ارزیابی وضعیت توافق هسته‌ای و بحران روح برجام

سید‌حسین موسویان
پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا

مدت‌ها است که در واشنگتن جنجال بر سر توان موشکی ایران ادامه داشته، تهدیدی برای امنیت منطقه و مقصد نهایی آن هم رسیدن به کلاهک هسته‌ای جلوه داده می‌شود. درحالی که قدرت موشکی، بخشی از توان دفاعی ایران و هدف آن هم بازدارندگی تجاوز به خاک ایران است. در منطقه، بالانس در مورد سلاح‌های متعارف وجود ندارد زیرا عربستان حداقل پنج برابر ایران و امارات با دومیلیون جمعیت بومی 50 درصد بیشتر و آمریکا با حضور سنگین نظامی در منطقه نیز 70 برابر ایران در زمینه سلاح‌های متعارف هزینه می‌کند. با توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی در جولای 2015، زمینه برای رفع محدودیت‌های سازمان ملل علیه توان موشکی ایران فراهم شد. قطعنامه 2231 شورای امنیت درواقع محدودیت‌های قطعنامه 1929 علیه توسعه موشکی ایران را برطرف کرد زیرا صرفا از ایران دعوت کرد که از آزمایش موشکی با قابلیت حمل سلاح هسته‌ای اجتناب کند.

طبل جنگ طلبی کاخ سفید

با روی کارآمدن ترامپ و تیم رادیکال وی، جامعه جهانی نسبت به سرنوشت برجام نگران شده است. آزمایش موشکی اخیر ایران که به قصد رمزگشایی از سیاست‌های جدید واشنگتن صورت گرفت، موجب اقدام خصمانه کاخ سفید علیه ایران شد. فلین مشاور امنیت ملی وقت ترامپ در این مورد به ایران هشدار داد. او حتی در سال 2012 تلاش کرده بود کشته شدن سفیر آمریکا در بنغازی لیبی را به ایران نسبت دهد. بدون تردید آزمایش موشکی ایران جزیی از حق حاکمیت ملی ایران است.

در بین 6 قدرت جهانی امضا‌کننده برجام، اجماع وجود دارد که آزمایش موشکی ایران، نقض برجام نیست. لیکن در بین این 6 کشور، دولت ترامپ مدعی شده که این موضوع نقض قطعنامه 2231 است درحالی که پرواضح است که این یک آزمایش موشکی با قابلیت حمل سلاح هسته‌ای نبوده است. میخاییل اولینوف، رئیس دپارتمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای روسیه تصریح کرد: «موشک‌های آزمایش شده ایران، قابلیت حمل سلاح هسته‌ای ندارند، هیچ کس تاکنون دلیلی برای رد این واقعیت ارائه نکرده و معلوم نیست مبنای ادعای نقض قطعنامه 2231 چیست.» حداکثر اینکه دبیر کل سازمان ملل درقالب گزارش اجرای قطعنامه 2231 گفت: «آزمایش موشکی با روح سازنده برجام سازگاری ندارد.» بنابراین حتی سازمان ملل هم نتوانسته مدعی نقض شود. در هر صورت این‌گونه اظهارات دولت ترامپ و تهدید برجام، مسیرتقابل آمریکا و ایران را فراهم می‌کند.

نقض روح و متن برجام

بعد از اجرایی شدن برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هر 6 قدرت جهانی تایید کرده‌اند که ایران تمام تعهدات برجامی خود را به‌طور کامل انجام داده است. اما آمریکا در دوره اوباما در اجرای رضایتمندانه تعهداتش، جهت برخورداری کامل ایران از منافع اقتصادی برجام قصور داشت و به‌نظر می‌رسد در دوره ترامپ بدتر شود. طبق برجام، آمریکا متعهد است که درمسیر بهره‌مندی‌های اقتصادی ایران از برجام، مزاحمت ایجاد نکند. اما بعد از اجرای برجام، یک سلسله اقداماتی انجام داد که حتی اگر نقض برجام نباشد، اما ناقض روح برجام بوده است. تحریم‌های پسابرجامی دوره اوباما در مورد آزمایش موشکی ایران و ایجاد محدودیت برای سفر اتباع خارجی به ایران ناقض روح برجام بود.

فرمان اخیر ترامپ در منع ورود اتباع هفت کشور ازجمله ایران نیز همین‌طور. تحریم‌های اولیه غیرهسته‌ای آمریکا علیه ایران مزاحم نقل و انتقالات دلاری در تجارت با ایران شده و مانع این است که روابط بانک‌های بزرگ سایر کشورها با ایران به‌طور کامل عادی شود که نقض روح برجام است. اضافه کنیم بلوکه شدن دومیلیارد دلار ایران با رای دستگاه قضایی آمریکا که نقض آشکار قوانین بین‌المللی در مورد مصونیت حاکمیتی کشور بود. بعد از برجام، کنگره حدود 80 لایحه تحریمی و ضدایرانی در دستور کار گذاشت. هر چند درصورت تصویب، توسط اوباما وتو می‌شد، اما احتمالا ترامپ وتو نخواهد کرد. اقدام ترامپ دراعمال تحریم جدید موشکی ایران، در جهت ترساندن بیشتر سایرکشورها در مورد همکاری‌های اقتصادی با ایران بود که باز هم ناقض روح برجام است. حقیقت این است که آمریکا بعد از اجرایی شدن برجام، مرتکب نقض مکرر روح برجام شده است اما خطرناک تر اینکه آمریکا در عصر ترامپ بخواهد با تحریم‌های گسترده‌ای تحت عناوین حقوق بشر، تروریسم، موشک وسلاح‌های کشتار جمعی، در جهت فلج کردن برجام و در نتیجه در مسیر خطرناک افزایش تشنج با ایران گام بردارد. این مسیر مانع از موفقیت توافقی خواهد شد که جامع‌ترین توافق تاریخ هسته‌ای جهان و مدلی برای خلع سلاح جهانی است. علاوه بر آن، جنگ علیه داعش را تضعیف خواهد کرد زیرا ایران در خط مقدم جنگ با داعش قرار دارد.

منتشر شده در ویژه نامه اجلاس امنیتی مونیخ