رویای ترکیه روی «ریل»

ملیحه ابراهیمی: رویای ترکیه برای راه‌اندازی خطوط ریلی و قطارهای پرسرعت در حالی یکی از پس دیگری در حال تحقق است که این کشور در کمتر از ۱۰ سال اخیر به تکاپوی توسعه خطوط ریلی خود افتاده است. سرعت دولت ترکیه در تکمیل پروژه‌های ریلی در سال‌های اخیر به حدی افزایش پیدا کرده که ۳۰ درصد خطوط ریلی این کشور در سال‌های اخیر برقی شده و براساس اعلام راه‌آهن ترکیه قرار است خطوط برقی تا سال ۲۰۱۸ به ۷۰ درصد افزایش یابد. طبق اعلام راه‌آهن ترکیه، میزان سرمایه‌گذاری در راه‌آهن این کشور از ۱.۰۳۴میلیون لیر ترکیه در سال ۲۰۰۳ به هفت میلیارد و ۹۲۹ میلیون لیر ترکیه در ۲۰۱۳ افزایش یافته است. در حالی ترکیه در همسایگی ایران در حال ربودن گوی سبقت در حوزه ریلی است که ایران با بیشترین قدمت تاسیس راه‌آهن در منطقه، هنوز نتوانسته هیچ خط راه‌آهنی را برقی کند و از راه‌اندازی پروژه قطار سریع‌السیر در ایران نیز بیش از ۱۰ سال می‌گذرد؛ اما هنوز این پروژه در ایستگاه «بودجه» معطل مانده است.

طول خطوط شبکه ریلی راه‌آهن ترکیه

دفتر امور بین‌الملل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با انتشار گزارشی که از سوی اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌های دنیا (UIC) منتشر می‌شود، به وضعیت خطوط ریلی ترکیه پرداخته است. در این گزارش ضمن بررسی سیر تاریخی راه‌آهن ترکیه به دستیابی راه‌آهن این کشور به موفقیت‌های مختلف اشاره شده است. براساس این گزارش، راه‌آهن ترکیه قبل از تغییر حکومت این کشور به جمهوری ۴۱۳۶ کیلومتر خط اصلی ریلی داشت و در اولین سال‌های جمهوریت ترکیه (۱۹۵۰ ـ ۱۹۲۳) ۳۷۶۴ کیلومتر خط ساخته می‌شود (که متوسط ساخت سالانه راه-آهن به ۱۳۴ کیلومتر در هر سال بالغ می‌شد). از سال ۱۹۵۱ تا ۲۰۰۲، ۹۴۵ کیلومتر خط ریلی ساخته شده است که میانگین سالانه آن ۱۸ کیلومتر است. از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱، ۱۱۰۰ کیلومتر خط اصلی(میانگین سالانه ۱۳۵ کیلومتر) در این کشور ساخته شده است.

هم‌اکنون میزان راه‌آهن ترکیه به‌شرح زیر است:

- ۱۱.۲۷۲ کیلومتر خطوط اصلی

- ۱.۲۱۳ کیلومتر خطوط سریع‌السیر

- ۱.۴۵۷ کیلومتر خطوط در دست ساخت

به‌علاوه میزان خطوط در دست مطالعه و طراحی برای ساخت خطوط جدید و دو خطه برابر با ۴۰۲۱ کیلومتر بوده که برای سرعت‌های ۲۰۰ کیلومتر برای مسافری و ۱۶۰ کیلومتر برای قطارهای باری طراحی می‌شوند. همچنین میزان خطوط برقی راه‌آهن ترکیه برابر با ۲۵۳۵ کیلومتر، خطوط برقی در دست ساخت: ۱۴۴۶ کیلومتر و خطوط برقی در مرحله مناقصه برای ساخت برابر با ۱۲۹۸ کیلومتر است. اگر بخواهیم به درصد اعلام کنیم از میان خطوط ریلی راه‌آهن ترکیه ۳۰درصد برقی است که طبق اعلام راه‌آهن ترکیه این میزان در ۲۰۱۸ به ۷۰درصد افزایش خواهد یافت. میزان مسافر جابه‌جا‌ شده توسط راه‌آهن ترکیه در ۲۰۱۴ برابر با ۷۸ میلیون نفر بوده و مقدار بار جابه‌جا‌ شده توسط این راه‌آهن در همین سال برابر با ۷/ ۲۸ میلیون تن بوده است. علاوه بر این ۹۳۴۳ کیلومتر از خطوط این راه‌آهن در یازده سال اخیر نوسازی شده است.

تجهیزات راه‌آهن ترکیه و سرمایه‌گذاری‌ها

راه‌آهن ترکیه دارای ۴۹۶ لکوموتیو دیزلی، ۹۵ لکوموتیو برقی، ۴۶ لکوموتیو دیزلی مانوری، ۱۰۱ لکوموتیو EMU (ترنست برقی)، ۵۶ ترنست دیزلی (OMU)، ۹۶۳ واگن مسافری و ۱۸۲۰۰ واگن باری است. از این بین ۱۵۵ واگن مسافری و ۵۸۶۵ واگن باری بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۲ تامین شده و در شبکه قرار گرفته است. ۳۰۰ واگن باری نیز در ۲۰۱۳ در اختیار ناوگان ریلی این کشور قرار داده شده است. هم‌اکنون راه‌آهن ترکیه دارای ۱۳ رام قطار سریع‌السیر است که طبق برنامه‌ریزی مقرر شده تعداد این قطارها به ۱۲۵ رام برسد. براساس این گزارش، در حال حاضر راه‌آهن ترکیه دارای ۵ مرکز لجستیکی در حال بهره برداری است. ساخت ۶ مرکز لجستیکی در دست اقدام بوده و طراحی برای ساخت و بهره‌برداری از ۷ مرکز لجستیکی دیگر نیز ادامه دارد. میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته در راه‌آهن ترکیه طبق اعلام راه‌آهن ترکیه از ۰۳۴/ ۱ میلیون لیر ترکیه در ۲۰۰۳ به هفت میلیارد و ۹۲۹ میلیون لیر ترکیه در ۲۰۱۳ بالغ شده است.

چشم‌انداز ریلی 2023 راه‌آهن ترکیه

طبق اعلام راه‌آهن ترکیه در هدف‌گذاری صورت گرفته برای راه‌آهن ترکیه بناست تا کل شبکه با ساخت ۱۰ هزار کیلومتر خطوط سریع‌السیر و ۴۰۰۰ کیلومتر خطوط متعارف ریلی به ۲۶ هزار کیلومتر در ۲۰۲۳ افزایش یابد.

عملیات قطارهای سریع‌السیر

قطارهای سریع‌السیر در مسیر آنکاراـ اسکی شهیر از ۱۳ مارس ۲۰۰۹ عملیاتی شد که تعداد ۲/ ۷ میلیون مسافر بین مارس ۲۰۰۹ و اکتبر ۲۰۱۲ در این خط سریع‌السیر جابه‌جا‌ شد. با راه‌اندازی این خط شمار مسافران بین آنکارا و اسکی شهیر ۱۰ برابر شده و سهم ریل از ۸ درصد به ۷۲ درصد افزایش یافت. به‌علاوه راه‌آهن سریع‌السیر زندگی فرهنگی اجتماعی و اقتصادی پویایی به آنکارا و اسکی شهیر بخشید. به‌طوری‌که مسافرت برای مسائل بهداشتی، تفریحی و توریستی از ۱۵ به ۴۰ درصد افزایش پیدا کرد. راه‌آهن سریع‌السیر آنکارا - قونیه در ۲۰۱۱ افتتاح شد و مسیر راه‌آهن سریع‌السیر از اسکی شهیر تا استانبول در ۲۵ جولای ۲۰۱۵ افتتاح شد که هم‌اکنون خط سریع‌السیر ریلی بین آنکارا و استانبول به‌طول ۵۳۳ کیلومتر در حال بهره‌برداری است. زمان مسافرت از آنکارا به اسکی شهیر یک ساعت و نیم بوده و از آنکارا به استانبول حدود ۳ ساعت با قطار سریع‌السیر طول می‌کشد.

سایر پروژه‌های سریع‌السیر راه‌آهن ترکیه:

پروژه سریع‌السیر آنکارا ـ سیواس: شروع عملیات اجرایی آن از سال ۲۰۰۹ بوده و تاکنون کارهای زیر‌بنایی اش ۸۹درصد پیشرفت داشته است. کل طول مسیر ۳۹۳ کیلومتر بوده و سرعت قطارها در روی این خط ۲۵۰ کیلومتر در ساعت خواهد بود و زمان مسافرت در آن نیز تقریبا ۲ ساعت طول خواهد کشید.

پروژه سریع‌السیر آنکارا ـ بورسا: مطالعات ساخت بین بورسا ـ ینی شهیر (۷۵ کیلومتر) در جریان است. همچنین مطالعات برای ینی شهرـ بیلجیک (۴۱ کیلومتر) نیز در جریان است. طول مسیر ۱۱۶ کیلومتر (بورسا ـ بیلجیک) و سرعت قطارها ۲۵۰ کیلومتر خواهد بود. زمان مسافرت آنکارا ـ بورسا تقریبا دو ساعت و ۱۵ دقیقه و استانبول ـ بورسا دو ساعت و ۱۵ دقیقه خواهد بود.

پروژه سریع‌السیر آنکارا ـ ازمیر: طول این مسیر ۴۸۸ کیلومتر است. سرعت قطارها ۲۵۰ کیلومتر خواهد بود و زمان مسافرت آنکارا ـ ازمیر تقریبا ۳ ساعت و نیم و آنکارا ـ افیون تقریبا یک ساعت و نیم خواهد بود. روند مناقصه اجرای این پروژه برای بخش پولاتلی ـ افیون به پایان رسیده است.

پروژه سریع‌السیر سیواس ـ ارزینکان: مطالعات ساخت برای این پروژه در دست انجام بوده و انتظار می‌رود تا آخر سال ۲۰۱۳ تکمیل شود. طول مسیر ۲۳۵ کیلومتر بوده و سرعت قطارها در آن ۲۵۰ کیلومتر خواهد بود. همچنین مسافرت از سیواس تا ارزینکان حدود ۲ ساعت طول خواهد کشید.

اتصال ترکیه به همسایگان

کشور ترکیه پروژه‌هایی را برای اتصال به کشورهای همسایه و نیز گسترش کریدورهای بین‌المللی و ترانزیتی‌اش از قبیل گرجستان، عراق و نخجوان در دست طراحی یا اجرا دارد. پروژه ریلی کارس ـ تفلیس- باکو برای اتصال به گرجستان و از طریق گرجستان به آذربایجان. طول این پروژه ۱۰۱ کیلومتر است که ۷۳ کیلومتر آن در داخل خاک ترکیه قراردارد و قرار شده این پروژه در اواخر ۲۰۱۶ افتتاح شود. همچنین پروژه سریع‌السیر استانبول- ادرین (مرز با یونان و بلغارستان) برای اتصال به اروپا و نیز پروژه کارس- نخجوان، پروژه ریلی نوسایبین- عراق و گازیانتپ ـ حلب از جمله پروژه‌های در دست اقدام هستند. پروژه فری بوت بندر سامسون در ترکیه (دریای سیاه) به بندر قفقاز در روسیه که شامل بازسازی لنگرگاه، رمپ ترمینال فری بوت، خطوط عریض (۱۵۲۰ میلی متر)، قسمت‌های بارگیری / تخلیه و انبار، ایستگاه تعویض بوژی و تسهیلات عملیات فری است در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد.

در حال حاضر راه‌آهن ترکیه از مرز رازی به راه‌آهن ایران متصل است. نداشتن خط ریلی دور دریاچه وان در خاک ترکیه از جمله تنگناهای این مسیر است که باوجود مطرح شدن ساخت خط ریلی دور دریاچه وان، راه‌آهن ترکیه اقدامی مناسب در این زمینه انجام نداده است و انتقال بار و مسافر از روی این دریاچه با فری بوت انجام می‌شود. طبق اعلام راه‌آهن ترکیه تدارک دو فری بوت به ظرفیت ۵۰ واگن و ساخت تسهیلات اضافی برای افزایش سرعت انتقال کالا برای گذر دریاچه وان به مناقصه گذاشته شده است. اتصال راه‌آهن ایران به اروپا از طریق راه‌آهن ترکیه صورت می‌گیرد. همچنین راه‌آهن‌های کشورهای آسیای میانه نیز از طریق شبکه راه‌آهن ایران به ترکیه و از آنجا به اروپا وصل می‌شوند.

عملیات قطارهای دربستی (Block Trains)

۸۰ درصد حمل و نقل بار ریلی داخلی و بین‌الملل راه‌آهن ترکیه توسط قطارهای دربستی یا یکپارچه انجام می‌گیرد. تعداد ۵۷۰۰ قطار دربستی ماهانه در هر دو جهت در عملیات هستند که از این تعداد ۴۷۰۰ قطار برای داخل و ۱۰۰۰ قطار برای بین‌الملل است.

پروژه مرمره: پروژه مرمره که قسمت آسیایی و قسمت اروپایی استانبول را با ریل از زیر تنگه استانبول به هم متصل می‌کند و از این طریق رویای ۱۵۱ ساله ترک‌ها را به واقعیت می‌پیوندد از جمله پروژه‌های مهم راه‌آهن ترکیه بود که ترک‌ها به آن پروژه قرن لقب دادند و این پروژه در اکتبر ۲۰۱۳ افتتاح شد. طول کل پروژه تقریبا ۷۷ کیلو متر است که ۶/ ۱۹ کیلومتر آن در طرف اروپایی و ۴/ ۴۳ کیلومتر آن در طرف آسیایی قرار دارد. قابلیت جابجایی مسافر در این مسیر ۷۵۰۰۰ نفر در هر ساعت بوده و کل زمان مسافرت به ۱۰۵ دقیقه بالغ می‌شود.

سیر تاریخی تحول راه‌آهن ترکیه:

۱۸۵۶: نخستین خط ریلی بین ازمیر و آودین (Izmir - Avdin) ساخته شد.

۱۹۲۴: راه‌آهن ترکیه ملی شد (۴۰۰ کیلومتر).

۱۹۲۷: بنادر متصل به راه‌آهن جزو مایملک راه‌آهن دولتی شد (۵۵۰۰ کیلومتر).

۱۹۵۳: راه‌آهن ترکیه TCDD نام گرفت و یک شرکت اقتصادی دولتی شد (۹۴۴۱ کیلومتر).

۱۹۸۴: TCDD یک موسسه اقتصادی عمومی شد (۱۰۲۶۳ کیلومتر).

۲۰۰۹: اولین قطار سریع‌السیر به بهره‌برداری رسید.