دنیای اقتصاد : مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی که به‌تازگی منتشر کرده است، وضعیت زیرساخت‌های مختلف حمل و نقل نیز در کنار وضعیت رقابت‌پذیری گردشگری مناطق مختلف جهان ذکر شده و رتبه هر کشوری در جهان بر اساس آن مشخص شده است. نگاهی به این زیرساخت‌ها و رتبه‌بندی آن نشان‌ می‌دهد که وضعیت زیرساخت ریلی در ایران بهترین زیرساخت حمل و نقل محسوب می‌شود که در رتبه ۴۴ جهان از ۱۳۶ کشور مورد بررسی قرار گرفته است. ۱۰ کشور برتری که بهترین کیفیت را از نظر زیرساخت‌های ریلی داشته‌اند، به ترتیب عبارتند از: ژاپن، سوئیس، هنگ‌کنگ، فرانسه، سنگاپور، فنلاند، هلند، اسپانیا، کره‌جنوبی و تایوان.

سرآغاز خطوط ریلی در ژاپن و علل توسعه آن

ژاپن از دیرباز در حوزه راه‌آهن و ریلی به شدت تلاش کرده است که بخشی از آن به دلیل موقعیت جغرافیایی و تراکم این کشور است. مردم ژاپن تا اواخر قرن ۱۹ میلادی عمدتا پیاده سفر می‌کردند. نخستین راه‌آهن بین ایستگاه شیمباشی توکیو و ایستگاه قدیمی یوکوهاما در شهر یوکوهاما و در سال ۱۸۷۲ ایجاد شد. خطوط راه‌آهن بسیار بیشتری به مدت کوتاهی پس از آن راه‌اندازی شدند و وسعت تحت پوشش شبکه راه‌آهن گسترده‌تر شد. ژاپن، آن‌طور که امروزه دیده می‌شود، به قطب توسعه‌یافتگی شبکه‌های حمل و نقل ریلی در جهان تبدیل شده است. حمل و نقل جمعی در این کشور بسیار پیشرفت کرده است اما جاده‌های این کشور در سایه توسعه ریلی قرار گرفته و از آن عقب مانده‌اند، به‌طوری که این نوع حمل‌ونقل‌ برای خودروهای موجود در ژاپن کافی نیست. این امر اغلب به این موضوع نسبت داده می‌شود که ساخت جاده‌ها در ژاپن به علت تراکم جمعیت شدید آن بسیار دشوار است و زمین بسیار محدودی که برای ساخت جاده‌ها قابل استفاده باشد، در دسترس است. همین امر موجب شده است که راه برای توسعه حمل و نقل ریلی هموارتر باشد.

سپیده‌دم خصوصی‌سازی

تقاضای زیاد برای استفاده از راه‌آهن در ژاپن منجر به نیاز رو به فزونی برای استفاده از آن شد و به‌تدریج بخش خصوصی نیز وارد بخش ریلی در این کشور شد. آغاز خصوصی‌سازی ‌ریلی در ژاپن با خصوصی شدن سیستم ریلی ملی ژاپن در سال ۱۹۸۷ همراه بود. شواهد نشان‌دهنده این است که پس از این خصوصی‌سازی، تعداد تصادفات قطار در سال‌های آتی کاهش یافت و عملکرد این خطوط بهبود یافت. به این ترتیب، تجربه نشان داد که خصوصی‌سازی توانسته است در بهبود کارآیی سیستم حمل‌ونقل‌ ریلی ژاپن اثر بگذارد و عاملی در دستیابی این کشور به رتبه نخست کیفیت زیرساخت ریلی و کارآیی حمل‌ونقل‌ زمینی بوده است. در واقع تقاضای زیاد مردم و نیاز به افزایش کارآمدی ریلی عامل رشد بخش خصوصی بود که بسیار هم موفق بود.

در سراسر کشور ژاپن بیش از ۲۷ هزار کیلومتر خطوط ریلی وجود دارد. شرکت جی‌آر که شامل گروهی از شرکت‌ها بوده و پس از خصوصی‌سازی شرکت جی‌ان‌آر تشکیل شده است، بیش از ۲۰ هزار کیلومتر از این خطوط ریلی را در اختیار خود دارد. خطوط راه‌آهن ژاپن در فاصله سال ۲۰۱۴-۲۰۱۳ حدود ۳/ ۷ میلیارد نفر (۲۶۰ میلیارد مسافر-کیلومتر) منتقل کردند که اگر بخواهیم با آلمان مقایسه کنیم، می‌بینیم که این کشور با ۴۰ هزار کیلومتر راه‌آهن تنها حدود ۲/ ۲ میلیارد مسافر را در سال جابه‌جا می‌کند. در واقع ژاپن به دلیل استفاده گسترده از خطوط ریلی حدود ۴۶ ایستگاه از ۵۰ ایستگاه شلوغ جهان را در خود جای داده است.

برخی نتایج دیگر خصوصی‌سازی در ژاپن

ژاپن از نظر مصرف انرژی در بخش حمل و نقل نیز به شدت کارآیی را لحاظ می‌کند. بخش ریلی نیز در این امر نقش مهمی ایفا می‌کند. هفت شرکت اصلی در ژاپن تشکیل‌دهندگان اصلی حمل و نقل ریلی این کشور بودند که تا سال ۱۹۸۷ متعلق به دولت بوده (هرچند امروز بسیاری از این شرکت‌ها خصوصی شده‌اند) و بیشتر بخش‌های ژاپن را تحت پوشش قرار می‌دادند. علاوه بر شرکت‌های دولتی و خصوصی، شرکت‌های مربوط به دولت‌های منطقه‌ای و شرکت‌های دیگری وجود دارند که توسط دولت‌های منطقه‌ای و بخش خصوصی و به شیوه‌ای مشارکتی اداره می‌شوند. در مجموع بیش از ۱۰۰ شرکت خصوصی در بخش حمل و نقل ریلی ژاپن فعال هستند.

خصوصی‌سازی منجر به افزایش رقابت و بهبود کیفیت زیرساخت‌های این کشور نیز شده است. توسعه قطارهای سریع‌السیر در این کشور نیز به مقبولیت این صنعت در بین مردم منجر شده است. این قطارها نشان‌دهنده توسعه زیرساخت‌های ریلی در این کشور هستند و با پایین آوردن زمان سفر بازار نوینی در این کشور برای صنعت ریلی فراهم کرده‌اند. بسیاری از شرکت‌های ریلی در ژاپن در میان برترین شرکت‌های این کشور قرار دارند. یکی از مزایایی که ژاپن در گسترش راه‌آهن خود و خصوصی‌سازی این صنعت کسب کرده این است که افزایش خطوط ریلی توسط بخش خصوصی منجر به یکپارچه شدن جوامع مختلف ژاپن شده و همین امر سبب شده بخش‌های دیگری نظیر خرده‌فروشی، املاک و برخی دیگر از این صنایع در بسیاری از مناطق ژاپن سودآور شوند در حالی که پیش از وجود چنین ارتباطی به دلیل کمبود مسیرهای ارتباطی و جاده‌ها این امر ممکن نبود.

ژاپن سردمدار کیفیت زیرساخت‌های ریلی در جهان