استارت روابط مجدد تهران و اتاوا

دنیای اقتصاد: به دنبال دیدار روز گذشته وزرای خارجه ایران و کانادا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، صفحه جدیدی در روابط تهران-اتاوا گشوده شد. این نخستین بار است که روسای دستگاه دیپلماسی ایران و کانادا، پس از قطع روابط در سال ۱۳۹۱ دیدار می‌کنند. به گزارش «ایرنا» محمدجواد ظریف و استفان دیون، وزرای خارجه ایران و کانادا در مورد «مسائل دوجانبه‌ و منطقه‌ای» گفت‌وگو کرد‌ه‌اند.

جزئیات خاصی از گفت‌وگوهای وزیران خارجه دو کشور در این نخستین دیدارشان منتشر نشده است و فقط استفان دیون، وزیر خارجه کانادا پس از این دیدار در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «نخستین دیدار با وزیر خارجه ایران، در جریان نشست ملل متحد (در نیویورک) انجام شد و به موضوع روابط دو کشور، در قالب [منطقه] خاورمیانه، پرداختیم. در مورد مسائل کنسولی نیز گفت‌وگو شد.» به گزارش خبرگزاری فارس، موارد کنسولی مورد اشاره دیون، احتمالا مساله بازداشت یک تبعه ایرانی-کانادایی به نام «هما هودفر» است که به اتهام فعالیت‌های ضد امنیتی علیه جمهوری اسلامی در بازداشت به سر می‌برد.

وزیر خارجه کانادا، پیش از این دیدار به بی‌بی‌سی فارسی در نیویورک گفت که دولت کانادا اراده‌ای جدی برای از سرگیری روابط با ایران دارد. دولت لیبرال کانادا به نخست‌وزیری جاستین ترودو، نشانه‌هایی حاکی از تمایل برای احیای روابط با تهران بروز داده‌است. مجید جوهری، نماینده حزب لیبرال در پارلمان کانادا، از جمله کسانی ا‌ست که به تازگی رسما خواستار احیای روابط دیپلماتیک اتاوا و تهران و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور شده‌است. عضو ایرانی الاصل پارلمان کانادا اخیرا ضمن تاکید بر لزوم از سرگیری روابط کانادا و ایران گفت که قطع روابط دیپلماتیک به مردم هر دو کشور صدمه می‌زند. به گزارش «ایسنا» به نقل از شبکه سی بی سی، دو عضو لیبرال پارلمان کانادا که یکی از آنها ایرانی است به تلاش‌ها برای از سرگیری روابط دیپلماتیک میان دولت کانادا و ایران و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور ادامه می‌دهند. «کنگره ایرانیان کانادا» نیز درخواست مشابهی را مطرح کرده‌است.

کانادا در زمره نخستین کشورهایی به شمار می‌رود که پس از اجرایی شدن توافق هسته‌ای از آن استقبال و تاکید کرد که تحریم‌ها علیه ایران را لغو خواهد کرد. در تاریخ ۲۸ دی ماه یعنی تنها دو روز پس از آغاز اجرای برجام بود که وزیر امور خارجه کانادا با استقبال از اجرای آن گفت که کشورش تحریم‌ها علیه ایران را لغو می‌کند. به گزارش «ایسنا» استفان دیون، در این رابطه گفت: «ما نیز از جامعه جهانی برای لغو تحریم‌های خود علیه ایران پیروی خواهیم کرد.» او تاکید کرد: «حفظ تحریم‌ها در شرایطی که دیگر کشورها تحریم‌هایشان را برمی‌دارند سبب می‌شود تا شرکت‌های کانادایی ضرر کنند. سپس ما در شرایطی قرار خواهیم گرفت که شرکت‌های کانادایی تنها خواهند ماند و به آن بازار دسترسی نخواهند داشت.» توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ در تیرماه سال جاری در وین حاصل شد و روز ۲۶ دی‌ماه با قرائت بیانیه مشترک وزیر امور خارجه ایران و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به مرحله اجرا درآمد.

فرازوفرودهای روابط در 4 سال گذشته

دولت پیشین کانادا که همواره مواضعی تند علیه ایران داشت، در شهریورماه سال ۱۳۹۱ به این بهانه که امنیت دیپلمات‌هایش در تهران در خطر قرار دارد، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. دولت کانادا هیچ‌گاه دلیلی منطقی و باورپذیر برای تعطیلی سفارت خود در تهران ارائه نداد و بعدها گزارش‌های افشاگرانه رسانه‌های غربی نشان داد که در آن زمان هیچ خطری دیپلمات‌های کانادایی مستقر در ایران را تهدید نمی‌کرده است. جان برد، وزیر امور خارجه وقت کانادا در سپتامبر ۲۰۱۲ در اقدامی غیرمنتظره در یک کنفرانس خبری در روسیه گفت که روابط دیپلماتیک با ایران متوقف خواهد شد. دولت محافظه‌کار کانادا در آن زمان اعلام کرد که به دلیل مخالفت‌های ایران با اسرائیل و حمایت از دولت سوریه دست به چنین کاری زده است تا بتواند قطع روابطش را با ایران توجیه کند. رژیم اسرائیل در آن زمان از این اقدام کانادا استقبال کرد. البته بعد‌ها و در آذر‌ماه ۱۳۹۳ شبکه تلویزیونی ملی کانادا در گزارشی به نقل از یک دیپلمات اهل این کشور نوشت که در هنگام بسته شدن سفارت کانادا در تهران، از دید آنها تهدیدات امنیتی ملموسی علیه دیپلمات‌ها و سفارتخانه شان وجود نداشته است. این گزارش حدود ۹ ماه قبل از اقدام دولت کانادا به بستن سفارتخانه خود در ایران و اخراج دیپلمات‌های ایرانی از پایتخت‌شان اتاوا تنظیم و در آن مهم‌ترین خطر برای سفارت کانادا در تهران نه احتمال حمله به سفارت که وقوع «زلزله» در تهران ذکر شده بود. به هر روی پس از روی کار آمدن لیبرال‌ها در کانادا و از آنجا که بستر در ایران برای بازسازی روابط فراهم بود، ترودوی جوان به سمت بازسازی روابط کشورش با ایران گام برداشته است.

روند سیاست خارجی ایران در دولت یازدهم معطوف به تنش‌زدایی و بازسازی روابط دیپلماتیک بوده است. همچنان‌که تهران از روی کار آمدن لیبرال‌ها در کانادا ابراز خشنودی کرد؛، وزارت امور خارجه ایران در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۵ پیروزی حزب لیبرال کانادا را که منجر به روی کار آمدن جاستین ترودو شد، تبریک گفت و ابراز امیدواری کرد این امر به معنی پایان سیاست‌های افراطی کانادا علیه ایران باشد. دولت جاستین ترودو، با بیان اینکه تحریم‌های یک‌جانبه کانادا را از بهره‌مند شدن از منافع بازار ایران محروم می‌کند، این تحریم‌ها را لغو کرده است. هم ترودو و هم دیون در ماه‌های گذشته از تصمیم خود برای احیای روابط دیپلماتیک با تهران صحبت کرده‌اند. دیون در ماه مارس سال جاری میلادی در یک سخنرانی در دانشگاه اتاوا گفت قطع روابط با ایران «هیچ اثر مثبتی برای هیچ‌کس نداشته است.» به گزارش خبرگزاری فارس، با وجود این تغییرات، دولت کانادا همچنان از فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، مخالفت تهران با موجودیت رژیم صهیونیستی، برنامه موشکی ایران و وضعیت حقوق بشر ابراز نگرانی می‌کند. همچنین تحریم‌های اتاوا علیه برنامه موشکی ایران همچنان پابرجا مانده است.

همچنین به گفته کارشناسان در تغییر سیاست‌های دولت اتاوا در قبال تهران و لغو تحریم‌ها، چند عامل اثرگذار هستند که نخستین عامل به تغییرات قدرت در کانادا بر می‌گردد. دولت لیبرال ‌ترودو که سال گذشته قدرت را در دست گرفته برخلاف دولت قبلی محافظه‌کاران که دیدگاه تک‌بعدی به دنیا داشت و متاثر از محافل محافظه‌کار آمریکایی بود، خواهان بهبود روابط و گسترش مناسبات اقتصادی‌ کانادا با دنیا است. عامل موثر دیگر در تغییر نگرش دولت ترودو نسبت به تهران، حضور چند ایرانی در پارلمان کانادا و به‌طور کلی گرایش چند فرهنگی دولت جدید لیبرال‌ها است که باعث شده اتاوا میل به ارتقای روابط با ایران را در دستور کار خود قرار دهد.

مساله دیگر نیز به تاثیرپذیری کانادا از سیاست‌های عمومی آمریکا و بریتانیا در نظام بین‌الملل مربوط می‌شود. در واقع با توجه به لغو تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا و عملیاتی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در فاز اجرایی از یک طرف و ارتقای روابط ایران با اتحادیه اروپا و سفرهای دوجانبه مقامات ایران و اروپا، می‌توان گفت که اتاوا نیز متاثر از چنین فضایی دست به این اقدام برای برقراری تماس‌ها با ایران زده است. عامل بعدی هم به مسائل اقتصادی بر‌می‌گردد. در زمان محافظه‌کارها، کانادا با بیکاری و بحران اقتصادی روبه‌رو شد که دلیل آن نیز تصمیمات تک‌بعدی دولت هارپر بود. تصمیم برای عقب نماندن از رقبای بین‌المللی در دولت جدید لیبرال‌ها باعث شده تا تقویت اقتصادی در دستور کار دولت قرار بگیرد. بنابراین این چندین عامل باعث شده تا دولت کانادا تحریم هایش علیه ایران را لغو کند و زمینه برای ارتقای سطح مناسبات و تبادل سفیر هم فراهم شود.