نقدینگی کجاست؟ - ۶ آذر ۹۵

دنیای اقتصاد: به تازگی در کانال شخصی رئیس کل بانک مرکزی ایران در شبکه «تلگرام»، مطلبی منتشر شده و به مساله نقدینگی در کشور اشاره کرده است. برخی رسانه‌ها این مطلب ولی‌الله سیف را پاسخ به اظهارات روزهای گذشته محسن رضایی، دبیر کل مجمع تشخیص مصلحت نظام دانسته‌اند که در آن، این چهره سیاسی کشور که به واسطه تحصیلات اقتصادی در مسائل مربوط به اقتصاد نیز دیدگاه‌های خود را بیان می‌کند، از «تناقض حجم نقدینگی بالا و عدم رونق تولید و اشتغال در کشور» انتقاد کرده و پرسش‌هایی را با خوانندگان صفحه رسمی خود در «اینستاگرام» در میان گذاشته بود. هر چند در متن تلگرامی رئیس‌کل بانک مرکزی به‌طور مستقیم اشاره‌ای به صحبت‌های رضایی نشده است، اما کلید واژه‌هایی وجود دارد که ممکن است فرضیه واکنش سیف به اظهارات دبیر مجمع تشخیص را تقویت کند. فارغ از این مساله که پیام سیف پاسخی به رضایی بوده یا نه، می‌توان این برداشت را کرد که موضوع نقدینگی در ارکان عالی حاکمیت داغ بوده و دو مسوول عالی‌رتبه به یک سوژه، از دو زاویه پرداخته‌اند.

در مطلب محسن رضایی که رسانه‌ها از آن به‌عنوان «معمای اقتصادی رضایی» یاد کرده بودند، از دولتمردان خواسته شده بود که پاسخ دهند چرا با توجه به اینکه نقدینگی دولت روحانی طی چهار سال گذشته چندبرابر شده است، اما پول در جیب مردم نیست و خریدها کم شده است؟ در یادداشت تلگرامی سیف پاسخ این سوال به‌طور غیرمستقیم این‌طور آمده است: «سپرده‌های بخش غیردولتی ۹۵ درصد نقدینگی را تشکیل می‌دهند؛ این سپرده‌ها متعلق به مردم است و در بانک‌ها نگهداری می‌شوند. صاحبان این سپرده‌ها هر زمان که اراده کنند باید بتوانند به سپرده‌های خود دسترسی داشته باشند.»

در پیام رئیس بانک مرکزی تاکید شده که حجم نقدینگی تنها یک متغیر اقتصادی است که نه تنها نمی‌تواند همه پیچیدگی‌های اقتصاد را به تنهایی نشان دهد، بلکه سخن گفتن از بزرگی آن، بدون توجه به اندازه اقتصاد ثمری ندارد. درباره حجم نقدینگی در این پیام آمده است: «حجم نقدینگی معیاری برای اندازه‌گیری عرضه پول است که از مجموع اسکناس و مسکوک در گردش و سپرده‌های بخش غیردولتی در شبکه بانکی به‌دست می‌آید.» در ادامه پیام آمده است: «شاید منظور، محدود شدن قدرت وام‌دهی بانک‌ها به‌رغم رشد نقدینگی بوده است. البته در این خصوص بانک مرکزی بارها موضوع تنگنای اعتباری و انجماد بخشی از دارایی‌های بانک‌ها به‌دلیل انباشت مطالبات غیرجاری، انباشت بدهی‌های دولت و رسوب دارایی‌های غیرمالی را تبیین و تشریح کرده است. متاسفانه، یک دهه فشار بر منابع بانک‌ها آنها را در شرایطی قرار داده که توانایی تامین مالی سرمایه‌گذاری‌ها متناسب با ظرفیت‌های گسترده اقتصاد بانک محور ایران را ندارند. بانک مرکزی با اجرای اقداماتی کوتاه‌مدت تا حدودی به بهبود شرایط کمک کرده؛ اما رفع کامل این مشکلات نیازمند اصلاح نظام مالی و بخش بانکی کشور است.»

در این خصوص، برخی از کارشناسان معتقدند انتقاد از حجم نقدینگی به نوعی اشتباه گرفتن صورت مساله است که می‌تواند ناشی از عدم تخصص کافی یا بازی‌های سیاسی باشد؛ البته عده‌ای از کارشناسان نیز هستند که به درستی از رشد نقدینگی و پایه پولی، ابراز نگرانی کرده بودند و روند پایه پولی را خطرناک دانستند. در پیام سیف با طعنه اشاره شده که پیش از این، سیاست‌گذار پولی و دولت از بابت تمرکز افراطی بر کنترل تورم و اعمال سیاست انقباضی شدید که منجر به تشدید رکود می‌شود مورد انتقاد قرار داشت. رئیس بانک مرکزی یادآور شده که سیاست‌گذار اقتصادی همواره با مقوله مبادله (trade off) بین اهداف و متغیرهای اقتصادی روبه‌رو است و روند کلیه متغیرها و نماگرهای اقتصاد همواره مورد توجه بوده و با دقت رصد می‌شود و در هر زمان متناسب با شرایط تصمیمات لازم گرفته شده است. این پیام یادآوری کرده که مشکل اصلی اقتصاد در شروع فعالیت دولت، رکود تورمی بود و برون رفت از آن شرایط، تصمیمات ویژه‌ای را نیاز داشت. همچنین پیام به معمای اقتصادی عنوان شده از سوی رسانه‌ها نیز به این شکل اشاره کرده: «در حال حاضر انتقادها متوجه رشد نقدینگی است و بزرگی حجم آن در اقتصاد مورد انتقاد قرار گرفته و آن را معما می‌دانند!»

رضایی در پیام خود گفته بود: «شما خوانندگان بگویید این پول‌ها در کدام بازارها می‌چرخد که رونق اقتصادی و اشتغال را نتوانسته حل کند؟» در پیام سیف تاکید شده استفاده از ظرفیت‌های بالقوه اقتصاد نیازمند سرمایه‌گذاری است و نظام مالی باید بتواند منابع لازم را تامین کند. در پیام سیف به این نکته اشاره شده که دستیابی به این هدف نیازمند اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی درخصوص اصلاح و تقویت بخش مالی کشور شامل نظام بانکی و بازار سرمایه است. رئیس بانک مرکزی کلیه نهادهای اقتصادی را مسوول این امر دانسته که باید در اجرای اقتصاد مقاومتی مشارکت کنند. در پایان پیام تلگرامی سیف آمده است: «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از تمام توان کارشناسی کشور در مسیر اصلاح و تقویت نقش نظام بانکی استفاده کرده و از هر راهکاری که به ارتقای رفاه شهروندان کمک کند، استقبال می‌کند.»