد، پاسخ داد که وجود ندارد و افزود: «توافق‌نامه عمدا به موشک‌های بالستیک نمی‌پردازد، چون اگر می‌پرداخت وضعیت پیچیده‌تر می‌شد.» مجری در ادامه با اشاره به اینکه موشک‌ها از توافق‌نامه بیرون گذاشته شدند اما رئیس‌جمهور ترامپ گفت ایران دارد با آتش بازی می‌کند و این گفته به معنی آغاز یک روابط خوب نیست، توضیح داد: «همین طور که می‌گویید است و قطعا به معنی آغاز یک روابط خوب نیست. این زبان تهدید شبیه همان زبان تهدیدی است که منجر به نتایج مثبت نمی‌شود.»

مذاکره مجدد ممکن نیست

در ادامه این گفت‌وگو ظریف درباره موضع ایران در صورت تلاش واشنگتن برای مذاکره مجدد بر سر برجام گفت: «توافق‌نامه یک توافق‌نامه چندجانبه است. توافق‌نامه‌های چندجانبه قابل مذاکره مجدد نیستند چون باعث باز شدن در جعبه دردسرها خواهد شد و اساسا معنی اش از بین رفتن توافق‌نامه خواهد بود.» از سوی دیگر مجری شبکه ان‌بی‌سی نیوز خطاب به وزیر خارجه گفت من گزارشی را خوانده‌ام که شما در آن با قاطعیت دیدار با وزیر امور خارجه جدید آمریکا را رد کرده‌اید، که ظریف در پاسخ گفت: «نه من دیدار با وزیر خارجه جدید آمریکا را رد نکرده بودم. ما با جان‌کری وزیر خارجه سابق درباره توافق هسته‌ای تعامل داشتیم. ما با جان‌کری گفت‌وگوهای طولانی داشتیم که محدود و منحصر به توافق هسته‌ای بود. اگر نیاز باشد که درباره مسائل مرتبط با اجرای توافق هسته‌ای گفت‌وگو کنیم با مقامات آمریکایی گفت‌وگو می‌کنیم. اما درباره تجدیدنظر در این توافق گفت‌وگو نخواهیم کرد.» او تاکید کرد: «توافق هسته‌ای موضوع مهمی است و ما نیاز داریم که از اجرای تعهدات آمریکا در چارچوب این توافق مطلع شویم. بنابراین گفت‌وگو درباره این مسائل را رد نمی‌کنیم. امکان دیدار را رد نمی‌کنیم. هیچ درخواستی از سوی طرفین برای انجام دیدار مطرح نشد. بنابراین فضا برای گفت‌وگوهای ما تحت تاثیر عوامل مختلفی است. شایعاتی مطرح شد مبنی بر اینکه دیدار ما در این جا در حاشیه نشست مونیخ برگزار خواهد شد. اما ما اعلام کردیم که طرحی برای دیدار با وزیر خارجه جدید آمریکا وجود ندارد. اگر نیاز باشد که درباره مسائل مرتبط با توافق هسته‌ای گفت‌وگو کنیم مکانیزم‌هایی در توافق هسته‌ای داریم که دیدار و گفت‌وگوی وزیران طرفین را مشخص می‌کنند.»

همکاری‌های ضدتروریسم ایران و آمریکا

در نهایت رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در پاسخ به احتمال همکاری تهران و واشنگتن بر سر مبارزه با تروریسم گفت: «مقابله با این چالش تنها با راهکار نظامی موفق نخواهد بود. ابزارهای نظامی باید بخشی از این راهکار باشند. ما به آموزش، فرهنگ‌سازی، ایجاد فرصت‌های اقتصادی و شغلی نیاز داریم. همچنین نیاز به احترام متقابل داریم. این عامل مهمی است که از به حاشیه رانده شدن مردم و جذب آنها به گروه‌های افراطی جلوگیری می‌کند. اینها مسائل مهمی هستند که هر کسی باید درباره آنها کار کند.» او تاکید کرد: «فکر می‌کنم تنها راهکار مقابله با داعش همکاری‌های چندجانبه و جدی تحت نظارت سازمان ملل است. فکر می‌کنم کشورها نمی‌توانند به شکل خودسرانه و تشکیل ائتلاف‌هایی با این معضل مقابله کنند. نکته جالب توجه آن است که این ائتلاف‌ها شامل کشورهایی هستند که از نظر تاریخی در چند سال اخیر به یک یا چند گروه تروریستی کمک‌های تسلیحاتی و مالی داده‌اند.»