دنیای اقتصاد: سیستم راه‌آهن روسیه یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های جهان از نظر اندازه شبکه آن است و مقدار بار و مسافری که جابه‌جا می‌کند، در سراسر دنیا معروف است. راه‌آهن از نظر استراتژیک برای اقتصاد این کشور با اهمیت محسوب می‌شود و حدود ۸۵ درصد از بار (به‌جز خطوط لوله) و ۲۷ درصد از مسافران را به این وسیله منتقل می‌کند. راه‌آهن در روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است و به دلیل وسعت این کشور می‌تواند سواحل دریای ژاپن را به دریای سیاه وصل کند. در نتیجه روسیه از نظر تراکم ترافیک ریلی پس از چین در رده دوم قرار داشته، از نظر مسافر رتبه چهارم را پس از کشورهای چین، هند و ژاپن در اختیار داشته و از نظر میزان حمل بار پس از ایالات متحده آمریکا و چین، سوم است. اگرچه تعدادی از شرکت‌های خصوصی خدمات باری و تولید و تعمیر لکوموتیو ارائه می‌کنند، با این حال شرکت RDZ روسیه که کاملا دولتی است همراه با زیرمجموعه‌های خود، بزرگ‌ترین گروه شرکت‌های مربوط به راه‌آهن در روسیه به شمار می‌رود. به‌رغم این موارد، سهم بازار این شرکت از نظر حمل بار با ورود اپراتورهای بخش خصوصی به میدان و ارائه خدمات از سوی آنان کاهش یافته است.

رویکرد روس‌ها نسبت به اصلاح بخش حمل‌ونقل

برای مدت ۲۵ سال، بسیاری از کشورها از جمله روسیه ساختارهای سنتی در راه‌آهن داشتند و دولت مسوول کامل اجرای سیاست‌ها و عملیات مربوط به این بخش بود. علاوه بر این، رقابت اندک بود. با این حال از آغاز هزاره جدید بیشتر دولت‌ها و به خصوص آن دسته از کشورها که پیش‌تر نظامی مبتنی بر برنامه‌ریزی مرکزی و غیربازاری داشتند، رو به اصلاحاتی در بخش‌های مختلف آوردند. بسیاری از اقتصاددانان و به طور کلی بانک جهانی و نهادهای مشابه آن، معتقدند که اتخاذ استراتژی‌های طرفدار بازار برای بازسازی راه‌آهن باید به معنی جدایی کامل زیرساخت‌ها از بخش عملیاتی باشد. این مدل در اصلاحات ریلی اتحادیه اروپا نیز به کار گرفته شد. به طور کلی، بانک جهانی برای اصلاحات در بخش ریلی روسیه و برخی کشورهای دیگر چند درس در نظر گرفته بود:

اصلاحات در صنایع پیچیده‌ای به خصوص مانند راه‌آهن فرآیندی بلندمدت است و به زمان و تلاش قابل ملاحظه‌ای نیاز است تا قوانین، نهادها و ساختارهای مدیریتی اصلاح شوند؛ تغییر ساختاری وسیله‌ای برای دست یافتن به یک هدف است و جدایی بخش زیرساخت از عملیات به خودی خود عملکرد این بخش را بهبود نمی‌بخشد؛ دولت‌ها باید از حاکمیت خوب و نظارت در بخش راه‌آهن اطمینان داشته باشند و در نهایت اینکه مشارکت بخش خصوصی در راه‌آهن باید بیشتر باشد. در سال ۲۰۰۱ دولت این کشور برنامه اصلاحی بلندمدتی را برای بازسازی بخش راه‌آهن در نظر گرفت و به موجب آن بر چند عامل در این برنامه تکیه کرد. ضرورت وجود چنین برنامه‌ای این بود که بخش راه‌آهن نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیادی داشت که نمی‌توانست عملیات مربوط به این حوزه را تامین مالی کند، زیرا سودآوری بخش ریلی پایین بود، خدمات مسافری با زیان‌دهی روبه‌رو شده و عملیات مربوط به حمل‌ونقل بار نیز یارانه‌ای بودند. دولت همچنین تشخیص داد که رقابت پتانسیل این را دارد که موجب کاهش قیمت و بهبود کیفیت خدمات در این بخش شود. اهداف برنامه اصلاحی راه‌آهن در روسیه عبارت بودند از:

۱- معرفی رقابت در بخش حمل‌ونقل راه‌آهن ۲- تسهیل سرمایه‌گذاری خصوصی در بخش‌های مختلف ریلی برای تجدید و نوسازی ناوگان ریلی ۳- بهبود پایداری، ایمنی، دسترسی و کیفیت سیستم راه‌آهن و در نهایت ۴- کاهش هزینه‌های اقتصادی حمل‌ونقل بار و مسافر.

در استراتژی اصلاح راه‌آهن تشخیص داده شد که به تامین مالی فدرال، منطقه‌ای و محلی و نیز تامین مالی در کنار بخش خصوصی نیاز است تا روسیه بتواند به این اهداف دست پیدا کرده و گام‌های مورد نیاز برای توسعه ترکیبی بهینه از مقررات دولتی و مکانیزم‌های بازار را بهتر بردارد. این گام‌ها نقش تمام عوامل در سیستم ریلی را به وضوح مشخص کردند و نتیجه مورد انتظار از این تغییرات ایجاد محیطی برای افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و گسترش رقابت بود. در آغاز برنامه اصلاحات ریلی روسیه، هدف اصلی این بود که سرمایه‌گذاران واگن‌های باری جدیدی بخرند. این موضوع به دلیل عرضه پایین واگن‌ها در این کشور و فرسودگی واگن‌های قدیمی بود که به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری در طول دهه ۱۹۹۰ میلادی کار چندانی برای بهبود آنها انجام نگرفته بود. با این حال با ادامه اصلاحات و به خصوص در اصلاحاتی که در بازه ۲۰۱۵-۲۰۱۰ صورت گرفت، اهداف متنوع‌تر شد، بخش خصوصی نقش بیشتری در بخش حمل‌ونقل ریلی روسیه به خصوص بخش باری پیدا کرد، فروش یا آمادگی برای فروش برخی زیرمجموعه‌های شرکت RDZ مهیا شد و در نهایت نیز اهمیت مقررات‌زدایی بیشتر شد.

اصلاحات راه‌آهن در روسیه