گسترش محبوبیت کانتینرهای مخزن‌دار

گروه بنگاه‌ها - ملیحه ابراهیمی: استفاده از کانتینرهای مخزن‌دار در دنیا به سرعت در حال گسترش است و بهره‌گیری از این کانتینرها به دلیل مزایای زیاد آنها در حمل سوخت بسیار محبوب و مورد توجه در کشورهای اروپایی، آمریکایی و چین است و همچنین کشورهای خاورمیانه در حال گسترش استفاده از این کانتینرها برای حمل سوخت و دیگر کالاها هستند. در حال حاضر یکی از راه‌های جایگزین که ایمنی و سهولت بیشتری را در حمل‌ونقل ایفا می‌کند روش حمل به طریقه کانتینری است که کانتینرهای مخزن‌دار یکی از زیرمجموعه‌های این نوع حمل‌ونقل است و در حدود ۴ دهه است که در دنیا متداول شده و روز به روز نیز در حمل انواع کالاها (جامد، مایع و گاز) در صنایع مختلف نفت و گاز، پتروشیمی و مواد شیمیایی، صنایع غذایی، کشاورزی و دارویی در حال توسعه است.

اهمیت این نوع از حمل کالا به حدی بوده که حتی ارگانی تحت عنوان سازمان بین‌المللی کانتینرهای مخزن‌دار (ITCO)۱ در انگلستان تاسیس شده و در سال ۲۰۱۱ نیز در آسیا انجمن کانتینرهای مخزن‌دار آسیا (ATCA)۲ در کشور سنگاپور بنا نهاده شده است. اعضای ITCO متشکل از ۱۲۰ عضو از ۲۷ کشور جهان در ۵ دسته کاری بهره‌برداران، اجاره‌کنندگان، سازندگان، ارائه خدمات و بازرسی هستند.

در مقایسه با روش‌های قدیمی حمل‌ونقل، استفاده از کانتینرهای مخزن‌دار دارای فواید مشهودی ازجمله سرمایه‌گذاری کم، ظرفیت حمل بالا و از نظر ایمنی و محیط‌زیست انطباق آن با استانداردهای معتبر بین‌المللی است. کانتینرهای مخزن‌دار تنها نیازمند یک بار بارگیری و تخلیه هستند و تا انتهای مقصد محفوظ باقی می‌مانند. همچنین استفاده از این نوع کانتینرها، زمان حمل‌ونقل، هزینه‌های جابه‌جایی و نیروی کار را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.

مطابق اطلاعات درج شده در سایت ATCA تعداد تخمینی کانتینرهای مخزن‌دار دنیا در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۵۰ هزار کانتینر است که حجمی معادل ۷۰ درصد کل این کانتینرها در اروپا و چین و آمریکا متمرکز شده‌اند و تنها ۳۰ درصد در سایر کشورها است که از این مقدار نیز ۲۱ درصد در ۶ کشور سنگاپور، ژاپن، تایوان، کره‌جنوبی، تایلند و مالزی بوده و تنها ۸ درصد یعنی تنها ۲۰ هزار عدد در منطقه خاورمیانه که به دلیل وجود منابع نفتی یکی از پتانسیل‌های خوب برای استفاده از این نوع کانتینرها است وجود دارد.

در گزارش دیگری نیز در جلسه عمومی ATCO در نوامبر ۲۰۱۲ یکی از اعضا تعداد کانتینرهای مخزن‌دار ایزو را تا پایان سال ۲۰۱۱ با خطای تقریبی ۱۰ درصد بین ۳۱۰ تا ۳۵۰ هزار عدد تخمین زده است.

همچنین عنوان شده که با وجود پایین آمدن نرخ تولید حدود ۲۰ تا ۳۰ درصدی در سال ۲۰۱۲ تعداد کانتینرهای مخزن‌دار تا پایان سال ۲۰۱۲ به ۳۴۰ تا ۳۸۰ هزار عدد خواهد رسید. همچنین در این جلسه تعداد تولید کانتینرهای مخزن‌دار در نقاط مختلف دنیا و تعداد کانتینرهای اسقاط در سال ۲۰۱۲ به‌طور تخمینی به شکل جدول شماره ۲ اعلام شده است.

پاورقی:

۱- International Tank Container Organization

۲- Asia Tank Container Association

بررسی تطبیقی استفاده از کانتینر مخزن‌دار در چین و هند

مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن در گزارشی کارشناسی ضمن بررسی مزایای این کانتینرها برای حمل سوخت و کالا به مطالعه تطبیقی حداقل ۲ کشور که از کانتینرهای مخزن‌دار استفاده می‌کنند پرداخته است. این مطالعات نشان می‌دهد ایران نیز باید به‌سرعت به خیل استفاده‌کنندگان از این کانتینرها بپیوندد.

مرکز تحقیقات راه‌آهن در گزارش کارشناسی با مطالعه دو کشور چین و هند به معرفی گسترده‌ترین حمل‌ونقل ترکیبی و کانتینری موجود پرداخته است.

در این گزارش آمده است، چین چهارمین کشور دنیا از لحاظ مساحت و اولین کشور دنیا از نظر جمعیت است. این کشور از نظر راه آبی، جاده‌ای و راه‌آهن به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم و سوم دنیا قرار دارد.

راه‌آهن چین با طول ۷۹ هزار و ۶۸۷ کیلومتر خط آهن (عرض خط در راه‌آهن چین ۳ دسته ۱۴۳۵، ۱۰۰۰ و ۷۵۰ میلی‌متر است.) به ۱۸ ناحیه از لحاظ جغرافیایی تقسیم شده که تحت نظارت وزارت راه‌آهن اداره می‌شود. دارای ۵ هزار و ۴۷۰ ایستگاه است که در ۱۷۵۳ ایستگاه امکانات مسافری و در ۲۹۲۳ ایستگاه امکانات باری و ۳۹۸ ایستگاه دارای امکانات حمل کانتینری است. در سال ۲۰۰۸ ناوگان باری چین دارای ۵۸۴.۹۶۱ واگن باری بوده که در مقایسه با سال ۲۰۰۷، ۴/ ۲ درصد رشد داشته است. میزان بار جابه‌جا شده توسط این ناوگان در همان سال معادل ۳/ ۳ میلیارد تن بوده که از این مقدار معادل ۶۹/ ۶۶ میلیون تن مربوط به حمل کانتینری بوده است که در مقایسه با سال ۲۰۰۷ به مقدار ۳/ ۶ درصد کاهش داشته است.

حمل و نقل ترکیبی و کانتینر

این گزارش می‌افزاید، حمل‌ونقل ترکیبی در چین روند رو به رشد و توسعه‌ای را در پیش‌رو دارد، به‌عنوان نمونه در سال ۱۹۹۲ تعداد ۹ پایانه کانتینری در مسیر Altau-Pass به سمت روسیه ایجاد شد، این پایانه‌ها در ۹ بندر واقع شده‌اند؛ استفاده از این مسیر فاصله ترانزیت از ژاپن به اروپا را ۲۷۰۰ کیلومتر کاهش می‌دهد، همچنین در سال ۱۹۹۷ طرح توجیهی برای اتصال سواحل شرقی چین به شمال شرقی اروپا تهیه شد. در همین راستا طراحی واگن‌های کانتینربر که امکان حرکت با سرعت ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت را دارد نیز در چین انجام و به مرحله تولید رسید. در مارس ۲۰۰۵ امکان حمل کالاهای کانتینری بین آسیای شرقی و اروپا (از چین تا فرانکفورت آلمان) با طی مسافت ۹۸۰۰ کیلومتر در ۱۷ روز فراهم شده است.

ساخت کانتینر در چین از سال ۱۹۸۰ آغاز و از سال ۱۹۹۳ ساخت حجم‌های مختلف و صادرات آن به دیگر کشورها شروع شد، به طوری که در سال ۲۰۱۱ چین به بزرگ‌ترین تولیدکننده و فروشنده کانتینر در سطح جهان تبدیل شد.

در حال حاضر چین به خوبی توانایی طراحی، ساخت و نیز راه‌اندازی خط تولید انواع کانتینر معمولی، مخزن‌دار و غیره را در سطح استانداردهای بین‌المللی دارا است و پیشرفت‌های خوبی در این زمینه داشته است.

در ادامه این گزارش آمده است، بیش از ۸۰ سازنده انواع کانتینر در سراسر چین و خطوط ساحلی آن پراکنده است که بیش از ۹۰ درصد آنها سازندگان مشترک چینی- خارجی است و به دلیل قیمت تمام شده پایین‌تر حدود ۹۶ درصد تولید کل کانتینرهای دنیا در دست چین است، از سویی دیگر با افزایش روز افزون رشد اقتصادی و تجارت خارجی، حمل و نقل به وسیله کانتینر نیز رشد فزاینده‌ای یافته است.

از سال ۲۰۱۱ تا کنون توسعه بازار کانتینر روندی پیوسته صعودی داشته است. در سال ۲۰۱۱ کل کانتینرهای موجود در دنیا بیش از ۲/ ۳ میلیون TEU بوده که بیش از ۹۰ درصد آنها برای چین بوده است.

در حمل‌ونقل مواد شیمیایی مایع در مسافت‌های کوتاه اصولا از بشکه‌ و کانتینرهای مخزن‌دار استفاده می‌شود. در حمل‌ونقل این محموله‌ها در مسافت‌های طولانی از یکی از روش‌های خط لوله، تانکرهای معمولی، کانتینرهای مخزن‌دار یا بشکه استفاده می‌شود. کانتینرهای مخزن‌دار که با عنوان تانکرهای ISO نیز نامیده می‌شوند برای حمل‌ونقل ترکیبی طراحی شده‌اند. این نوع کانتینر برای حمل‌ونقل ترکیبی برای حمل مواد و فرآورده‌های نفتی و شیمیایی بسیار مفید است. به عبارت بهتر؛ این نوع تانکرها روشی ایمن برای جابه‌جایی کالاها به ویژه مواد خطرناک هستند. محموله‌هایی از این دست به راحتی می‌توانند در جاده، ریل و مسیرهای آبی جابه‌جا شوند، چراکه در حمل‌ونقل ترکیبی جاده و بنادر یکی از ارکان اصلی است.

گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن می‌افزاید: کشور چین سالانه شاهد رشد اقتصادی است. رشد سریع اقتصادی حرکت سیستم ریلی این کشور را به سمت تقاضاهای منابع حجیم مانند زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و نفت افزایش می‌دهد. آمار ثبت شده نشان می‌دهد که ۲۷ درصد فولاد، ۳۱ درصد زغال سنگ و ۴۰ درصد سیمان دنیا در سال ۲۰۰۳، در چین مصرف شده است. آمار نشان می‌دهد که تعداد زیادی از خطوط اصلی ریلی از حداکثر ظرفیت خود و گاه بیش از ظرفیت خود استفاده کرده‌اند.

مبلغ تعرفه و شرایط حمل

براساس این گزارش، کل خطوط راه‌آهن در کشور چین در بین سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۰ در حدود ۱۶ درصد افزایش داشته است، به عبارت دیگر سالانه در حدود ۲ درصد بر طول راه‌آهن این کشور افزوده شده است. در حالی که حجم ترافیک عبوری از ریل‌های آن طی همین سال‌ها ۵/ ۱ برابر شده است که این امر باعث شده راه آهن کشور چین به پرترافیک‌ترین راه آهن در دنیا تبدیل شود. به بیانی دیگر؛ طول خطوط ریلی در چین تنها ۶ درصد خطوط ریلی از کل دنیا است ولیکن ۲۴ درصد محموله‌های جابه‌جا شده در کل دنیا از همین میزان خطوط ریلی عبور می‌کند.

در خصوص نرخ تعرفه‌های تعریف شده در کشور چین می‌توان این‌گونه بیان کرد که نرخ تعرفه‌های ریلی در مقایسه با نرخ تعرفه‌های هوایی و جاده‌ای بسیار پایین‌تر است.

هند

این گزارش همچنین در بررسی وضعیت هند آورده است:

هند هفتمین کشور دنیا از لحاظ مساحت و دومین کشور دنیا از نظر جمعیت است. این کشور از نظر راه آبی، جاده‌ای و راه‌ آهن به ترتیب در رتبه‌های نهم و سوم و چهارم دنیا قرار دارد. راه‌آهن هند یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های ریلی دنیا است.

این مجموعه دارای سابقه ۱۵۰ ساله است. مالکیت آن متعلق به دولت و تحت نظارت وزارت راه آهن است.

به عنوان یک سیستم حمل‌ونقل ملی به جابه‌جایی مسافر و کالا می‌پردازد و از طریق شبکه گسترده خود همواره نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی هند ایفا کرده است. راه آهن در هند یک روش ارزان و در دسترس برای جابه‌جایی میلیون‌ها نفر مسافر و میلیون‌ها تن بار است. عمده محموله‌های جابه‌جا شده شامل سنگ آهن، مواد معدنی، آهن، سیمان، مواد نفتی، مواد غذایی و محموله‌های کانتینری هستند.

راهنمای طبقه‌بندی و قواعد کلی برای هزینه حمل‌ونقل در راه‌آهن هند

گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن می‌افزاید طبقه‌بندی کالاها براساس تعاریف مشخص برای اجناس صورت می‌گیرد. در راه‌آهن هند کالاهای حمل شده به ۴ گروه اصلی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این گروه‌ها شامل حمل دسته خاصی از کالاها است، کالاهایی که در ۴ گروه اصلی قرار نگیرند در دستورالعمل طبقه‌بندی کالاها که به همین منظور منتشرشده، ذکر شده‌اند. طبق این دستورالعمل کلاس هر کالا مشخص می‌شود و تعرفه برای هر کلاس در جدول جداگانه داده شده است.

در دستورالعمل ذکرشده برای حمل کالاهای خطرناک در ستون «نوع کالا» حرف D به نشانه کالای خطرناک (dangerous commodities) قرار داده شده است. برای جابه‌جایی کلیه کالاهای خطرناکی که در لیست آمده‌اند یا نیامده‌اند بالاترین کلاس یعنی کلاس ۲۰۰ در نظر گرفته شده و مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.

حمل کانتینر در راه‌آهن هند

در این گزارش آمده است، عملیات کانتینری در هند شامل حمل، عملیات جابه‌جایی در ترمینال‌ها و خدمات کانتین نمودن بار بر عهده شرکت کانتینر هند با مسوولیت محدود (concor) است. این شرکت در سال ۱۹۸۸ به ثبت رسیده و در سال ۱۹۸۹ در راه‌آهن هند شروع به فعالیت کرده است. در سال‌های اخیر به ارائه خدمات داخلی کانتینرها برای گسترش ظرفیت حمل و پوشش مدیریت بنادر به علاوه حمل‌ونقل ترکیبی زمینی، هوایی پرداخته است. در برنامه‌های آتی خود نیز با همین رویکرد به ترویج حمل‌ونقل کانتینری در ناوگان هند به شیوه‌های دلخواه مشتری خواهد پرداخت. این شرکت همچنین برای گسترش تجارت بین‌المللی هند به استفاده از کانتینرهای چندمنظوره پرداخته است.

دولت هند حدود ۷۲۰۰ واگن برای جابه‌جایی کانتینرها به شرکت کانتینر هند تخصیص داد، ولی این واگن‌ها برخی از شرایط برای حمل‌ونقل ترکیبی یا ترانزیت کالاهای کانتینری را دارا نبودند، بنابراین این شرکت در طول سال‌های فعالیت خود در هند تاکنون ۹۵۵۵ واگن مسطح با بوژی‌های سرعت بالا نیز تدارک دیده است. از ویژگی‌های بارز این واگن‌ها می‌توان به افزایش ظرفیت آنها اشاره کرد که با توجه به نوع طراحی (چرخ‌های با قطر کم و سطح پایین واگن) قابلیت حمل کانتینر به صورت دوبل روی هم را دارا هستند، همچنین این واگن‌ها برای سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت طراحی شده‌اند.

در حال حاضر نیز ۱۱۵۲۶ واگن برای جابه‌جایی کانتینرهای مختلف در این شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند که مالکیت ۸۵ درصد آنها در اختیار شرکت کانتینر هند است.

در هند کانتینرهای مخزن‌دار ۲۰ فوت خصوصا برای حمل‌ونقل مایعات مختلف طراحی شده‌اند که در حال حاضر حدود ۳۰۰ کانتینر مخزن‌دار در ناوگان کانتینری آن وجود دارد که مدیریت حمل‌ونقل و نگهداری آنها با شرکت کانتینر هند است.

نتیجه‌گیری

۱- حمل‌ونقل ریلی در هند و چین به خصوص در حمل بار برای کانتینرهای مخزن‌دار به دلیل پهناور بودن و ارزان بودن نسبت به جاده از مزیت نسبی بیشتری برخوردار است، در صورتی که در راه‌آهن ایران قیمت‌‌های ریلی در سطح جاده و در بیشتر موارد گران‌تر از جاده درمی‌آید. بنابراین باید در مورد رقابتی کردن قیمت حمل ریلی در مقایسه با جاده کار کرد و برای جذب بارهای با مسافت و تناژ بالا از جاده به راه‌آهن تلاش بیشتری کرد.

۲- حمل کانتینرهای مخزن‌دار در این ۲ کشور معمولا مسافت‌های بالای ۱۰۰۰ کیلومتر است که البته با توجه به مساحت بالای این ۲ کشور توجیه‌پذیر بوده و در شرایط ایران با توجه به مساحت کشور بارهای با فاصله مبدا و مقصد بیش از ۴۰۰ کیلومتر قابلیت جذب به راه‌آهن را خواهند داشت.

۳- شرایط حمل کانتینرهای مخزن‌دار در دو کشور چین و هند مطابق با استانداردهای بین‌المللی است. در ادامه آمده است: طی بررسی‌های صورت گرفته ساخت اینگونه کانتینرها در داخل کشور کاملا قابل اجرا است و طی مقایسه انجام شده بین راه‌آهن ایران و ۳ کشور هند، چین و انگلستان با توجه به موقعیت ایران به عنوان یک کشور ترانزیت و تولیدکننده فرآورده های نفتی در منطقه و همچنین با توجه به این موضوع که امکان ساخت این کانتینرها با قیمت بسیار کمتر در مقایسه با مشابه خارجی است، استفاده از کانتینرهای مخزن‌دار برای ترکیبی کردن حمل بار قابل انجام است.

گسترش محبوبیت کانتینرهای مخزن‌دار