دنیای اقتصاد: تقریبا تمام سیستم‌های ریلی در قاره آفریقا در اوایل قرن ۲۰ و در زمان استعمار قدرت‌های اروپایی به‌دلیل حمایت تسلیحاتی از نیروهای نظامی و برای نقل و انتقال مواد استخراج شده از معادن و محصولات کشاورزی توسعه یافته است. این خطوط پس از استقلال کشورها به راه‌آهن ملی این کشورها تبدیل شدند و از این‌رو در مواردی بخش زیادی از بازار خود را از دست دادند و به‌دلیل توسعه جاده‌ها این خطوط با کاهش بیشتر تقاضا نیز روبه‌رو شده و به‌تدریج به خطوطی ناکارآمد و فرسوده تبدیل شدند. با وجود این قاره آفریقا توسعه اقتصادی، اجتماعی و نهادی را تجربه می‌کند که چارچوبی را ایجاد کرده که در آن سیستم ریلی دوباره نقش کلیدی را در صنعت حمل ونقل تجربه خواهد کرد.

آفریقا در حال حاضر اصلاحات اقتصادی بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند به طوری که تصویر رشد اقتصادی بالایی برای سه تا چهار سال آینده در این قاره وجود دارد. عامل اصلی این رشد، گسترش سریع شهرنشینی در مقیاس بزرگ است. بهره‌برداری از معادن، میدان‌های گازی و نفتی جدید و همچنین افزایش تجارت درون‌منطقه‌ای و بین‌المللی عوامل دیگر ایجاد رشد هستند. از این رو بخش حمل و نقل نقش قابل توجهی در تحقق رشد و سرعت بخشیدن به آن دارد. حمل‌ونقل ریلی به‌طور خاص به‌دلیل بهره‌وری بالای انرژی، انتشار گازهای گلخانه‌ای کمتر و کاهش هزینه‌ها در مقایسه با سایر وسایل نقلیه، می‌تواند برای جابه‌جایی بار و مسافر به ویژه در مسافت‌های طولانی کاربرد زیادی داشته باشد. سیستم ریلی در آفریقا علاوه‌بر مشکلاتی که در سایر قاره‌ها وجود دارد، به‌دلیل اقتصاد فقیر و وضعیت تکنولوژیک و نهادی ضعیف‌تر با چالش‌های بیشتری روبه‌رو است؛ زیرساخت‌های فرسوده، خطوطی که بازدهی مالی ندارند و قطارهایی که پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی هستند. البته وضعیت توسعه سیستم ریلی در هر منطقه با منطقه دیگر تفاوت زیادی دارد. نمودار۱ تصویر روشنی را از وضعیت توسعه و عملکرد صنعت ریلی در بخش‌های مختلف قاره آفریقا نشان می‌دهد.

1. افزایش رقابت در زنجیره تامین جهانی

کاهش هزینه‌های حمل و نقل و بهینه‌سازی زنجیره‌های عرضه برون‌سپاری و تغییر محل تولید از کشورهای صنعتی را به دیگر مناطق جهان که هزینه نیروی کار کمتری دارند امکان‌پذیر کرده است. این تغییر از کشورهای توسعه‌یافته غربی به جنوب شرق آسیا، شرق اروپا و بخش‌هایی از آفریقا به ویژه آفریقای شمالی و کشور آفریقای جنوبی رخ داده است. طبیعتا توسعه و جذب صنایع جدید در این کشورها نیازمند زیرساخت‌هایی مانند ریل است که بتواند توان رقابتی آنها را در برابر سایر رقبا حفظ کند. حمل‌ونقل ریلی یکی از کم‌هزینه‌ترین و در عین حال امن‌ترین ابزارهای ارتباطی است که نسبت به وسایل نقلیه کمترین پیامدهای منفی خارجی را به دنبال دارد. نمودار شماره۲ اثرات (هزینه‌های) منفی بیرونی سیستم ریلی را با سایر وسایل نقلیه مورد مقایسه قرار می‌دهد.

2. افزایش در تعداد و اندازه مناطق شهری

پیش‌بینی‌های جمعیتی برای قاره آفریقا نشان می‌دهد که جمعیت قاره تا سال ۲۰۴۰ تا ۷۰ درصد افزایش می‌یابد به طوری که کاهش شدید در نرخ مرگ و میر کودکان و افزایش قابل توجه امید به زندگی را شاهد خواهیم بود. روند مهاجرت از مناطق روستایی به شهری همراه با این رشد منجر به افزایش جمعیت شهرنشین از ۴۵۰ میلیون نفر به یک میلیارد در سال ۲۰۴۰ خواهد شد. چنین رشد قابل توجهی نیازمند آن است که زیرساخت حمل و نقل شهری و بین شهری به سرعت تقویت و از بروز بحران‌های ترافیکی جلوگیری شود. توسعه سیستم ریلی راه نجات از بحران در موارد مشابهی همچون دهلی نو، بانکوک، بوئنوس آیرس و سائوپائولو بوده است.

3. توسعه معادن جدید

بسیاری از معادن آهن، مس و مواد معدنی دیگر در آفریقا به‌دلیل هزینه‌های انتقال بالا دست‌نخورده باقی مانده‌اند. اما افزایش ارزش و قیمت این کالاها در سال‌های اخیر نظر سرمایه‌گذاران بین‌المللی را جلب کرده است. ۳۸۰ شرکت حفاری معادن ۱۵۰۰ پروژه استخراج معدن را در سراسر آفریقا اجرا می‌کنند. این حجم از فعالیت معدنی که در سال‌های اخیر با رشد روزافزونی روبه‌رو بوده، نیاز به زیرساخت‌های ارتباطی را بیش از پیش افزایش داده است. سیستم ریلی با توجه به صرفه به مقیاس بسیار بالایی که نسبت به سایر وسایل نقلیه دارد-در انتقال برخی مواد معدنی مثل فسفات حتی تا ۲۰ درصد هزینه نسبت به سایرین- باید طی سال‌های آتی توسعه قابل توجهی داشته باشد.

4. وجود کشورهای محصور در خشکی

آفریقا دارای بیشترین تعداد کشورهای محصور در خشکی در جهان است. از این رو انتقال کالاها و محصولات این مناطق برای تجارت با سایر کشورهای خارج از آفریقا، نیازمند دسترسی و ایجاد اتصال به مناطق ساحلی است. فاصله زیاد شهرها و کشورها در این قاره که به طور متوسط ۵۰۰ کیلومتر و بیشتر است، باعث می‌شود مسیر ریلی گزینه بسیار مناسب‌تری نسبت به جاده باشد. شکل۲ نقشه مناطق محصور در خشکی در سراسر قاره آفریقا را نشان می‌دهد. موارد ذکر شده بیانگر این است که قاره آفریقا باید هرچه سریع‌تر در جهت توسعه سیستم ریلی گام بردارد. ساختاربخشی به نهادها، توسعه زیرساخت‌ها و بهبود خدمات ریلی گام‌های مهمی است که باید در این راه برداشته شود. شکل۳ نقشه مناطق مناسب و استراتژیک را بر اساس نیازهای بیان شده، برای توسعه سیستم ریلی در قاره آفریقا نشان می‌دهد.

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا

ریل؛ مسیر خوشبختی آفریقا