امتیاز پنهان ایران در برجام

گروه دیپلماسی: خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شد که کشورهای امضاکننده برجام، ایران را از برخی تعهدات این کشور در چارچوب برجام معاف کرده‌اند. از جمله این معافیت‌ها، نگهداری مقادیری اورانیوم غنی شده با خلوص پائین در تاسیسات هسته‌ای این کشور است که از حد مقرر در برجام تجاوز می‌کند. در واکنش به این گزارش، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تاکید کرد که هیچ معافیتی به تهران داده نشده و این کشور به تمام تعهدات خود طبق توافق هسته‌ای پایبند بوده است. پیش‌تر نیز خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی مدعی شده بود که به سندی مرتبط با توافق هسته‌ای ایران دست یافته که نشان می‌دهد با تسهیل محدودیت‌های کلیدی، در اندکی بیش از یک دهه دیگر مدت زمان موردنیاز برای دستیابی ایران به غنی‌سازی در مقیاس صنعتی نصف خواهد شد. به‌زعم برخی ناظران، هدف از انتشار این گزارش‌ها در واقع تحت‌فشار قرار دادن دولت اوباما و به‌طور کلی دموکرات‌ها در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری است.

جزئیات معافیت‌ها

روز پنج‌شنبه، ١١ شهریور (١ سپتامبر)، خبرگزاری «رویترز» درگزارشی با استناد به گزارش یک نهاد تحقیقاتی مستقر در واشنگتن به نام «موسسه علم و امنیت بین‌المللی»خبر داد که آمریکا و کشورهای گروه ١+٥ در توافقی محرمانه به ایران اجازه دادند بعضی محدودیت‌های مندرج در توافق‌نامه هسته‌ای - برجام - را نادیده بگیرد. رویترز به نقل از دیوید آلبرایت، مدیر موسسه و از بازرسان تسلیحاتی سابق سازمان ملل، نوشته است که این معافیت‌ها یا «راه‌گریزهای قانونی» به‌صورت محرمانه برای ایران منظور شد و در مجموع، «به نظر می‌رسد که به نفع ایران بوده است.» در واقع یکی از معافیت‌های داده شده به ایران، نگهداری اورانیوم با خلوص ۵/ ۳ درصد به میزانی بالاتر از ۳۰۰ کیلوگرم است که در برجام تعیین شده است. همچنین، کمیسیون نظارت بر اجرای برجام به ایران اجازه داده تا مقدار نامعلومی اورانیوم با خلوص ٢٠ درصد را «در محفظه‌های آزمایشگاهی» نگهداری کند در حالی که براساس برجام، تمامی ذخایر اورانیوم ٢٠ درصدی ایران باید به سوخت رآکتور تحقیقاتی تبدیل شود. معافیت‌های موردنظر توسط کمیسیون مشترک مسوول نظارت بر اجرای برجام تصویب شد که ایالات‌متحده و سایر کشورهای عضو گروه ١+٥ در آن عضویت دارند. در این گزارش، به نقل از «یک منبع آگاه» که از او نام برده نشده آمده است که اگر این معافیت برای ایران منظور نمی‌شد، مقادیر اورانیوم موجود در بعضی از تاسیسات هسته‌ای ایران از حد منظور شده در برجام تجاوز می‌کرد و در نتیجه، مانع از اجرایی شدن برجام در ضرب‌الاجل موردنظر، یعنی روز ١٦ ژانویه ۲۰۱۵ (۲۶ دی ۹۴) می‌شد. به گفته دیوید آلبرایت، استثنائاتی که برای ایران در اجرای برجام منظور شده این خطر را در پی دارد که ممکن است ایران بعدا معافیت‌های بیشتری را مطالبه کند. در این گزارش آمده است که دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، در روز ١٦ ژانویه موضوع معافیت‌های منظور شده برای ایران را، البته پس از اینکه مورد توافق قرار گرفته بود، در یک سند محرمانه به اطلاع اعضای کنگره آمریکا رساند، اما از انتشار عمومی آنها خودداری کرد. انتشار جزئیات بیشتری از این گزارش محرمانه می‌تواند خشم مخالفان برجام در ایالات‌متحده و فشار آنان بر دولت برای توضیح در این مورد را در پی آورد. با این همه، سناتور دموکرات باب منندز و عضو ارشد کمیته روابط خارجی سنای آمریکا که از منتقدان برجام است، به رویترز گفته که از معافیت‌های مورد اشاره خبری ندارد و گزارشی در مورد آنها دریافت نکرده است.

هیچ معافیتی داده نشده

همزمان با ادعای رویترز، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به انتشار این گزارش تاکید کرد که هیچ معافیتی به تهران داده نشده و این کشور به تمام تعهدات خود طبق توافق هسته‌ای پایبند بوده است. به گزارش «ایسنا» جان کربی سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در نشست خبری روز پنج‌شنبه خود در پاسخ به سوالی در رابطه با گزارش اندیشکده علوم و امنیت بین‌الملل گفت: «به نظرم ما در ماه مارس(اسفند) به این موضوع پاسخ دادیم. من تاریخ دقیق را نمی‌دانم اما به‌طور شفاف در آن زمان صحبت کردیم. من آن زمان از این تریبون اعلام کردم که آنها از محدوده تولیدی خود عبور کرده‌اند و آژانس این موضوع را متوقف و ایران نیز به سرعت به این موضوع رسیدگی کرد.» براساس گزارش پایگاه اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا، کربی در ادامه گفت: «قصد ندارم درباره جزئیات کمیته مشترک حرفی بزنم. من نمی‌توانم این کار را انجام دهم، زیرا براساس توافق این موضوعی محرمانه است. نمی‌توانم وارد این موضوع شوم. تنها می‌توانم به شما اطمینان بدهم که هیچ معافیتی به ایران در زمینه تعهداتش داده نشده است. هیچ استثنایی برای آنها ایجاد نشده که به آنها این اجازه را بدهد که از محدودیت‌های موجود چه در زمینه اورانیوم با غنای کم و چه در زمینه آب سنگین فراتر بروند تا آنها مواد قابل استفاده برای تولید مواد شکافت‌پذیر را در اختیار داشته باشند.» او افزود: «کمیسیون مشترک راهنمایی‌های لازم را فراهم کرده است و برنامه جامع اقدام مشترک را عملیاتی می‌کند. این کمیته برای انجام این کار طراحی شده است. هیچ کدام از این راهنمایی‌ها به ایران این اجازه را نمی‌دهد که بیش از ۳۰۰ کیلوگرم از اورانیوم با غنای کم (۳/ ۵ درصد) داشته باشد که بتواند از آن برای غنی‌سازی بیشتر استفاده کند. همان‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده، ایران این تعهدات را به‌طور کامل اجرایی کرده است.» کربی در پاسخ به سوالی مبنی بر این‌که آیا ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای کم که در توافق تعریف شده به‌عنوان سقف ذخایر هسته‌ای ایران باقی می‌ماند و آنها از این خط عبور نکرده‌اند، گفت: «بله، آنها از این خط عبور نکرده‌اند.» او در پاسخ به این سوال که آیا شما با گزارش رویترز موافق هستید که این مقدار براساس یک توافق مخفیانه بوده که ماهیت برجام را تغییر داده است، گفت: «نه ما هرگز با این توصیف موافق نیستیم. به نظرم همان‌طور که بسیاری می‌دانند در برنامه جامع اقدام مشترک نوشته شده که کار کمیته مشترک باید محرمانه باشد. این موضوع در برجام آمده و این موضوع این‌گونه طراحی شده است.»

گزارش آسوشیتدپرس

مشابه گزارش رویترز را پیشتر «آسوشتیدپرس» در گزارشی در ۲۹ تیر(۱۹ جولای) اعلام کرد و مدعی شد که به سندی مرتبط با توافق هسته‌ای ایران دست‌یافته که نشان می‌دهد با تسهیل محدودیت‌های کلیدی بر برنامه هسته‌ای ایران، در اندکی بیش از یک دهه دیگر مدت زمان مورد نیاز برای دستیابی ایران به غنی‌سازی در مقیاس صنعتی نصف خواهد شد. آسوشیتدپرس مدعی است که این سند، تنها پیوست محرمانه توافق هسته‌ای سال گذشته ایران و شش قدرت جهانی است و براساس آن بعد از ۱۱ تا ۱۳ سال ایران می‌تواند بیش از پنج هزار «سانتریفیوژ ناکارآمد» خود را با ۳‌هزار و ۵۰۰ دستگاه پیشرفته‌تر جایگزین کند. این گزارش نتیجه‌گیری کرده از آنجا که کارآیی دستگاه‌های جدید پنج برابر دستگاه‌های کنونی است، زمانی که ایران برای دستیابی به غنی‌سازی در مقیاس هسته‌ای نیاز خواهد داشت، از یک سال به ۶ ماه کاهش می‌یابد. »