وزیر امور خارجه ایران، مهم‌ترین مشکل جهان اسلام را مشکل گفتمانی دانست و گفت: «علت اصلی و ایجاد‌کننده حرکات افراط‌گرایانه، پاسخی به ناکارآمدی دولت‌های بیشتر کشورهای جهان اسلام در برخورد با رژیم صهیونیستی است.» محمدجواد ظریف دیروز در همایش بین‌المللی بحران‌های ژئوپلیتیک جهان اسلام افزود: «مبنای تاثیرگذاری درک صحیح است و بدون آن امکان تاثیرگذاری و کنشگری فعال وجود ندارد. همین اقدام(تشکیل همایش) حرکت اول برای حل مشکل و فهم آن است و باید درک کنیم در چه شرایطی قرار داریم.»

وزیر امور خارجه با بیان اینکه در شرایط گذار به سر می‌بریم، ادامه داد: «در دیدگاه روابط بین‌الملل، در شرایط در حال گذار، چالش‌ها و فرصت‌ها قابل تبدیل به یکدیگر هستند. اگر امروز فرصتی را برای خود تصور می‌کنیم، این فرصت به راحتی می‌تواند به چالش و خطر تبدیل شود و اگر چالشی داریم می‌توانیم آن را به فرصت تبدیل کنیم.» ظریف تصریح کرد: «شرایط جهان دو قطبی، شرایط بسیار متصلب و بسیار ایستایی بود اما امروز شرایط سیال است و توان تبدیل تهدید به فرصت و متاسفانه فرصت به چالش و تهدید فراوان است.» وزیر امور خارجه تاکید کرد: «امروز چالش‌هایی داریم که چالش مشترک جهانی است و نه فقط چالش جهان اسلام. یکی از چالش‌های جهانی، تعدد بازیگران است؛ واقعیت تعدد و تکثر کنشگران در جامعه بین‌الملل، یک چالش عمده است اما این واقعیت یک فرصت جدید برای کشورهایی است که در شرایط متصلب قبلی نمی‌توانستند نقش ایفا کنند.» رئیس دستگاه دیپلماسی ادامه داد: «امروز کنشگران از دولت‌ها فراتر رفته‌اند و دیگر دولت‌ها به‌رغم همه خاصیت‌هایی که دارند، بازیگران انحصاری در صحنه بین‌الملل نیستند.» ظریف افزود: «امروزه کنشگری در صحنه بین‌الملل ضرورت داشتن سرزمین را کنار گذاشته و حتی بدون داشتن سرزمین می‌تواند از ساحت بین‌المللی نه فقط کنشگر اقتصادی بلکه به‌عنوان زاینده امنیت یا ناامن‌کننده تبدیل شود و این مختصه مهم شرایط کنونی بین‌المللی است که می‌تواند برای ما اثر بسیار عمده‌ای در روابط داخل و بیرون جهان اسلام داشته باشد.» وزیر امور خارجه افزود: «مختصات جهان در حال گذار به نحوی است که همان‌طور که جامعه جهانی را متاثر می‌کند، ما را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، البته اگر بتوانیم برای جغرافیای جهان اسلام تعریفی داشته باشیم.»

درک غلط صدام و قذافی از شرایط در حال گذار

ظریف ادامه داد: «امروز در شرایط سیال، همانند دوران‌های گذار قبلی، بازی و کنش، سرنوشت ساز است. کنشگری در جهان کنونی می‌تواند در فاصله بین پرقدرت شدن جهانی، نهادینه کردن قدرت و اضمحلال و نابودی قدرت، حرکت کند و تمام این موضوعات، مبتنی بر شناخت و درک صحیح است.» او افزود: «شاید مهم‌ترین چالش در جهان کنونی، شناخت صحیح توانمندی‌ها و چالش‌های سایر بازیگران و کشورهای دنیا است؛ اگر بتوانیم درست تشخیص دهیم که شرایط به چه سمتی حرکت می‌کند، این تشخیص می‌تواند فاصله بین نهادینه شدن قدرت تا اضمحلال قدرت حرکت کند.» وزیر امور‌خارجه ادامه داد: «اگر فردی مانند صدام حسین براساس درک و محاسبه غلط با شناخت واقعیات متحول دوران در حال گذار اقدامی می‌کند، می‌تواند به نابودی او بینجامد و از طرف دیگر اگر قذافی هم با درک غلط از شرایط دوران گذار، اقدامی در جهت تسلیم انجام دهد، می‌تواند به نابودی‌اش بینجامد.» ظریف یادآور شد: «در فاصله بین افراط و تفریط در جهان در حال گذار، می‌توان شرایطی آفرید که به نابودی بینجامد. از میلوشویچ تا صدام و قذافی؛ می‌توانید به سادگی ببینید چگونه اشتباه در محاسبه می‌تواند تاثیر بنیان‌شکن برای کنشگر در حال گذار داشته باشد.»

مهم‌ترین مشکل جهان اسلام، گفتمانی است

وزیر امور خارجه با بیان اینکه مشکلات جهان اسلام مخلوطی از چالش‌های درونی و بیرونی است، گفت: «اینکه ما دیگران را برای مشکلات خودمان سرزنش نکنیم به این معنا نیست که به مشکلات خارجی توجه نداشته باشیم ولی اینکه دیگران و مشکلات خارجی را بشناسیم، نباید از مشکلات درونی جهان اسلام فرار کنیم و به آنها نپردازیم.» ظریف ادامه داد: «واضح است مشکلاتی که از خارج بر جهان اسلام تحمیل شده مشکلاتی است که به شرایط کنونی جهان اسلام دامن زده است، شرایطی که شاید افراط، تروریسم، اختلافات فرقه‌ای، ملی و قومی برخی از نکاتش باشد، ضمن اینکه نکات دیگر هم در کنار این مشکلات به درستی و جدیت قابل شناسایی است.»وی اشغال خارجی، تحمیل و سیاست‌هایی که توسط قدرت‌های بزرگ انتخاب شده را از جمله این مشکلات عنوان کرد که درباره آن بسیار بحث و گفت‌وگو شده است و اضافه کرد: «چالش‌های درونی جهان اسلام، سیاسی، اجتماعی و مهم‌تر از همه، چالش‌های گفتمانی است.» رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: «چالش‌های سیاسی ما ناکارآمدی دولت در اکثر کشورهای اسلامی در پاسخ دادن به خواسته‌های جامعه مدنی آن کشور است، دولت‌ها در بسیاری از کشورهای جهان اسلام نتوانسته‌اند به آنچه که وظیفه ذاتی دولت بوده عمل کنند.»

عامل اصلی افراط‌گری ناکارآمدی دولت‌های اسلامی

ظریف در بخش دیگری از سخنانش افزود: «بدون تلاش برای توجیه‌گری، علت اصلی و ایجاد‌کننده حرکات افراط‌گرایانه پاسخی به ناکارآمدی دولت در اکثر کشورهای جهان اسلام برای تامین حداقل خواسته‌های نه فقط اقتصادی بلکه هویت مردم مسلمان است که شاید یکی از مهم‌ترین آنها ناکارآمدی در برخورد با رژیم صهیونیستی است.» وی مشکل اصلی جهان اسلام را رژیم صهیونیستی توصیف کرد و گفت: «دولت‌های اسلامی باید پاسخگوی غصب حقوق مردم فلسطین توسط رژیم صهیونیستی باشند و این به‌عنوان عامل ریشه‌ای برای ایجاد حرکتی است که متاسفانه به دلیل چالش گفتمانی به جای هدف گرفتن مشکل اصلی به حرکات افراطی تبدیل شده‌اند که چهره اسلام را مشوه کرده‌اند.»وزیر امور خارجه افزود: «برخی از زمامداران جهان اسلام تلاش می‌کنند چالش هویتی و ناکارآمدی را با توهمی که دارند به سمت خطرات غیرواقعی همچون دعوای شیعه و سنی و عرب و عجم منحرف کنند.»ظریف گفت: «تلاش برای منحرف کردن چالش ناکار آمدی به سمت دشمنان، غیرواقعی است و برطرف کردن این مشکل با توانمندکردن مردم محقق می‌شود».ظریف تصریح کرد: «این مشکل، خطر تلاش برای منحرف کردن چالش فرصت‌ساز به چالش امنیت برانداز است.» وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: «باید بپذیریم که کنشگریم و بپذیریم که موضوع کنش دیگران نیستیم. این خودباوری فقط شعار نیست؛ واقعیت جهان کنونی است؛ پذیرش کنشگری و اینکه ما عنصر تاثیرگذار هستیم.» وی اضافه کرد: ما باید ژئوپلیتیک وحدت را در برابر ژئوپلیتیک تفرقه، ژئوپلیتیک مقاومت را برابر ژئوپلیتیک تسلیم، ژئوپلیتیک صلح را برابر ژئوپلیتیک خشونت و ژئوپلیتیک اعتدال را برابر خطر افراط قرار دهیم.