جدالهای سیاسی - حقوقی بر سر برنامه هستهای ایران بررسی شد؛
دیپلماسی در بنبست شورای امنیت
جدال در شورای امنیت
۲۹ ژانویه ۲۰۱۲: ملبورن، مسابقات اوپن استرالیا. نواک جوکوویچ و رافائل نادال، اسطورههای تنیس هزاره حاضر، در دیدار فینال آزاد استرالیا مقابل یکدیگر قرار گرفتند. این رقابت دشوار که در نهایت به پیروزی تنیسور صرب انجامید، پنج ساعت و ۴۵ دقیقه به درازا کشید و عنوان طولانیترین رقابت را در تاریخ تنیس از آن خود کرد. این رقابت مملو بود از لحظات نفسگیر و تصاویری از چهرههای خسته و فرسوده این دو تنیسور تراز اول. این رقابت معروف در زمینه ردوبدل کردن تبادل ضربات سهمگین چهبسا مثال خوبی برای توصیف وضعیت فعلی پرونده اتمی ایران و اختلافها بر سر آن باشد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد روز سهشنبه دوم دی شاهد صحنه جدلی مشابه بود. پس از چندین دهه تنش، امضای توافق برجام و خروج یکجانبه آمریکا از آن در سال ۲۰۱۸، آغاز مجدد مذاکرات غیرمستقیم در عمان، جنگ ۱۲روزه و بازگشت تحریمهای سازمان ملل پس از فعالسازی اسنپبک، نمایندگان ایران و غرب بار دیگر پشت میز گرد و زردرنگ این نهاد نشسته و به بررسی آخرین تحولات درباره این پرونده پیچیده پرداختند. این نشست البته خالی از تنش و درگیری نبود و طرفین یکدیگر را با لحنی تند خطاب قرار داده و متهم کردند.
بنا به گزارشها، نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه۲۲۳۱ که بهرغم مخالفت روسیه و چین و به درخواست برخی کشورهای غربی عضو این شورا و در آخرین روزهای سال ۲۰۲۵ میلادی برگزار شد، شکاف میان ۵ عضو دائم شورای امنیت را بر سر موضوع هستهای ایران بیش از پیش آشکار ساخت. طی این نشست، روسیه و چین بر خاتمه کامل قطعنامه ۲۲۳۱ درباره برنامه هستهای ایران، فقدان هرگونه مبنای حقوقی برای برگزاری نشستهای شورای امنیت و گزارشدهی دبیرکل سازمان ملل و نیز مکانیسم بازگشت تحریمهای سازمان ملل یا همان اسنپبک تاکید کردند. در مقابل، انگلیس، فرانسه، آمریکا، و برخی اعضای اروپایی شورای امنیت بر اعتبار و تداوم این قطعنامه، بازگشت تحریمها و دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تاسیسات هستهای آسیبدیده ایران در پی حمله آمریکا و اسرائیل تاکید داشتند.
طی نشست مذکور، امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران، گفت که قطعنامه ۲۲۳۱ مهرماه امسال بهطور قطعی خاتمه یافته است. وی افزود که ایران به دیپلماسی اصولی و مذاکرات واقعی کاملا متعهد است اما در برابر اجبار و فشار سیاسی تسلیم نخواهد شد و اکنون مسوولیت بر عهده فرانسه، انگلیس و آمریکاست که گامهای عملی برای بازسازی اعتماد بردارند. از سوی دیگر، مورگان اورتگاس، یکی از نمایندگان آمریکا، با تاکید بر بازگرداندن محدودیتها و تحریمها، با ادعای پیشنهاد مذاکره مستقیم و معنادار دولت ایالات متحده با ایران تاکید کرد که غنیسازی نباید در خاک ایران صورت گیرد. سفیر ایران نیز خطاب به نماینده آمریکا گفت: «ما از هرگونه مذاکره منصفانه و معنادار استقبال میکنیم اما اصرار بر سیاست «غنیسازی صفر» کاملا مغایر با حقوقی است که ایران بهعنوان عضو انپیتی از آن برخوردار است.» دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل همچنین گفت: «اگر فرانسه و بریتانیا در تعهد اعلامی خود به دیپلماسی صادق هستند، باید ایالات متحده را به پیروی از این مسیر ترغیب کنند.»
واکنشهای منفی در داخل
رقابت نفسگیر میان دیپلماتهای ایران و متحدانش و رقبای غربی با واکنش منفی شماری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مواجه شد. نماینده رادیکال نزدیک به محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، از اظهارات نماینده ایران در سازمان ملل انتقاد کرد و آن را خلاف شأن قدرت ملی دانست. مجتبی زارعی، نماینده مجلس، در شبکه اجتماعی ایکس با انتقاد از سخنان ایروانی در شورای امنیت نوشت: «برادر گرامی جناب دکتر عراقچی! الحمدلله امانتداریتان در سیاست خارجی نظام محرز است، اما اعلام نابهنگام آمادگی مذاکره با آمریکای جنایتکار خلاف شأن قدرت ملی است؛ راستی! مگر بنا نبود ماموریت جناب ایروانی در سازمان ملل پایان یابد؟»
اظهارات زارعی البته پایان کار نبود. مهدی کوچکزاده، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، در جلسه علنی چهارشنبه سوم دیماه در تذکری از اظهارات ایروانی درباره آمادگی تهران برای مذاکره منصفانه با واشنگتن انتقاد کرد. این عضو مجلس گفت: «ما نیاز به مذاکره با گرگ نداریم و اصلا آمادگی مذاکره با گرگ را نداریم و نمیخواهیم. ملت ایران هم چنین چیزی را نمیخواهد. ریشه همه مصیبتهای ملت ایران همینجاست.» وی افزود: «مذاکره منصفانه با آمریکا چه معنایی دارد آن هم بعد از این همه حملاتی که به ما شده است؟»
شکاف فراگیر
شبکه ایبیسی آمریکا طی گزارشی درباره نشست اخیر شورای امنیت درباره پرونده هستهای ایران عنوان کرد که با توجه به اختلافی که بین اعضای شورای امنیت وجود دارد، غربیها نمیتوانند قطعنامه جدیدی علیه ایران در شورای امنیت ارائه دهند. این گزارش عنوان کرد که وضعیت موجود نشان از آن دارد که باید همچنان منتظر ادامه تنشها بر سر این پرونده باشیم، چراکه به نظر میرسد طرفین هنوز نتوانستهاند به زمینهای مشترک برسند که بتواند بنیانی باشد برای پیشبرد دیپلماسی و مذاکرات در آینده نزدیک. از سوی دیگر، شبکه انبیسی آمریکا در تاریخ ۲۴ دسامبر طی گزارشی عنوان کرد که اختلافها میان ایران و آمریکا همچنان ادامه دارد و بهرغم آنکه طرفین تاکید دارند که آمادگی مذاکرات «منصفانه» را دارند، نمیتوان امید چندانی به وقوع چنین مسالهای داشت، چراکه شکاف میان طرفین بیش از آن است که بتوان در مدتزمانی کوتاه بر آن فائق آمد.
ژاک لکان، روانکاو صاحبنام فرانسوی، معتقد است ارتباط انسانی اساسا بر پایه سوءتفاهم بنا شده است و همین امر ایجاد دلالت و معنادهی را در موقعیتهای متفاوت دچار اشکال و حتی انقطاع میکند. چنین به نظر میرسد در دیپلماسی هستهای فعلی نیز معضل مشابهی در کار باشد، چراکه از قرار معلوم طرفهای درگیر در نظامهای نمادین متفاوتی زیست میکنند و امنیت و حقوق طبیعی برای یک طرف، در نظام نمادین طرف مقابل تهدید معنا میشود. همراستا با انبیسی، اندیشکده «انستیتو ایتالیایی برای مطالعات سیاسی بینالمللی» طی گزارشی به تاریخ ۲۴ دسامبر عنوان کرد که نه چین و نه روسیه علاقهای به ایران هستهای ندارند که از نظر ژئوپلیتیک مستقلتر باشد. این مساله، بنا به گزارش مذکور، باعث میشود که وضعیت پرونده هستهای ایران پیچیدهتر از آنی شود که باید باشد.
از سوی دیگر، این گزارش افزود که تاکنون گزارشی درباره تلاش ایران برای ساخت بمب اتمی مخابره نشده و این خود نشان از آن دارد که چهبسا تهران بنا دارد اصل عدم اشاعه را بهعنوان یکی از رئوس اصلی سیاست هستهای خود همچنان ادامه دهد. در نهایت، نشست اخیر شورای امنیت نهتنها حاکی از اختلافهای گسترده میان طرفهای درگیر در برنامه هستهای ایران بود، بلکه همچنین نشان داد که شاید ایده نشستن طرفین پشت یک میز و رسیدن به نتیجهای فراگیر، آنچنان که در نگاه نخست به نظر میرسد آسان نباشد و رقابت تنش هستهای آزاد میان تهران و غرب بنا نیست به این زودیها به ایستگاه پایانی خود برسد.
