یارگیری فرامنطقه‌ای سعودی‌‌ها علیه ایران عکس: آرشیو رویترز

گروه دیپلماسی - کامران کرمی: در شرایطی که اقدامات ریاض علیه تهران در حال تشدید است، خبرگزاری «رویترز» اعلام کرد عربستان سعودی در حال گسترش راهبرد ضدایرانی خود است و تلاش دارد کشورهای فراتر از خاورمیانه را علیه تهران متحد کند. طبق این گزارش، عربستان برای مقابله با اهداف ایران در خارج از جهان عرب، دیگر وابستگی شدیدی به هم‌پیمانان غربی خود ندارد.

خبرگزاری رویترز در توضیح این موضوع نوشت: «از زمانی که سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی اوایل سال ۲۰۱۵ به قدرت رسید و توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ به ثمر نشست، ریاض راهبرد خود را برای مقابله با نفوذ ایران در آفریقا، آسیا و حتی آمریکای لاتین به کار گرفت.» برخی کارشناسان معتقدند راهبرد عربستان از اعتقاد سلمان و تیم سیاسی- امنیتی او نشأت گرفته، مبنی‌بر اینکه نفوذ ایران تنها به این دلیل افزایش یافته که هیچ‌کس مقابل آن نایستاده است.

طبق این گزارش، عربستان از شبکه‌های اسلامی برای وادار کردن کشورها به قطع روابط با ایران استفاده می‌کند که از آن جمله می‌توان به ایجاد «ائتلاف اسلامی علیه تروریسم» بدون دعوت از ایران برای پیوستن به این ائتلاف اشاره کرد. ائتلاف مذکور در حال حاضر برای ایجاد یک مرکز همکاری در ریاض آماده می‌شود و محلی است که کشورها در مواجهه با نزاع از آن درخواست کمک می‌کنند. خبرگزاری رویترز در این باره می‌نویسد گرچه به‌طور واضح اعلام نشده است که هدف اصلی این ائتلاف مهار ایران است؛ اما این ائتلاف شامل تهران و عراق نمی‌شود.» ریاض علاوه بر تشکیل ائتلاف مذکور درصدد جلب حمایت هند است و این کشور را ترغیب می‌کند تا ایران را منزوی کند که البته تاکنون به نتایج متفاوتی رسیده است که نمونه اخیر آن سفر موفق نارندرامودی نخست وزیر هند به ایران و امضای قرارداد سه جانبه برای اتصال شبه قاره به آسیای مرکزی بود.

از دیگر تلاش‌های عربستان سعودی برای مقابله با ایران می‌توان به میزبانی ریاض در نشست آمریکای جنوبی و کشورهای اتحادیه عرب اشاره کرد که سال گذشته میلادی برگزار شد. همچنین سیاست فشار و باج دهی به برخی کشورهای آفریقایی از دیگر اقدامات ریاض برای نشان دادن قدرت خود در قاره سیاه است. برخی دولت‌های عربی -آفریقایی همچون جیبوتی، سومالی، سودان و کومور در ماه‌های اخیر تحت فشارهای عربستان، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرده‌اند. عربستان همچنین در تلاش است حمایت کشورهای دیگر فراتر از منطقه خاورمیانه از جمله پاکستان و مالزی را از طریق تشکیل ائتلاف علیه تروریسم در نوامبر سال گذشته میلادی علیه ایران جلب کند. شنبه گذشته نیز سید حسین موسویان عضو پیشین تیم هسته‌ای، در مقاله‌ای که «هافینگتون پست» آن را منتشر کرد، نسبت به نوع روابط کشورهای عربی با ایران هشدار داد و نوشت: «روابط شورای همکاری خلیج فارس با ایران، روند تخاصمی بسیار خطرناکی را طی می‌کند که می‌تواند به تقابل تمام عیار ختم شود.»برای درک بهتر این راهبرد ضد ایرانی ریاض باید به سه عامل مهم اشاره کرد.

حذف رقبای عربستان در جهان عرب

یکی از مهم‌ترین دلایلی که سعودی‌ها را به اتخاذ سیاست تهاجمی در قبال ایران و به‌طور کلی‌ در خاورمیانه ترغیب کرده ‌است، فرصتی است که جهان عرب ضعیف، ورشکسته و چندپاره با دولت‌های درگیر جنگ و خشونت در اختیار سعودی‌ها قرار داده‌است. یعنی با سقوط قدرت‌هایی چون صدام، قذافی و مبارک از یکسو و ضعیف شدن سوریه درگیر جنگ و خونریزی از سوی دیگر، که همواره مانعی برای توسعه سیاست‌های تهاجمی عربستان محافظه کار بودند، نوعی آزادی عمل در اختیار سعودی‌ها قرار گرفته تا از این رهگذر بتوانند به بسط نفوذ و یارگیری خود در جهان عرب اقدام کنند و خود را قدرت چهار بعدی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی به دولت‌های فقیر و ورشکسته از طریق سیاست‌های تطمیع، سرکوب و باج دهی بقبولانند. سیاستی که اگرچه می‌تواند این فرصت را برای عربستان فراهم کند، اما همزمان می‌تواند موج بحران‌های شکل گرفته را به سمت سعودی‌ها نیز هدایت کند و هزینه‌های این کشور را افزایش دهد.

تغییر استراتژی خاورمیانه‌ای آمریکا

اما به نظر می‌رسد دلیل مهم‌تری که نوعی بیم و هراس را در مقامات آل سعود به‌وجود آورده، موضوع عقب‌نشینی ایالات‌متحده آمریکا از خاورمیانه و تغییر راهبرد این کشور به سمت شرق آسیا و اقیانوس آرام (آسیا-پاسیفیک) است که در دو سال اخیر همواره این نگرانی از سوی شاهزادگان سعودی از جمله ترکی فیصل و بندر بن سلطان مطرح شده است. این نگرانی ریشه در این واقعیت دارد که دیگر واشنگتن به مانند گذشته تعهد تمام و کمال در تامین امنیت اعراب خلیج فارس ندارد و آنها باید خود امنیت خودشان را بدون اتکای صرف به آمریکا تامین کنند. این سیاست آمریکا برای دولت سعودی که سال‌ها تحت راهبرد حمایتی آمریکا قرار گرفته است، نمی‌تواند در شرایط کنونی که بحران‌های سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه دامنگیر این کشور شده، نشانه خوبی باشد. اصل این موضوع را می‌توان در اظهارنظر سال گذشته بندر بن سلطان به‌خوبی درک کرد، آنجا که در فاکس نیوز نوشت: «دوستان آمریکا باید خیلی بیشتر از دشمنانش از او بترسند.»

افزایش قدرت راهبردی ایران

عامل بسیار مهم دیگر، افزایش قدرت راهبردی ایران در خاورمیانه عربی است. نفوذ معنوی ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن در شرایطی صورت می‌گیرد که شرایط بین‌المللی نیز برای ایران به مدد توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌های اقتصادی بسیار مساعد است. سیل عظیم سفرهای سیاسی و اقتصادی مقامات ارشد جهان به‌ویژه اروپا عاملی است که ریاض را در محاسبات خود آشفته کرده است. یکی از بدبینی‌های عربستان به آمریکا از این زاویه معنا پیدا می‌کند که چرا ایرانی که می‌رفت تا از تحریم‌های گسترده اقتصادی آسیب جدی ببیند، با توافق هسته‌ای مجددا به عرصه بین‌المللی بازگشته است. از این زاویه همچنین ریاض نگران است، این توافق زمینه را برای ایران فراهم کند تا با رفع تحریم‌ها، منافعش را در سطح جهان گسترش دهد و عاملی باشد برای گسترش همکاری‌ها با آمریکا در زمینه مسائل منطقه‌ای.

در چنین شرایطی، رفتار سیاست خارجی عربستان سعودی به سمت فرآیندهای تهاجمی متمایل شده و مقامات آل سعود تصور می‌کنند که چنین رویکردی به موفقیت می‌انجامد. پیش‌تر مشاور محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع این کشور در این باره مدعی شده بود که تقریبا توسعه‌طلبی ایرانیان متوقف شده است. موضوعی که برخی کارشناسان با تحلیل زوایای آن معتقدند که در چنین شرایطی خیلی زود است بتوان برنده و بازنده را تعیین کرد. در مقابل، اما دسته دیگری از تحلیلگران با دیده تردید به این راهبرد عربستان می‌نگرند و معتقدند برای عربستان سعودی تاثیر بلندمدت این سیاست مورد تردید است؛ زیرا این یارگیری‌ها بر اساس روابط صرفا تاکتیکی یا تجاری است، تا یک راهبرد جامع. به‌خصوص در شرایطی که روابط ایران با مجموعه غرب در حال بهبود است و قاعدتا، بسیاری از دولت‌های اروپایی به‌خاطر مزیت‌های اقتصادی‌ای که ایران برای آنها دارد، تمایلی برای همراهی با ریاض در این روند نخواهند داشت.