شارژ دوباره ایران هراسی

کامران کرمی: کاخ سفید ساعتی پس از مراسم سوگند ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، سندی را منتشر کرد که نشان می‌دهد، دولت جدید آمریکا مصمم به «توسعه سامانه دفاع موشکی» برای مقابله با تهدیدهای موشکی ایران و کره‌شمالی است. در این سند که روی وب‌سایت کاخ سفید قرار گرفته، بر وعده‌های دولت جمهوری‌خواه ترامپ در حوزه بازسازی توان نظامی آمریکا تاکید شده و از جمله آمده است که «ما بهترین سیستم دفاع موشکی را برای محافظت از آمریکا در برابر حملات موشکی دولت‌هایی چون ایران و کره‌شمالی توسعه خواهیم داد.» همزمان، «ولید فارِس» مشاور ارشد ترامپ در امور خاورمیانه ضمن تاکید دوباره بر بازبینی توافق هسته‌ای، از تصمیم دولت جدید برای تقویت کشورهای منطقه علیه ایران خبر داد. موضعی که در روزهای اخیر از سوی عربستان و اسرائیل مورد استقبال قرار گرفت، تا آنجا که عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی گفت که ریاض از رویکرد دولت ترامپ برای احیای آمریکا در جهان و به‌ویژه برای مهار ایران استقبال می‌کند. به نظر می‌رسد که این اقدام و اظهارات، موج دوم ایران هراسی با پیشران سعودی - صهیونیستی باشد و با ادعای ایجاد اتحاد در ایالات متحده که عنوان می‌شود این روزها به شدت متفرق شده، انتشار یافته است.

سند بازسازی توان دفاعی آمریکا، از مجموعه اسنادی است که کاخ سفید منتشر کرده و حاوی رئوس برنامه‌های دولت ترامپ در حوزه‌های مختلف است. در سند مذکور که زیر عنوان «نیروی نظامی خود را دوباره قدرتمند کنیم» منتشر شده است، تاکید شده که دولت ترامپ تلاش خود را برای بازسازی نیروهای مسلح و حملات سایبری به کار خواهد بست. با این حال در این مجموعه اسناد اشاره مستقیم دیگری به ایران نشده است. گرچه به عزم دولت ترامپ برای رهایی از «وابستگی به اوپک و هر کشور متخاصم با منافع آمریکا» تاکید شده است.

همچنین در این سند به اولویت اصلی دولت ترامپ که«شکست داعش و دیگر گروه‌های تروریستی و افراطی» است تاکید شده است. این سند تشریح می‌کند که دولت ترامپ در مسیر «قطع منابع مالی گروه‌های تروریستی»، «گسترش تبادل اطلاعاتی»، «شرکت در جنگ سایبری با هدف ایجاد اختلال و مقابله با تبلیغات و عضوگیری» با شرکای بین‌المللی آمریکا همکاری خواهد کرد. ترامپ از منتقدان توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی است. دونالد ترامپ پیش از این گفته بود توافق هسته‌ای توافق بدی بوده و باید در آن بازنگری شود. مقام‌های ایرانی تاکید کرده‌اند که مذاکره و بازنگری در توافق را نمی‌پذیرند. با وجود اظهارات و سیاست‌های متناقض دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده آمریکا که نگرانی متحدان دور و نزدیک واشنگتن را به‌دنبال داشته است، تمرکز او بر توسعه سامانه دفاع موشکی برای مقابله با ایران، علاوه بر افزایش فشارها بر ایران، حاوی دو پیامد دیگر است که تاثیر مستقیم بر نقش منطقه‌ای ایران در خاورمیانه خواهد داشت. اگرچه به‌دلیل متناقض بودن اظهارات ترامپ و تیم او، همچنان فضای ابهام و عدم قطعیت گسترده است.

1. بازیابی نقش عربستان در راهبرد ترامپ

استقبال عربستان از رویکرد ترامپ و تیم او برای مقابله با ایران نشان می‌دهد سعودی‌ها از سیاست‌های دموکرات‌ها به رهبری باراک اوباما به ستوه آمده‌اند و امیدوارند در دوران جمهوری‌خواهان، مجددا شاهد فعال شدن آمریکا در منطقه باشند. در واقع تعهد آمریکا به ایفای نقش خاورمیانه‌ای خود در طول هفت دهه اخیر که در دوران باراک اوباما در معرض تغییر قرار گرفته بود، تضمینی راهبردی برای ایفای نقش مجدد عربستان در منطقه خاورمیانه و به‌خصوص در رقابت با ایران محسوب می‌شود. دکترین سیاست خارجی اوباما که مبتنی بر مولفه‌های قدرت نرم و چندجانبه‌گرایی در روابط بین‌الملل بود، موجب شد تا شرکا و متحدان این کشور همچون عربستان سعودی دچار تردید و سردرگمی شوند. عدم مداخله مستقیم آمریکا در تحولات مصر، سوریه، یمن و بحرین علاوه بر اینکه باعث سقوط متحدان عربستان و افزایش هزینه‌های مالی و سیاسی برای ریاض شد، منجر به ایفای نقش مستقیم عربستان برای غلبه بر بحران‌ها شد. امری که در طول شکل‌گیری پادشاهی عربستان بی‌سابقه بود و به گفته کارشناسان موجبات به وجود آمدن این احساس نزد آل‌سعود شد که از سوی آمریکا تنها و رها شده است. ریاض امیدوار است رئیس‌جمهوری جدید در سیاست‌های باراک اوباما که منجر به توافق هسته‌ای و نفوذ ایران در جهان عرب شده است، تجدیدنظر کرده و مجددا روابط استراتژیک ریاض-واشنگتن را در ریل خود قرار دهد. با این هدف، عربستان با تاسیس یک ائتلاف نظامی تحت عنوان ناتوی اسلامی که با مشارکت نزدیک به ۴۰ کشور اسلامی، عربی و آفریقایی در دی ماه ۹۴صورت گرفت، به‌دنبال آن است تا نقش جدی تری در راهبرد آمریکا تحت عنوان مبارزه با تروریسم ایفا کند. این ائتلاف که نوعی یارگیری سیاسی- نظامی است، همچنین به‌دنبال این است تا هر نوع تهدید احتمالی در خاک یکی از کشورها را تهدید همه اعضا بداند. در واقع یک نوع چتر دفاعی که می‌تواند ریاض را از تهدیدات منطقه‌ای دور نگه دارد. بنابراین به‌نظر می‌رسد با توجه به سند منتشر شده از سوی کاخ سفید و همچنین اظهارات ترامپ، زمینه‌ها برای بازیابی نقش مجدد عربستان در دوران دونالد ترامپ فراهم شود، اگرچه به قیمت پرداختن هزینه‌های همراهی با آمریکا باشد، چون ترامپ تاکید داشته و دارد که متحدان این کشور باید هزینه‌های خود را برای دفاع آمریکا از آنها پرداخت کنند.

2. تقویت روابط آمریکا و اسرائیل

دومین تاثیری که روی کار آمدن ترامپ برای نقش ایران در منطقه به‌دنبال خواهد داشت، تقویت روابط آمریکا و رژیم صهیونیستی است. به کرات شاهد بودیم که در دوران اوباما روابط واشنگتن-تل‌آویو در معرض تنش قرار گرفت. حمایت آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران که منجر به انعقاد برجام در تیر ۹۴ شد و همچنین عدم وتوی قطعنامه ضداسرائیلی که بر توقف شهرک‌سازی‌ها تاکید می‌کرد، به‌عنوان دو اتفاق عظیم در روابط طرفین نام‌برده می‌شود که توانست در روند همکاری‌های راهبردی اسرائیل و آمریکا، گسست ایجاد کند. در مناظره‌‌های انتخاباتی، یکی از انتقادات ترامپ به دموکرات‌ها این بود که آنها بهترین دوست آمریکا در منطقه خاورمیانه را آزرده خاطر کرده‌اند. هرچند ترامپ در اوایل مبارزات انتخاباتی‌ تاکید می‌‌کرد ایالات‌ متحده باید به‌‌‌عنوان یک دلال بی‌طرف در مورد حل‌وفصل مصالحه وارد عمل شود، اما نتانیاهو را برای گسترش فرآیند شهرک‌سازی در کرانه باختری تشویق کرده است. ترامپ پس از پیروزی در انتخابات در اولین پیام خود خطاب به رژیم صهیونیستی گفت: «من عاشق اسرائیل هستم. من درصددم تا پیوند ناگسستنی میان واشنگتن و تل‌آویو را تقویت کنم. اسرائیل تنها دموکراسی خاورمیانه است.» ترامپ صراحتا گفته است هنگامی که به کاخ سفید برسد اوضاع را به کلی دگرگون خواهد کرد. این اظهارات را باید در کنار بهبود روابط عربستان و اسرائیل قرار داد که در یک‌سال اخیر به مرز دیدارهای سیاسی و دیپلماتیک رسیده است. بنابراین به هرمیزانی که شاهد گسترش روابط ترامپ با دو متحد اصلی خود یعنی عربستان و اسرائیل در روند بازسازی استراتژی آمریکا در خاورمیانه باشیم، به همان میزان می‌تواند منجر به افزایش تهدیدات جدید علیه ایران شود. بنابراین ترامپ با اتکا به مخالفت با برجام، آشکارا جبهه ضدایرانی را در منطقه تغذیه خواهد کرد و این همان گزینه‌ای است که ریاض و برخی کشورهای عربی و به‌خصوص بنیامین نتانیاهو سال‌ها به دنبال آن بوده‌اند.