توسعه حمل‌ونقل ریلی ضرورت توسعه پایدار ملی

سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی

دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران

سیستم حمل‌ونقل چه در جغرافیای شهری و چه در جغرافیای ملی از مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی به شمار می‌رود و برای کشوری مانند ایران با موقعیت خاص ژئوپلیتیکی، ابعاد ملی سیستم حمل‌ونقل پویا و کارآ بسیار مهم است. اما در شهرها نیز به سبب مسائل به‌وجود آمده درخصوص محیط زیست شهری، آلودگی هوا، ترافیک و اهمیت اقتصاد در بستر شهر، سیستم حمل‌ونقل شهری جایگاه ویژه‌ای داشته و روزبه‌روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود. سیستم حمل‌ونقل در ابعاد ملی و شهری علاوه بر آثار اقتصادی، آثار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خاص خود نیز دارد. سیستم حمل‌ونقل ناکارآ و ضعیف مانع عمده‌ای در راه حفظ امنیت اقتصادی ملی است و هر کشور نیرومند و مستقل برای اداره جامعه و چرخش صحیح امور اجرایی خود به یک سیستم حمل‌ونقل نیرومند چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی نیاز دارد.

در ادبیات توسعه جهانی، توسعه اقتصادی، افزایش تولیدات اقتصادی و افزایش اشتغال، گسترش تجارت داخلی و خارجی و صنعت ترانزیت، توسعه توریسم داخلی و خارجی، بهره‌وری سرمایه‌گذاری، جابه‌جایی کارآ و بهینه سرمایه‌های فیزیکی و عوامل بازارهای کار، دسترسی فعالان اقتصادی به مراکز اقتصادی، افزایش رفاه ملی، توسعه فرهنگی و توسعه سیاسی در تسهیل برقراری راه‌های ارتباطی، ارتقای موقعیت سیاسی کشورها در ابعاد بین‌المللی و پایداری سیاسی، افزایش توان انتظامی - امنیتی و اداری حکومت مرکزی، افزایش توان دفاعی و پدافندی کشور، همگرایی اجتماعی، توسعه روابط اجتماعی و افزایش انسجام اجتماعی، مرهون گسترش حمل‌ونقل است و توسعه سیستم حمل‌ونقل داخلی و اتصال آن به سیستم حمل‌ونقل بین‌المللی، عواید بسیاری در ابعاد مختلف نصیب کشورها می‌کند.از سوی دیگر در اسناد بالادستی به مواردی اشاره شده است که توسعه حمل‌ونقل ریلی می‌تواند بستری مناسب برای تحقق آنها فراهم آورد. به‌عنوان مثال در بند ۱۲ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور از طریق توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان به‌ویژه همسایگان اشاره شده است.

توسعه خطوط حمل‌ونقل ریلی سراسری و متصل به خطوط ریلی بین‌المللی در محور‌های شمال - جنوب و نیز شرق - غرب کشور با سرمایه‌گذاری مشترک کشورهای خارجی همسایه، علاوه بر توسعه اقتصادی و ارزآوری قابل‌توجهی که برای کشور به همراه خواهد داشت، می‌تواند زمینه همکاری‌های اقتصادی دوجانبه و چندجانبه با همسایگان را افزایش داده و منافع مشترک ایجاد شده به لحاظ سیاسی می‌تواند منجر به تعمیق روابط منطقه‌ای ایران با کشورهای همسایه و ایجاد تعلق خاطر سیاسی کشورهای همسایه نسبت به ایران شود. این اقدام در راهبردهای دفاعی کشور بسیار مهم و مؤثر بوده و می‌تواند منجر به افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی در مناسبات بین‌المللی و همچنین کاهش آسیب‌پذیری کشور در مناقشات بین‌المللی شود.

همچنین یکی از اثرات بسیار مهم توسعه حمل‌ونقل ریلی توازن منطقه‌ای و ارتقای اقتصادی مناطق کمتر توسعه‌یافته و مناطق محروم در کشور است. خطوط ریلی سراسری می‌تواند امکان برقراری توازن منطقه‌ای را تا حدود زیادی فراهم آورد. مناطق محرومی که در مسیر خط ریلی قرار دارند، می‌توانند از مواهب آن برخوردار شده و از فرصت‌های به‌وجود آمده در راستای توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خود بهره ببرند. این موردی است که در بند ۱۸ پیش‌نویس سیاست‌های کلی برنامه ششم با عنوان «نیل به تعادل منطقه‌ای با تاکید تسهیل سرمایه‌گذاری در مناطق کمتر توسعه یافته و مرزی» مورد توجه قرار گرفته است. عبور خط ریلی می‌تواند جاذبه‌های سرمایه‌گذاری را در منطقه‌ای افزایش دهد و منجر به بهبود فضای کسب‌وکار در مناطق کمتر توسعه‌یافته شود. با توجه به موارد مذکور کارشناسان اقتصادی کشور معتقدند صنعت حمل‌ونقل ریلی، صنعتی بالقوه است که با برنامه‌ریزی و تخصیص بودجه مناسب و مدیریت صحیح قادر است به‌عنوان یکی از عوامل رشد و توسعه همه‌جانبه و فراگیر در کشور ایفای نقش کند و از این‌رو می‌تواند به‌عنوان افق سرمایه‌گذاری و استراتژی حمل‌ونقلی در کشور معرفی مد‌نظر سیاست‌گذاران قرار بگیرد.