از انقلاب صنعتی تا انقلاب ریلی

دنیای اقتصاد: بریتانیا یکی از توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود؛ کشوری که انقلاب صنعتی از آن شروع شد و به کشورهای دیگر رسید. در این میان صنعت حمل‌ونقل ریلی نیز یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی بوده که از توسعه بریتانیا متاثر شده و بر توسعه آن نیز موثر بوده است. بررسی گزارش‌های جهانی نشان می‌‌دهد در سال ۲۰۱۷ بریتانیا از نظر کیفیت زیرساخت‌های ریلی در رتبه ۱۹ جهان قرار داشته و این در حالی است که از نظر تراکم خطوط ریلی، این کشور در رتبه نهم جهان جای گرفته است. همچنین از نظر کارآیی حمل‌ونقل زمینی نیز این کشور جایگاه ۱۸ را در میان سایر کشورهای جهان کسب کرده است. روند توسعه خطوط ریلی در بریتانیا و درس‌هایی که می‌توان از آن گرفت برای هر کشوری از جمله ایران سودمند است.

تاریخچه صنعت ریلی در بریتانیا

سیستم حمل‌ونقل ریلی قدیمی‌ترین نظام ریلی در جهان محسوب می‌شود. این سیستم در اصل به‌عنوان مجموعه‌ای از ارتباطات ریلی محلی که متعلق به شرکت‌های خصوصی ریلی بود، شکل گرفت. این ارتباطات مجزا در دهه ۱۸۴۰ میلادی توسعه یافت و به یک شبکه ملی تبدیل شدند. با وجود این، همچنان شرکت‌های رقیب در صحنه این صنعت فعال باقی ماندند. در طول قرن‌ نوزدهم و اوایل قرن بیستم، این شرکت‌ها از سوی رقبای خود خریداری شده یا ادغام شدند و تنها تعدادی از شرکت‌های بزرگ‌تر باقی ماند. در طول جنگ جهانی اول، تمام این خطوط تحت کنترل دولت درآمد، با این حال دولت بریتانیا از ملی کردن شبکه ریلی امتناع کرد. در سال ۱۹۲۳، تقریبا تمام شرکت‌های باقیمانده در چهار شرکت بزرگ جای گرفتند و علت آن هم کاهش درآمد برای شرکت‌های ریلی در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ میلادی بود. شرکت‌های کوچک‌تر با فقدان سرمایه‌گذاری و تغییر سیاست‌های حمل‌ونقل روبه‌رو شدند که منجر به حذف آنها از بازار ریلی این کشور شد. چهار شرکت ریلی بزرگ بریتانیا تا پایان سال ۱۹۴۷ به‌کار خود ادامه دادند.

چرخش در سیاست‌های ریلی بریتانیا پس از جنگ جهانی دوم

از سال ۱۹۴۸، این چهار شرکت بزرگ ملی شدند تا خطوط ریلی بریتانیا تحت کنترل کمیسیون حمل‌ونقل این کشور شکل بگیرد. با وجود این، تغییرات اندکی در خدمات ایجاد شد، استفاده از این شبکه افزایش یافت و شبکه سودآور شد. با وجود این، کاهش تعداد مسافران و زیان‌های مالی در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی موجب شد بسیاری از شاخه‌ها و خطوط اصلی و نیز ایستگاه‌های کوچک با مشکل مواجه یا حتی تعطیل شوند. با این حال به تدریج، خدمات مسافری با معرفی و ورود قطارهای بین‌شهری پرسرعت در دهه ۱۹۷۰ نوزایی و رنسانسی را تجربه کرد. در دهه ۱۹۸۰ میلادی، کاهش قابل‌توجهی در یارانه‌های ارائه شده به بخش ریلی رخ داد و در کنار آن، افزایش بهای خدمات و هزینه استفاده از قطارها به میزانی بیشتر از تورم، هزینه‌های بخش ریلی را برای دولت بریتانیا مقرون به صرفه‌تر از پیش کرد.

فروغ مجدد خصوصی‌سازی ریلی

پس از این تغییرات، کم‌کم دوباره خصوصی‌سازی ریلی در بریتانیا پدیدار شد. عملیات مربوط به خطوط ریلی در خلال سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۷ خصوصی‌ شدند. مالکیت ریل‌های راه‌آهن و زیرساخت‌های مربوط به آن نیز به شرکت «ریل ترک» واگذار شد و این در حالی بود که عملیات مربوط به حمل‌ونقل مسافران به اپراتورهای بخش خصوصی اختصاص یافت. خدمات باری نیز به‌طور کامل به فروش رسید و دولت در آن نقشی نداشت. از زمان خصوصی‌سازی، میزان مسافران به بالاترین سطح ممکن خود رسیده است. هرچند تمام جنبه‌های این رشد تنها به‌دلیل خصوصی‌سازی نبوده اما خصوصی شدن صحیح این صنعت در آن نقش مهمی داشته است. بنابر اظهارات رسمی دولت بریتانیا، خصوصی‌سازی ریلی منجر به بهبود خدمات و رضایت مسافران شده و سطح رضایت آنان از ۷۹ درصد در سال ۱۹۹۹ به ۸۳ درصد در سال ۲۰۱۳ رسیده است. سطح نارضایتی مسافران نیز در این بازه از ۱۰ درصد به ۶ درصد کاهش یافته است.

یارانه‌های صنعت ریلی نیز به‌رغم اینکه از ۴/ ۲ میلیارد پوند در سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲ به ۲/ ۳ میلیارد پوند در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۵ براساس قیمت‌های جاری افزایش یافته، اما یارانه‌ای که دولت به ازای هر سفر پرداخت می‌کرده، از ۲۶/ ۳ پوند به ۸۶/ ۱ پوند کاهش پیدا کرده است. به‌رغم این موارد مثبت، آنچه همواره تصویر عمومی سفرهای ریلی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، مجموعه‌ای از تصادفات مهم بوده که پس از خصوصی‌سازی صنعت ریلی به وقوع پیوسته‌اند که در برخی موارد منجر به جایگزین شدن یک شرکت دولتی به جای شرکتی خاص شده است. با این همه، بنابر گزارش‌های رسمی آژانس ریلی اروپا در سال ۲۰۱۳، بریتانیا امن‌ترین خطوط ریلی در اروپا را از نظر تعداد تصادفات ایمن قطار داشته است.