سه پیام سفر منطقه‌ای روحانی

رئیس‌جمهوری ایران در سفری یک‌روزه امروز وارد عمان و سپس کویت می‌شود. این سفر حاوی سه پیام مهم در شرایط کنونی منطقه است. پیام اول پاسخی به دعوت امیر کویت و سلطان عمان است که نتیجه آن توسعه روابط با دو بازیگر متعادل و میانجی در شورای همکاری خلیج فارس است. هدف دوم انتقال پیام به عربستان سعودی برای نشان دادن آمادگی تهران برای انجام گفت‌وگوهای مستقیم و جدی است و پیام سوم نیز ضرورت احیای منطقه‌گرایی برای خنثی کردن تهدیدات به‌‌خصوص در عصر ترامپ است.

کامران کرمی: ۲۰ روز پس از سفر وزیر امور خارجه کویت به تهران و انتقال پیام امیر این کشور به حسن روحانی که برخی آن را میانجیگری کویت میان ایران و عربستان دانستند، قرار است رئیس‌جمهوری ایران امروز چهارشنبه در سفری یک‌روزه وارد عمان و سپس کویت شود. کارشناسان این سفر را حاوی سه پیام مهم در شرایط کنونی منطقه می‌دانند. پیام اول در واقع پاسخی به دعوت امیر کویت و سلطان عمان است که نتیجه آن توسعه روابط با دو بازیگر متعادل و میانجی در شورای همکاری خلیج‌فارس است. هدف دوم انتقال پیام ایران به دیگر اعضای شورای همکاری به‌خصوص عربستان سعودی برای نشان دادن آمادگی تهران برای انجام گفت‌وگوهای مستقیم و جدی است و پیام سوم نیز ضرورت احیای منطقه‌گرایی در راهبرد چندجانبه‌گرایی ایران برای خنثی کردن تهدیدات به‌خصوص در عصر ترامپ است.

گسترش روابط با میانجی‌ها

کویت و عمان همواره و در زمانی که روابط ایران با دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس همچون عربستان، بحرین و امارات تنش آلود و دچار اصطکاک بوده، سعی در میانجیگری و بهبود روابط منطقه‌ای با ایران داشته‌اند. نقش‌آفرینی‌های متعدد عمان در روابط ایران با بریتانیا و آمریکا و در مقطع اخیر کویت برای ارسال پیام شورای همکاری خلیج‌فارس نشان از این عزم و اراده سلطان نشین عمان و امیرنشین کویت دارد. در همین خصوص، سلطان قابوس پادشاه عمان در سوم شهریور ماه ۱۳۹۲ به‌عنوان اولین میهمان خارجی رئیس دولت یازدهم به تهران سفر کرد و روحانی نیز در نخستین سفر خود به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، در اسفندماه ۱۳۹۲ به عمان سفر کرد. متعاقب این رفت و آمدهای دیپلماتیک، شیخ صباح احمد جابرالصباح امیر کویت نیز در خردادماه ۱۳۹۳ به تهران سفر کرد.

جدا از بهبود مناسبات با مسقط و کویت، یکی از اهداف سفر روحانی به عمان احتمالا حل مساله پول‌های آزاد‌شده ایران است. در جریان مذاکرات هسته‌ای حدود ۵ میلیارد دلار پول ایران در مقاطع مختلف آزاد و به عمان انتقال داده شد اما آن زمان این پول در این کشور بلوکه شد و عمانی‌ها اعلام کردند توان باز پس دادن این مبلغ را ندارند. چندی پیش تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار تسریع تعیین تکلیف وصول ۵ میلیارد دلار دارایی ایران از عمان شدند. سرنوشت وجوه دریافتی از فروش اورانیوم و آب‌سنگین نیز که پول آن به بانک‌های عمان واریز می‌شود، بخش دیگری است که احتمال می‌رود روحانی در این سفر درباره آن با مقامات عمان گفت‌وگو کند. همچنین تعیین تکلیف پروژه انتقال گاز ایران به عمان نیز از دیگر اهداف سفر رئیس‌جمهوری به مسقط است. در سال ۲۰۱۳ ایران و عمان برای اجرای این پروژه توافق کردند، اما به‌دلیل تشدید تحریم‌ها علیه ایران این پروژه تقریبا به حالت تعلیق درآمده بود. پیش‌تر نیز بیژن زنگنه ۱۹ بهمن ماه گفت که پیش‌بینی می‌کنیم، قبل از فوریه سال ۲۰۱۷ میلادی روی صادرات گاز به توافق نهایی با عمان دست پیدا کنیم.

تنش‌زدایی با عربستان

تنش‌زدایی با دولت‌های عربی خلیج‌فارس و در راس آنها عربستان سعودی را یکی از اهداف سفر منطقه‌ای حسن روحانی به عمان و کویت می‌دانند که حاوی پیام غیرمستقیم ایران برای رقیب منطقه‌ای‌اش است. به‌خصوص که گفتمان سیاست خارجی دولت یازدهم از همان زمان روی کار آمدن حسن روحانی بر بهبود روابط با همسایگان به‌خصوص سعودی تنظیم شده بود. اما توافق هسته‌ای و تحولات سوریه باعث شد ریاض با درک ناصوابی که از آنچه نفوذ ایران در منطقه می‌پنداشت، به سمت تعارض و تنش بیشتر با ایران حرکت کند که سال گذشته به قطع ارتباط سیاسی و اقتصادی منجر شد. در این میان اما کشورها و بازیگران زیادی سعی داشتند تا میان این دو دولت میانجیگری کنند و آشتی را برقرار سازند که هر بار با پاسخ منفی ریاض مواجه می‌شدند. در همین ارتباط روحانی چندی پیش گفت که حداقل ۱۰ کشور که کویت هم جزو آنهاست پیشنهاد کرده‌اند میان ایران و عربستان میانجیگری کنند. وساطت و میانجیگری‌ که نشان از اهمیت روابط صلح‌آمیز ایران و عربستان برای ثبات و امنیت منطقه دارد. در هنگامه سفر وزیر خارجه کویت به تهران برخی از رسانه‌های عربی مدعی شده بودند وزیر امور خارجه کویت در سفر به تهران می‌خواهد پیام شورای همکاری خلیج‌فارس را به ایران منتقل کند. این پیام حاوی مضامینی درباره روابط ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس براساس منشور سازمان ملل و قوانین بین‌المللی است. در این زمینه حمید ابوطالبی معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری نیز در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت: «ابتکار منطقه‌ای دکتر روحانی و پذیرش دعوت سران عمان و کویت، می‌تواند نشانه‌ای باشد بر ضرورت دوستی، اخوت اسلامی و بازگشت به روابط صمیمانه منطقه‌ای، هشداری باشد بر لزوم پایان اختلافات مذهبی، درگیری‌های فرقه‌ای، خشونت‌های تروریستی، کشتار بیگناهان، آوارگی بی‌پناهان و تنش‌های روزافزون منطقه‌ای و آغازی باشد بر حتمیت خاتمه ویرانی بلاداسلامی، تخریب اقتصاد منطقه‌ای، از بین رفتن سرمایه‌ها و نابودی رفاه کشورهای منطقه.» بنابراین باید دید این سفر روحانی که خود حاکی از آمادگی ایران برای بهبود روابط با همسایگان جنوبی خود به‌خصوص عربستان است، تا چه حد با واکنش مثبت مقامات سعودی مواجه خواهد شد. به‌خصوص که سعودی‌ها باید به این درک رسیده باشند که نتیجه میلیاردها دلار هزینه در منطقه نتوانسته منجر به برتری آنها و همچنین تضعیف ایران شود.

احیای منطقه‌گرایی

پیام دیگری که از مجرای سفر رئیس‌جمهوری ایران به دو کشور عمان و کویت به اذهان متبادر می‌شود، ضرورت‌های احیای منطقه‌گرایی و فعال‌سازی روابط با همسایگان عربی است. به‌خصوص با توجه به سیاست‌ها و راهبرد رئیس‌جمهوری آمریکا که درصدد اعمال مجدد فشار بر ایران از طریق ائتلاف با بازیگران منطقه‌ای چون اسرائیل و عربستان است، این ضرورت دوچندان است. در واقع فعال کردن خطوط منطقه‌گرایی به‌عنوان یکی از شاخه‌های چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی ایران از نوعی ضرورت در شرایط جدید حکایت دارد. ضرورت منطقه‌گرایی در واقع همان توجه به حلقه‌های اول پیرامونی ایران است که نیازمند بازسازی در شرایط نوین منطقه‌ای و جهانی است. به موازات بهبود روابط با اتحادیه اروپا، روابط با همسایگان عربی و در راس آنها عربستان و امارات نیز بسیار قابل اهمیت است. به‌زعم کارشناسان و تحلیلگران، در دوره جدید، ایران باید سیاست خارجی خود را بر مبنای ضرورت تنش‌زدایی در روابط با کشورهای عربی تنظیم کند. مرتفع کردن اختلافات با کشورهای عربی یک ضرورت است تا افزون بر ارتقای امنیت و ثبات منطقه‌ای، از اثرگذاری منفی تحولات منطقه‌ای بر بروندادهای مثبت اجرای برجام و خروج ایران از بن‌بست استراتژیک کاسته شود.