دنیای اقتصاد: مبحث کارآیی موضوعی است که در جهان به‌طور گسترده‌ای مورد بحث واقع شده است و برای مدیران راه‌آهن که در بازارهای رقابتی عمل می‌کنند و از نظر مالی فاقد اعتبارات دولتی هستند نیز بسیار کاربرد داشته است. چند مطالعه که اخیرا انجام شده نشان می‌دهد خطوط ریلی اروپایی از نظر کارآیی بسیار متفاوت از سایر کشورها عمل می‌کنند. براساس مقایسه‌ای که با سیستم‌های ریلی سایر کشورهای بزرگ انجام شده است، به نظر می‌رسد شواهد زیادی در مورد شکاف کارآیی بین سیستم‌ها وجود داشته باشد.

در واقع برخی از خطوط راه‌آهن در صدد دستیابی به سطوح بالایی از کارآیی هستند درحالی‌که برخی دیگر به دلایلی از جمله اینکه تحت مدیریت دولتی قرار دارند یا توسط نوع دیگری از این قبیل کنترل می‌شوند می‌توانند ناکارآمد قلمداد شوند. نماگرهای نشان‌دهنده کارآیی سیستم علاوه‌بر این موارد از طریق مصاحبه با خبرگان حوزه کارآیی نیز به دست می‌آید و بسیاری از محققان دیگر نیز بر وجود شکاف کارآیی بین خطوط راه آهن در کشورهای مختلف تاکید می‌کنند. تفاوت‌هایی که در به‌کارگیری دارایی‌ها، بهره‌وری، کیفیت نیروی کار و خدمت نرخ حمل و انتقال بار و نسبت هزینه به درآمد در خطوط ریلی وجود دارد، همگی نمونه‌هایی هستند که به آنها اشاره می‌شود تا سطح کارآیی را تحت تاثیر قرار دهند.

کارآمدی خطوط ریلی در سراسر جهان بسیار مهم است و از سوی وزرای حمل و نقل و مدیرانی که در بازارهای رقابتی عملی کنند مورد توجه قرار می‌گیرد. مدت زیادی است که باور بر این است پتانسیلی برای بهبود وضعیت کارآیی خطوط ریلی وجود دارد. بسیاری از خطوط ریلی تحت فشار هستند تا هزینه‌ها را پایین نگه دارند و اغلب به این دلیل فشار مازادی را تقبل می‌کنند زیرا این کار با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو است. افزایش کاربرد خطوط ریلی برای مسافر و حمل و نقل بار در طول دهه‌های اخیر پس از چند دهه نزول رو به افزایش گذاشته است که خود نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مربوط به این صنعت است. تشدید فشار برای کاهش هزینه درحالی‌که خدمات ریلی و ظرفیت آن گسترش پیدا می‌کنند سبب شده دولت‌ها در جست‌وجوی راه‌هایی برای بهبود کارآیی بربیایند.

اما دلایل بالقوه برای شکاف کارآمدی چیست؟ برای مثال خطوط راه‌آهن در بریتانیا و سوئیس قادر به استفاده از زیرساخت‌های ریلی خود به‌صورت کارآ هستند اما استفاده بهینه از قطارها را به همان روش که در ایالات متحده انجام می‌شود در پیش نمی‌گیرند. چین نیز استفاده نیمه کارآمدی از زیرساخت‌های خود می‌کند. در واقع اگر کشوری بخواهد در صدر این فهرست قرار گیرد باید درجه بالایی از استفاده از زیرساخت‌ها و ترن‌ها را داشته باشد. به عبارت دیگر زیرساخت‌های مربوط به ریل‌ها دائما باید توسط قطار‌ها مورد استفاده قرار گیرد و در بلندمدت قطارهای مسافری و باری باید تقاضای مورد نیاز را به‌طور کامل برآورده کنند.

دسته دیگری از کشورها وجود دارند که به‌طور کارآمدی از خطوط استفاده می‌کنند اما کارآمدی آنها به اندازه کشورهای اروپایی نیست. کشورهایی نظیر چین، هند، روسیه، استرالیا و ایالات متحده آمریکا همه کشورهای پهناوری هستند و به‌ویژه از نظر کیلومتر مربع و چگالی جمعیتی در مساحت رقم چندان بالایی نیز در مقایسه با اروپای غربی ندارند. این امر موجب می‌شود سفرها در این کشورها طولانی‌تر بوده و استفاده از خطوط ریلی کمتر باشد که بخصوص در ایالات متحده نمود پیدا می‌کند. با این وجود در کشوری مانند چین به‌طور شگفت‌انگیزی بهبودهایی در این حوزه انجام شده و به افزایش سفر ریلی توجه شده است. کشورهایی نظیر آلمان، اتریش و بلژیک کشورهای کوچکی هستند که در کارآمدی ریلی بسیار موفق عمل می‌کنند.

مورد دیگری که برای افزایش کارآیی استفاده می‌شود مربوط به طول قطارهای باری است. برای مثال در آلمان هیچ قطاری بزرگ‌تر از ۷۴۰ متر مجاز نیست تا در شبکه‌های ریلی این کشور کار کند. تنها تعدادی خطوط ریلی محدودی وجود دارند که اجازه چنین کاری را می‌دهند و آنها نیز مورد بحث هستند. اگر به دقت بررسی کنیم، ایالات متحده محدودیت‌هایی در زمینه مقررات دارد که روی کارآمدی خطوط ریلی آن اثر می‌گذارند. کانادا نیز مشمول چنین مقرراتی می‌شود. بهبود کارآیی مسافت‌های طولانی سفر را کاهش داده و استفاده از قطارها را افزایش می‌دهند و به این ترتیب هزینه‌های خطوط ریلی را کاهش داده است. با توجه به آنچه گفته شد در این چند قدم می‌توان به اهمیت کارآیی در بهبود وضعیت ریلی در هر کشوری پی برد.

رویکردهای کلی نسبت به کارآیی در راه‌آهن