«دنیایاقتصاد» ناترازی بودجه معبر روستاها را بررسی میکند
گسل مالی در راه روستایی
آمارها نیز نشان میدهد توسعه راههای روستایی در چند سال اخیر رشد قابل ملاحظهای داشته است. به گزارش سازمان راهداری و حملونقل جادهای بر اساس خروجی سامانهها، توسعه راههای روستایی در سال به حدود ۲۸۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که با رقمی که پایینتر از حجم مورد نیاز خود دریافت میکند با ناترازی بودجه و اعتبارات مواجه است. بنابراین کسری بودجه، تبدیل به عاملی برای کند شدن ساخت راههای روستایی شده است.
نقشه راه آبادی روستاها
معاون ساخت و نگهداری راههای فرعی و روستایی سازمان راهداری و حملونقل جادهای گفت: عمده کالاهای اساسی کشور از طریق روستاها تامین میشود و لازمه تسهیل در ارسال محصولات به سراسر کشور مهیا بودن زیرساختهاست که احداث راه مهمترین آنها به شمار میرود.
خداداد مقبلی، ضمن اشاره به این مطلب، خاطرنشان کرد: با توجه به مشخصات راههای روستایی و شرایط متفاوتی که نسبت به بزرگراهها دارند، لازم است پیوست فرهنگی پس از عملیات عمرانی برای استفاده بهینه ساکنان روستاها ایجاد شود و نهادهای بسیاری اعم از پلیس راه، آموزش و پرورش، صدا و سیما و ... در این زمینه نقش دارند.
وی افزود: در سال ۱۳۹۵ بر اساس سرشماری حدود ۹۷ هزار روستا دارای سکنه بودند و آسفالت کردن راههای منتهی به روستاهای بالای ۲۰ خانوار مبنای عملکرد ما در برنامه چهارم توسعه و برنامههای آتی قرار گرفت که ۴۰ هزار روستا دارای شرایط مورد نظر بودند. بر این اساس در سال ۹۹ برای برنامهریزی دقیق اطلس جامعی از تمامی روستاهای بالای ۲۰ خانوار تهیه کردیم که روستاها را در سه گروه بیش از ۱۰۰ خانوار، ۵۰ تا ۹۹ خانوار و ۲۰ تا ۴۹ خانوار طبقهبندی میکرد. در سال ۹۹ که ما این اطلس را تهیه کردیم ضریب برخورداری روستاهای کشور از راههای آسفالته ۸۱.۷ درصد بود و از سال ۱۴۰۰ با توجه به مصوبه تخصیص اعتبار ۵هزار میلیارد تومانی برای ساماندهی راههای روستایی و همچنین تخصیص ۲۴۰۰ میلیارد تومان برای توسعه و آبادانی مناطق محروم توانستیم اقدامات در خور توجهی انجام دهیم که مهمترین آنها سیستان و بلوچستان بود.
معاون ساخت و نگهداری راههای فرعی و روستایی سازمان راهداری و حملونقل جادهای ادامه داد: در سال ۱۴۰۰، ۲۵۰۰ کیلومتر راه روستایی احداث کردیم و در سال ۱۴۰۱ این میزان به ۲۹۰۰ کیلومتر رسید و در سالجاری این رقم به ۳هزار کیلومتر راه روستایی رسیده است که ما حصل آن ارتقای ضریب برخورداری روستاها از راه آسفالته از ۸۱.۷ به ۸۴.۵ بوده است.
مقبلی با اشاره به اینکه امروزه ۱۵درصد از روستاهای بالای ۲۰ خانوار فاقد راه آسفالته هستند، عنوان کرد: هم اکنون ۱۱۲۵ پروژه به میزان ۵۴۰۰ کیلومتر فعال هستند که برای اتمام و بهرهبرداری آنها نیازمند ۳۴ هزار میلیارد تومان هستیم و چنانچه این میزان راه روستایی احداث شود، تنها ۶۳۰۰ خانوار فاقد راه باقی میماند که عمدتا در نواحی کوهستانی قرار دارند که به دلیل صعبالعبور بودن باید ۲۸هزار کیلومتر راه برای آنها احداث شود؛ بنابراین اگر سالانه ۳ تا ۴ هزار کیلومتر راه احداث کنیم، سالانه حدود ۳۰ همت نیاز داریم و در این صورت با توجه به ظرفیتهای اجرایی موجود، تا سال ۱۴۱۰ تمام روستاهای بالای ۲۰ خانوار از راه مورد نیازشان برخوردار میشوند.
این مقام مسوول با اشاره به تلاشهای صورت گرفته در دولت سیزدهم نسبت به دولتهای پیشین در زمینه احداث راههای روستایی اظهار کرد: چند عامل باعث موفقیت ما در دوره اخیر شده است؛ در گذشته ساخت و بهسازی راههای روستایی ذیل یک معاونت در وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته بود و در ادامه این مسوولیت به شرکت ساخت و توسعه راههای کشور سپرده شد، اما از حدود ۴ سال پیش این وظیفه طبق قانون به سازمان راهداری و حملونقل جادهای محول شد که همین امر سرعت در اجرای پروژهها را به دنبال داشته است.
وی افزود: در بدو محول کردن این مسوولیت به سازمان راهداری، با توجه به اینکه اطلاعات جامعی از راههای روستایی در کشور وجود نداشت، اطلسی که اشاره کردم را به عنوان گام نخست فعالیتها تهیه کردیم و در واقع با نقشه راه راهسازی روستایی حرکت کردیم که بسیار راهگشا بود. نکته دیگر اینکه ما تنها به اعتبارات بسنده نمیکنیم بلکه از ظرفیت خیرین کشور استفاده میکنیم؛ به گونهای که هماکنون ۲۳۰۰ میلیارد تومان برای احداث، ارتقای راههای روستایی و رفع نقاط حادثه خیز از طریق خیرین تامین شده است. همچنین عامل سومیکه در موفقیت ما نقش بسیار مثبتی ایفا کرد، استفاده از تمام امکانات و ظرفیتهای ارتش جمهوری اسلامی بود به گونهای که به میزان ۳۵۰ میلیارد تومان توسط ارتش به صورت رایگان پروژه احداث شده و در مناطقی که هیچ پیمانکاری به خاطر کمبود امکانات حاضر به عملیات اجرایی نبوده، ارتش با استفاده از تمامیامکانات پروژه را اجرا کرده است.
مقبلی با اشاره به اینکه ۱۱۸هزار کیلومتر راه روستایی کشور نیازمند تعمیر و نگهداری است، گفت: متاسفانه به دلیل کمبود اعتبارات نتوانستهایم آنگونه که شایسته است، کیفیت راهها را حفظ کنیم و طبق برآورد ما برای این میزان راه روستایی، سالانه به ۷۰ هزار میلیارد تومان برای حفظ آن نیاز داریم و سال گذشته و امسال در مجموع ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر را بهسازی و نسبت به رفع نقاط حادثهخیز اقدام کردیم؛ بنابراین سالانه ۳۰هزار میلیارد تومان برای پیشبرد احداث راههای روستایی و ۷۰هزار میلیارد تومان برای تعمیر و نگهداری تمامی راههای روستایی سراسر کشور نیازمندیم.
وی گفت: واقعیت این است که راههای روستایی در اقتصاد نقش مویرگها را در بدن یک موجود زنده ایفا میکنند که خون را به شریانهای اصلی و قلب میرسانند و بر این اساس اگر تولید روستاها از طریق این راهها به شهرها نرسد، تمام سیستم مختل میشود؛ ضمن اینکه در اغلب موارد احداث راهها محرک توسعه و ایجاد اشتغال در روستاها و اطراف جادهها بودهاند و در نتیجه از پدیدهای به نام مهاجرت از روستاها به شهر که آثار و تبعات زیانباری برای اقتصاد و جامعه دارد، جلوگیری میشود.
معاون ساخت و نگهداری راههای فرعی و روستایی سازمان راهداری و حملونقل جادهای در پاسخ به این سوال که در زمینه تامین قیر با چه مشکلاتی مواجه هستید، اظهار کرد: در حوزه راههای روستایی ما برای بهسازی و روکش آسفالت راهها سالانه ۲۸۰ هزار تن قیر و برای احداث راههای آسفالته جدید سالانه به ۱۵۰ هزار تن قیر نیاز داریم که مجموع آن به ۴۳۰ هزار تن میرسد اما با وجود اینکه ما از ابتدای سال فعالیتمان را آغاز کردهایم، مشکلات تامین قیر ما در دی ماه رفع شده است؛ بنابراین اگر از همان ابتدای سال محدودیت قیر نداشتیم، قطعا عملکرد بالاتری هم به ثبت میرساندیم. البته به طور کلی میزان قیری که در اختیار سازمان راهداری و حملونقل جادهای قرار میگیرد، در سایر راهها هم برای تامین نیاز ما و اجرای برنامهها کافی نیست.
توسعه راههای روستایی نیازمند افزایش بودجه سازمان راهداری
وزارت راه و شهرسازی و خصوصا سازمان راهداری در خصوص احداث و توسعه راههای روستایی تلاش بسیار زیادی دارند، اما با این حال نماینده مردم خاش در مجلس شورای اسلامی تاکید دارد با شرایط فعلی، بزرگترین مانع در این خصوص بودجه کم این سازمان است.
اسماعیل حسین زهی، نماینده مردم خاش در مجلس شورای اسلامیبا تمجید از تلاشها برای احداث راه روستایی گفت: توجه به احداث یا توسعه راه روستایی در سالهای اخیر مناسب بوده است. البته اعتبارات در این خصوص عمدتا به صورت استانی بوده است. به این ترتیب برخی اختیارات از وزارت راه و شهرسازی گرفته شده و در اختیار شورای برنامهریزی استانها قرار داده شده است. خوشبختانه در سالهای اخیر بخشی از این اعتبار به صورت تدریجی در اختیار سازمان راهداری قرار گرفته که این سازمان در خصوص راه روستایی عملکرد مناسبی داشته و انتظار میرود در این خصوص شاهد بهبود و افزایش ساخت راههای روستایی در کشور باشیم.
بودجه فعلی مناسب نیست
وی در بخش بعدی از گفتوگوی خود به موضوع بودجه پرداخت و ادامه داد: در حال حاضر احداث یک کیلومتر راه روستایی به هزینهای بالغ بر ۱۰ میلیارد تومان نیاز دارد و از سوی دیگر اعتبارات فعلی که در اختیار سازمان راهداری قرار میگیرد مناسب نیست و کفاف ساخت حجم موردنیاز احداث راه روستایی را نمیدهد. در این خصوص به نظر میرسد اولویتها بیشتر به آب و برق معطوف شده و به ایجاد و توسعه راه روستایی که اهمیت زیادی نیز برای روستاهای کشور دارد کمتر توجه شده است.
عضو کمیسیون عمران مجلس تاکید کرد: متاسفانه برای حفظ و نگهداری راه روستایی اعتبارات خوبی در نظر گرفته نمیشود این درحالی است که سالیان زیادی طول میکشد تا یک راه روستایی ایجاد شود. پیشنهاد این بود که اعتبارات راههای روستایی در اختیار طرحهای ملی قرار گیرد که وزارت راه و شهرسازی مشخص کند که اولویت هزینه این اعتبارات برای پروژهها چگونه خواهد بود.
اسماعیل حسین زهی با اشاره به پروژههای نیمه تمام گفت: در خصوص احداث راههای روستایی در دولت فعلی باید گفت اکثر پروژههایی که وجود دارد بهصورت نیمه تمام به دولت سیزدهم رسید. به همین دلیل احداث و توسعه تا اندازهای به تاخیر افتاده تا پروژههای نیمهتمام تکمیل شوند. از سوی دیگر باید به حفظ و نگهداری راههای احداث شده نیز پرداخته شود. به همین دلیل است که با بودجه فعلی، سازمان راهداری کشور نمیتواند پروژهها را به سرانجام برساند و بنابراین نیاز است که در خصوص افزایش اعتبارات این سازمان با تعامل بین دولت و مجلس تحول مناسبی انجام شود.
چالش ماشینآلات برای سازمان راهداری
وی افزود: عملکرد سازمان راهداری با توجه به اعتباراتی که در اختیار دارد را مطلوب ارزیابی میکنم به این دلیل که در خصوص استانهایی که با مشکلات راه مواجه هستند، خصوصا در چند سال اخیر کارهای خوبی انجام شده و باعث شده که سرانه احداث راههای روستایی در کشور افزایش داشته باشد. از سوی دیگر سازمان راهداری با توجه به کمبود اعتبارتی که دارد و مانع تحقق خدمات مناسب و کافی آنها شده، با کمبود ماشینآلات نیز مواجه است که نیاز است اعتبارات این موضوع هم لحاظ شود. این درحالی است که این سازمان شرایط مناسبی برای در اختیار داشتن ماشینآلات امانی را نیز ندارد. ماشینآلاتی که این سازمان در اختیار دارد عمدتا فرسوده شده و به این ترتیب عملا توان ارائه خدمات مطلوب از این سازمان گرفته شده است.
این نماینده مجلس تصریح کرد: توجه داشته باشید که حفظ و نگهداری ماشینآلات نیاز به اعتبارات خاصی دارد و در شرایط فعلی از توان سازمان راهداری خارج شده است. بهعنوان مثال تهیه یک لاستیک که قبلا یک میلیون تومان بوده در حال حاضر چند برابر شده و بنابراین سازمان راهداری در این بخش نیز با مشکلات جدی مواجه است. بنابراین ضروری است دولت و مجلس با تعامل یکدیگر مشکل اعتبارات این سازمان را برطرف کنند.
تاثیر راه روستایی روی مهاجرت
یکی از موارد نگرانکنندهای که در کشور وجود دارد، موج مهاجرت از روستاها به سمت شهرها است که این اتفاق به دلیل وجود کمبودهای مختلف در روستاها است. در این میان وجود راه روستایی مناسب میتواند به کاهش میزان این مهاجرت کمک زیادی کند.
نماینده مردم خاش در مجلس شورای اسلامی در این خصوص نیز گفت: اگر به موضوع احداث راههای روستایی توجه کافی شود قطعا در خصوص کم شدن مهاجرت از روستا به شهر موثر خواهد بود. اگر راه وجود داشته باشد طبیعتا موارد رفاهی دیگر مانند آب، برق، حملونقل آسان و... به روستاها ارائه میشود و به همین دلیل روستانشینها انگیزه کافی برای زندگی خواهند داشت. بنابراین میتوان گفت وجود و دسترسی مناسب به راههای روستایی یکی از عوامل مهم کاهش مهاجرت به سمت شهرها خواهد بود. پس وزارت راه و شهرسازی و متعاقب آن سازمان راهداری نقش ویژهای در این امر مهم خواهند داشت.
حسین زهی در پاسخ به این سوال که مجلس آینده بهترین راهکاری که برای کمک به اتمام طرحهای نیمه تمام در این حوزه میتواند داشته باشد چیست، گفت: امیدوار هستیم با تشکیل مجلس جدید، به موضوع ساخت پروژهها و طرحهای نیمه تمام در کشور نگاه ویژهای داشته باشند. بهترین راهکار مجلس آینده این خواهد بود که برای افزایش اعتبارات وزارت راه و سازمان راهداری تلاش شود تا با تعامل بیشتر با دولت این مهم اتفاق بیفتد و شاهد تکمیل پروژههای نیمهتمام و احداث طرحهای مورد نیاز برای روستاهای کشور باشیم.
وی به موضوع آسفالت نیز اشاره کرد و ادامه داد: در بحث آسفالت و قیر مورد نیاز، سازمان راهداری با مشکلاتی مواجه است که باید این بخش نیز در نظر گرفته شود. همان طور که اشاره شد موضوع حفظ و نگهداری راههای روستایی نیز اهمیت زیادی دارد که ترمیم آسفالت یکی از مهمترین این موارد است.
کدام استانها اولویت دارند؟
اسماعیل حسینزهی در خصوص استانهایی که بیشترین اولویت را برای ایجاد راه روستایی دارند گفت: طبق آمارها و شاخصهایی که وزارت راه و شهرسازی منتشر کرده، در بخش استانهایی که بیشترین اولویت را برای ایجاد و توسعه راههای روستایی دارند، استان سیستان و بلوچستان در صدر قرار دارد. این استان در خیلی از شاخصها از جمله داشتن راههای روستایی با محرومیت مواجه است که امیدواریم در آینده در حوزه ایجاد آن شاهد تحولات خوبی باشیم.
نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی و نماینده خاش در پایان با بیان اینکه بهسازی راههای روستایی پیشنیاز توسعه و کاهش مشکلات روستاییان است گفت: همانطور که پیشتر اشاره شد سازمان راهداری با توجه به بضاعت مالی خود عملکرد قابل قبولی داشته، اما به صورت کلی آن چیزی که برای بهبود وضعیت راههای مواصلاتی شهری و روستایی مهم است اهتمام و تلاش بیشتر مسوولان برای این امر مهم است. دولت باید به این نتیجه برسد که در ارتباط با افزایش اعتبارات راههای روستایی فکر عاجلی داشته باشد تا شاهد افزایش طرحهای توسعهای در این بخش باشیم.
توسعه راههای روستایی؛ نیازمند سرفصل بودجهای مجزا
حسین حاتمی، نماینده مردم کلیبر، خداآفرین و هوراند در مجلس معتقد است که توسعه راههای روستایی به سرفصل مجزا در قانون سالانه بودجه نیاز دارد.
در حالی که سازمان راهداری از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم تاکید ویژهای بر توسعه راههای روستایی دارد و قرار است تا پایان این دولت ۱۰ هزار کیلومتر جاده احداث کند، اما همچنان با مشکلات بودجهای و اعتباری دست و پنجه نرم میکند.
در این بین نمایندگانی هم که در مجلس با توجه به حوزه انتخابیه خود دغدغه بیشتری در این زمینه دارند، بر این موضوع تاکید میکنند.
در همین زمینه نماینده مردم کلیبر، خداآفرین و هوراند، در مجلس شورای اسلامی گفت: بهرغم تلاشهای وزارت راه و شهرسازی و مشخصا سازمان راهداری و حملونقل جادهای، یکی از مشکلات اصلی توسعه راههای روستایی که در قانون پیشبینی شده، این است که معمولا اعتبارات لازم برای توسعه راههای روستایی و عشایری باید از منابع و بودجه استانی تامین شود. چراکه معمولا اعتبارات استانی قابلیت تحقق بالایی ندارند و توسعه راههای روستایی در اولویت تخصیص آنها قرار نمیگیرد.
بودجه توسعه راههای روستایی باید تخصصی شود
حسین حاتمی با اشاره به برگزاری جلسات مختلف دولت و وزارت راهوشهرسازی برای توسعه راههای روستایی عنوان کرد: درنهایت این استانداریها هستند که بودجه لازم را برای توسعه راههای روستایی و عشایری در نظر میگیرند. در صورتی که اگر بودجه لازم به این امر تخصیص یابد، سازمان راهداری ظرفیت بالایی در احداث و بهسازی مسیرها دارد. شاید اگر دولت بودجه لازم را مستقیما به وزارت راهوشهرسازی انتقال دهد و این بودجه به سازمان راهداری واریز شود، بتوان از آن بهعنوان بودجه تخصصی یاد کرد. در این صورت با توجه به ظرفیتهای اجرایی موجود، احتمالا توسعه راههای روستایی هم سرعت بیشتری بگیرد.
وی ادامه داد: به نظر میرسد در توزیع منابع مربوط به سرفصل راهها و زیرساختها باید یک اصلاح و تجدید نظر اساسی صورت بگیرد و سازمان راهداری بیش از سنوات گذشته شارژ شود.
او ادامه داد: شاید بهتر است که اکنون شخص وزیر راه و شهرسازی با توجه به برنامههایی که برای توسعه راه روستایی و عشایری دارد، مدیریت بودجه آن را هم بر عهده بگیرد تا توسعه آنها با شتاب بیشتری انجام شود.
این نماینده مجلس با اشاره به دوره فعالیت چهارساله خود در مجلس یازدهم یادآور شد: بیشترین تمرکز بنده در این مدت بر توسعه راههای روستایی و عشایری معطوف بود. چراکه بیشتر راههای مواصلاتی منطقه کلیبر، خداآفرین و هوراند آذربایجان شرقی روستایی است و میتوان گفت نمایندگان این منطقه بیشترین دغدغه را در این زمینه دارند.
ضرورت همخوانی اعتبارات با توان اجرایی
حاتمی با اشاره به تغییر و تحولات صورتگرفته در دولت سیزدهم خاطرنشان کرد: طی حدود 2.5 سالی که از حیات این دولت میگذرد، اتفاقات مثبتی رقم خورد و امید میرود که این مسیر رو به جلو تداوم داشته باشد. این اتفاق مشروط بر آن است که در زمینه تخصیص بودجه نیز یک تغییر نگرش اتفاق بیفتد و اعتبارات لازم متناسب با ظرفیت اجرایی، افزایش یابد.
او اضافه کرد: سازمان راهداری بهتنهایی و نوعا نمیتواند توسعه راههای روستایی را پیش ببرد و نیاز به همکاری و همراهی دستگاههای ذیربط دیگر، بهویژه استانداریها و فرمانداریها دارد. چراکه اعتبارات از این مسیر تامین میشود.
به اعتقاد وی در حال حاضر منابعی که در بودجههای سالانه پیشبینی میشود کفاف توسعه روستایی ایران را بهطور کامل نمیدهد و شاید بهتر باشد دولت و مجلس سرفصل جدایی برای بودجه توسعه راههایی روستایی در نظر بگیرند.
دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس یازدهم با یادآوری اینکه طبق قوانین بالادستی، توسعه راههای روستایی برای روستاهای بالای ۲۰ خانوار انجام میشود، این را هم توضیح داد که طبق محاسبات اکنون حداقل ۳۰ هزار کیلومتر مسیر روستایی وجود دارد که بدون متولی مانده است. این ظرفیت در وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری نیز مشاهده میشود که باید با اصلاح قوانین به این مسیرها هم ورود کنند و به توسعه و تکمیل آنها بپردازند.
حاتمی خاطرنشان کرد: وزارت راهوشهرسازی، بهویژه از زمان روی کار آمدن مهرداد بذرپاش در راس آن و تیمیکه همراه خود آورده، موضوع توسعه راههای روستایی را در اولویت خود قرار داده است.
نقش راههای روستایی در توسعه ملی
نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس با اشاره به نقش توسعه راههای روستایی در توسعه ملی، تشریح کرد: راه را باید اساس توسعه دانست. به همین جهت هر رشد و توسعهای که قرار باشد در روستاها و شهرها اتفاق بیفتد، اساس آن مربوط به توسعه راههاست و تامین راههاست که توسعه پایدار را رقم میزند.
او ادامه داد: گرچه برخی انرژی را اساس توسعه میدانند، اما اگر همین راهها وجود نداشته باشند، امکان انتقال و جابهجایی انرژی هم فراهم نمیشود. به همین دلیل باید بحث توسعه راههای روستایی را در اولویت گذاشت و با جدیت آن را دنبال کرد.
به اعتقاد حاتمی پیش از این دولتها توجه چندانی به توسعه روستایی و عشایری نداشتند؛ چراکه این مناطق به رسانهها و پایگاههای قدرت دسترسی چندانی ندارند که بتوانند نیازهای خود را مطالبه کنند. با این حال دولت سیزدهم و در راس آن سازمان راهداری در این مدت اقداماتی را انجام دادهاند که منجر به امیدواری نسبت به آینده شدهاند.