اریک تراگر- تحلیلگر ارشد خاورمیانه در اندیشکده «سیاست خاور نزدیک واشنگتن»

اقدام اخیر مصر در حمایت از پیش‌نویس قطعنامه روسیه درخصوص بحران در سوریه تا آن حد موجب خشم و آشفتگی عربستان‌ سعودی شد که سفیر این کشور در سازمان ملل به‌طور علنی از رای مثبت مصر به پیش‌نویس این قطعنامه انتقاد کرد. مقامات سعودی‌ با تلاش‌های روسیه به‌منظور جلوگیری از سقوط بشار اسد، رهبر سوریه، مخالف بوده و تمایل خود را نسبت به پیش‌نویس قطعنامه ارائه شده از سوی فرانسه مبنی بر توقف کامل بمباران روسیه در شهر حلب ابراز کرده‌اند.

عربستان سعودی برای پابرجا نگه داشتن مصر کمک‌های مالی قابل‌توجهی را به‌خصوص در سال‌های اخیر به این کشور اختصاص داده است. پس از سقوط دولت محمد مرسی، اولین رئیس‌جمهوری منتخب مصر و رهبر حزب اخوان‌المسلمین در ژوئیه سال ۲۰۱۳، ریاض بلافاصله ۵ میلیارد دلار کمک مالی را به قاهره اعطا کرد. همچنین مقامات سعودی متعهد شدند ۴ میلیارد دلار دیگر را نیز در ماه مارس سال ۲۰۱۵ میلادی به مصر پرداخت کنند و ملک سلمان، پادشاه عربستان‌ سعودی نیز قراردادی به ارزش ۲۵ میلیارد دلار را در ماه آوریل با این کشور منعقد کرد.

حمایت عربستان ‌سعودی از دولت روی‌کار آمده پس از محمد مرسی، حاکی از نگرانی‌های عربستان در مورد جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای گروه اخوان‌المسلمین است و از طرف دیگر گویای این باور عربستان است که ایجاد یک مصر باثبات موجب تقویت هرچه بیشتر قدرت دفاعی عربستان در برابر ایران و عوامل‌نیابتی این کشور خواهد بود. ظاهرا عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر نیز این توافق ضمنی را پذیرفته بود چون در گفت‌وگویی با ملک سلمان، پادشاه عربستان ‌سعودی در ماه مارس سال ۲۰۱۵ میلادی امنیت کشورهای عربی حوزه خلیج ‌فارس را «خط قرمز» مصر دانسته بود. با این حال، از ‌نظر مقامات سعودی، السیسی به تمامی تعهدات خود در این توافق عمل نکرده است چون از یکسو وی از اعزام نیروی نظامی به یمن برای حمایت از اقدامات عربستان سعودی علیه مبارزان حوثی مورد حمایت ایران خودداری کرده است و از سوی دیگر نیز درخواست عربستان برای دخالت نظامی در سوریه و ارسال نیروی نظامی به این کشور را رد کرده است. در جریان سفر ملک سلمان به مصر در ماه آوریل سال‌جاری، دولت مصر مالکیت دو جزیره راهبردی و بسیار مهم خود در دریای سرخ که از سال ۱۹۸۲ تاکنون در اختیار قاهره قرار داشت را به عربستان‌سعودی واگذار کرد تا از این طریق مقداری از تنش‌ها و اختلافات به‌وجود آمده میان دو کشور بکاهد. با این حال، دادگاه مصر در حکمی توافق اعطای مالکیت این دو جزیره را ملغی اعلام کرد.

رای اخیر مصر در سازمان ملل متحد، اختلاف‌‌نظرات و تفاوت رویکرد عربستان‌سعودی و مصر در موضوع درگیری‌های سوریه را بیش از پیش برجسته ساخت. مقامات ریاض نگرانند که دوام و بقای حکومت بشاراسد به تقویت ایران، به‌عنوان رقیب اصلی عربستان‌سعودی، بینجامد، در حالی که مقامات قاهره نسبت به گروه‌های سلفی سنی که در حال مبارزه فعالانه با دولت بشار اسد هستند ابراز نگرانی می‌کنند و در عین حال نیز باید مبارزه خود علیه گروه‌های سلفی (البته با تلفات به مراتب کمتر) را مدنظر داشته باشند. مصر نسبت به اختلافات موجود و تفاوت در دیدگاه‌های استراتژیک خود با عربستان موضع صریح و آشکاری را در پیش گرفته است و حتی «سامح شکری»، وزیر امور خارجه مصر پس از دیدار و گفت‌وگو با همتای ایرانی خود در ماه سپتامبر عنوان کرد: «ممکن است ائتلاف نظامی در سوریه به دنبال تغییر حکومت سوریه باشد، اما این رویکرد و دیدگاه مصر نیست.»

عبدالفتاح السیسی در اظهاراتی در روز یکشنبه نسبت به ارتقای سطح روابط با عربستان ‌سعودی ابراز تمایل و امیدواری کرد. وی در این اظهارات از حمایت‌های سخاوتمندانه عربستان از مصر پس از سقوط دولت محمد مرسی تشکر و قدردانی و عنوان کرد اختلافات میان عربستان‌ سعودی و مصر بر سر موضوع سوریه نباید مانع همکاری‌های گسترده‌تر میان این دو کشور شود. همچنین وی خواستار از سرگیری ارسال محموله‌های نفتی عربستان ‌سعودی به مصر شد، چراکه شرکت ملی نفت عربستان‌ سعودی، «آرامکو»، در پی رای اخیر مصر در سازمان ملل تامین نیازهای نفتی این کشور را متوقف کرده است. با این حال مقامات مصری روز دوشنبه میزبان رئیس اداره امنیت ملی سوریه بوده و مقامات اطلاعاتی دو کشور با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. همچنین خبرگزاری رسمی سوریه نیز گزارش داد که دو طرف در این دیدار بر سر «تقویت و بهبود همکاری‌های دوجانبه در نبرد علیه تروریسم» به توافق رسیدند.

السیسی تاکنون در مقابل حامی و پشتیبان خود یعنی عربستان سعودی کرنش نکرده است چون به خوبی می‌داند عربستان این کشور را برای منافع منطقه‌ای خود بسیار مهم و حیاتی تلقی می‌کند. ناظران مسائل مصر در واشنگتن نیز ممکن است به الگوی مشخصی در مورد مصر دست یافته باشند. به‌رغم کمک‌های نظامی سالانه ۳/ ۱ میلیارد دلاری آمریکا به مصر، روابط دوجانبه این دو کشور به واسطه اختلافات سیاسی رو به وخامت رفته است. در همین حال، رئیس‌جمهوری مصر روابط و همکاری‌های خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌جمهوری روسیه تقویت کرده است و در همین راستا قاهره و مسکو قراردادی تسلیحاتی به ارزش ۳/ ۵ میلیارد دلار را در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۴ میلادی منعقد ساختند. در ماه مه‌سال جاری نیز اعلام شد روسیه به منظور تامین مالی ساخت نیروگاه هسته‌ای در مصر وامی به مبلغ ۲۵ میلیارد دلار را به این کشور اعطا کرده است. همچنین مصر در ماه جاری میزبان مانور مشترک نظامی با روسیه خواهد بود.

با توجه به رویکرد مصر نسبت به موضوع سوریه، می‌توان گفت چرخش دولت السیسی به سوی روسیه و ایجاد روابط حسنه با این کشور نشان از همگرایی منافع این دو کشور علیه گروه‌های تندروی سنی دارد. همان‌طور که السیسی همواره نسبت به ارتقا و بهبود همکاری‌ها با عربستان‌ سعودی ابراز تمایل کرده است، این موضوع در مورد آمریکا نیز صدق می‌کند. حتی با وجود آنکه مصر روابط تنگاتنگی را با دشمنان اصلی ایالات‌متحده آمریکا ایجاد کرده است، اما مقامات این کشور همواره تمایل خود را برای تقویت و گسترش روابط استراتژیک با آمریکایی‌ها ابراز می‌کنند. السیسی ادعا کرده بود که می‌تواند با این رویکرد و بدون از دست دادن کمک‌های خارجی از شرایط کنونی عبور کند. گرچه این ادعا تاکنون درست بوده اما اقدام اخیر عربستان ‌سعودی مبنی بر توقف ارسال محموله کمک‌های نفتی به مصر و همچنین تصمیم واشنگتن در مورد تعلیق کمک ۱۰۰میلیون دلاری مصر و اختصاص این کمک به دیگر کشورها حاکی از آن است که تغییراتی در شرف وقوع است.

منبع: وال‌استریت‌ژورنال / دیپلماسی ایرانی