فیل نایت، چگونه نایکی را به غول ورزشی دنیا تبدیل کرد؟
میلیاردر شدن با ایده‌ای دیوانه‌وار
پیدایش نایکی
فیلیپ همپسون نایت، در فوریه ۱۹۳۸ در شهر پورتلند آمریکا متولد شد. پدرش ویلیام نایت، وکیلی بود که روزنامه هم منتشر می‌کرد. او در دبیرستان کلیولند پورتلند درس خواند. از کودکی به دویدن علاقه داشت و یکی از اعضای کلیدی تیم دو و میدانی مدرسه بود. وقتی به دانشگاه رفت، همچنان دوندگی می‌کرد و در آنجا با بیل باورمن، مربی افسانه‌ای دو آشنا شد و آموزش دو نیمه استقامت را زیر نظر او دید. نایت دوستی عمیق و ارزشمندی با باورمن پیدا کرد. او در سال ۱۹۵۹ با مدرک روزنامه‌نگاری از دانشگاه اورگان فارغ‌التحصیل شد. نایت حتی بعد از فارغ‌التحصیلی، سردرگم بود و نمی‌دانست می‌خواهد چه کار کند. بنابراین، در ارتش ثبت نام کرد و یک سال در آنجا فعالیت کرد.
سپس تصمیم گرفت به مدرسه کسب‌وکار استنفورد برود. یکی از پروژه‌های درسی آنها در استنفورد، اختراع یک کسب‌وکار جدید بود و نایت به طرح اولیه کسب‌وکاری که به تولید کفش‌های ورزشی مربوط می‌شد، فکر کرد. در آن زمان، شرکت‌های ژاپنی تولیدکننده دوربین، در حال ربودن سهم بازار شرکت‌های قدیمی آلمانی بودند. ژاپنی‌ها دوربین‌های باکیفیت را با قیمت پایین به بازار آمریکا آورده بودند و ایده فیل این بود که همین کار را در مورد کفش‌های رانینگ پیاده کند. یعنی وارد کردن کفش‌های ورزشی از ژاپن و کنار زدن آدیداس که غول ورزشی آلمانی بود. او با نوشتن مقاله‌ای در همین زمینه، در نهایت به این نتیجه رسید که هدفش در زندگی این است که کسب‌وکاری مرتبط با کفش‌های ورزشی داشته باشد. نایت در سال ۱۹۶۲ مدرک MBA خود را گرفت. بعد از فارغ‌التحصیلی از استنفورد، او سفری را به دور دنیا شروع کرد. در نوامبر ۱۹۶۲ به ژاپن رفت و با برند کفش رانینگ تایگر آشنا شد که شرکت اونیتسوکا (Onitsuka) آن را تولید می‌کرد. این همان برند باکیفیت و ارزان مد نظر نایت بود و باعث شد به سرعت قرارداد نمایندگی تایگر را امضا کند. وقتی به آمریکا برگشت، شغلی در یک شرکت حسابداری پیدا کرد؛ اما همزمان روی طرح کسب‌وکار خودش کار می‌کرد. برای توزیع کفش‌های تایگر در آمریکا، او با باورمن، مربی سابقش شریک شد. آنها در سال ۱۹۶۴ هر کدام ۵۰۰ دلار سرمایه گذاشتند تا شرکت بلو ریبون (Blue Ribbon) را تاسیس کنند. آنها سخت کار کردند تا کسب‌وکارشان را رشد دهند و ظرف چند سال، فروشگاه‌هایی در چند شهر آمریکا باز کردند. شرکت آنها تا اواخر دهه ۶۰ عملکرد خوبی داشت و سودده بود. در سال ۱۹۷۱، نایت و باورمن با یکسری اختلاف‌ها در مورد شرایط قرارداد با اونیتسوکا مواجه شدند و تصمیم گرفتند به جای توزیع کفش‌های آنها، شرکت مستقل خودشان را تاسیس کنند. جف جانسون، یکی از دوستان نایت که از کارمندان شرکت بلو ریبون هم بود، پیشنهاد داد اسم شرکت جدید را «نایکی» (Nike) بگذارند که از نام الهه پیروزی در یونان باستان گرفته شده بود.
نایت که قبلا خودش ورزشکار بود، دوست داشت محصولاتی طراحی کند که برای ورزشکاران بزرگ دنیا مناسب باشد. او با دوندگان المپیک مثل استیو پریفانتین، ارتباط گرفت تا ورزشکاران دیگر برای امتحان کردن محصولات نایکی، از او الهام بگیرند. سود شرکت در سال‌های بعد افزایش یافت و در سال ۱۹۸۰ نایکی نصف بازار کفش‌های ورزشی را به دست آورد. فیل نایت در یکی از بهترین اقدامات بازاریابی خود، قراردادی با جان مک‌انروئه، سوپر استار تنیس امضا کرد و فروش مدل‌هایی که این ورزشکار استفاده می‌کرد، چند برابر شد. در دهه‌های ۸۰ و ۹۰، نایکی رشد مستمری داشت. شهرت روزافزون این شرکت، باعث شد نایت با ورزشکاران معروف بیشتری قرارداد ببندد؛ افرادی مثل مایکل جوردن، آندره آغاسی، چارلز بارکلی و تایگر وودز. موفقیت‌های نایت، او را زیر ذره‌بین گروه‌های حقوق بشری برد و آنها به رفتار این شرکت با کارگران در کشورهای آسیایی حساس شدند. نایکی به پرداخت دستمزدهای بسیار پایین به کارگران این مناطق متهم شده بود و در برخی کارخانه‌ها هم گزارش‌هایی از تنبیه بدنی و آزار جنسی به گوش می‌رسید. با وجود این انتقادها، نایکی همچنان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کفش ورزشی در دنیا بود. در دهه ۹۰، کسب‌وکار آن توسعه یافت و تولید لباس ورزش‌های هاکی، گلف و فوتبال را دربرگرفت. این استراتژی توسعه تهاجمی نتیجه‌بخش بود و فروش سالانه شرکت در آستانه سال ۱۹۹۹ به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسید. فیل نایت در نوامبر ۲۰۰۴ از مدیر عاملی شرکت نایکی استعفا داد و فقط رئیس هیات مدیره باقی ماند. او در ژوئن ۲۰۱۶ بعد از ۵۲ سال کار در این شرکت، از ریاست هیات مدیره هم کناره‌گیری کرد. در حال حاضر، مارک پارکر مدیر عامل و رئیس هیات مدیره نایکی است و درآمد این شرکت با بیش از ۷۳ هزار دفتر در ۵۲ کشور، در سال ۲۰۱۸ به ۴/ ۳۶ میلیارد دلار رسید.
درس‌هایی از کتاب کفش‌باز
فیل نایت در سال ۲۰۱۶ کتاب «کفش‌باز: خاطرات بنیان‌گذار نایکی» را منتشر کرد که به یکی از کتاب‌های پرفروش دنیا تبدیل شد. بر خلاف بیشتر کتاب‌های خاطرات کسب‌وکار، فیل در این کتاب صرفا شرح موفقیت‌ها و قراردادهای خود را منتشر نکرده و در عوض، خواننده را در یک سفر احساسی با خود همراه می‌کند و بالا و پایین‌های شروع کسب‌وکارش را مطرح می‌کند. او در این کتاب، به نکات مهمی در رابطه با موفقیتش اشاره کرده است:
۱- در دهه ۲۰ زندگی خود، یاد بگیرید و کشف کنید: بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه و گذراندن یک سال در ارتش، فیل نایت ۲۴ ساله تصمیم گرفت به دور دنیا سفر کند. او با پولی که از پدر و مادرش گرفت، به ژاپن، هنگ کنگ، ویتنام، فیلیپین، هند، کنیا، مصر، ترکیه، آلمان، فرانسه، انگلستان و... سفر کرد. او در این سفرها درس‌های تاریخی، فرهنگی و اقتصادی زیادی یاد گرفت که در کار و زندگی به کار بست.۲- کاری که انجام می‌دهید را باور داشته باشید: اولین شغل‌هایی که نایت داشت، برای او غیرقابل تحمل بود. او شخصیتی درون‌گرا داشت و شغل فروشندگی را دوست نداشت. اما در کمال تعجب، در فروشندگی کفش، از همان روز اول درخشید. چرا؟ چون این بار کاری را می‌کرد که به آن باور داشت.۳- فقط انجامش بده: وقتی نایت با مقامات شرکت اونیتسوکا برای توزیع کفش‌های تایگر وارد مذاکره شد، در اواسط ۲۰ سالگی بود، نه سرمایه‌ای داشت، نه شرکتی تاسیس کرده بود و نه تجربه‌ای در این کار به دست آورده بود. اما وقتی از او پرسیدند آیا حاضر است نمایندگی شرکت را بپذیرد، فقط گفت «بله» و بعدا همه اینها را به دست آورد.۴- شرکای قابل اعتماد پیدا کنید: نایت از همان روزهای اول، شرکتش را با کمک مربی خودش، چند کارمند وفادار از هم‌تیمی‌های سابقش در دانشگاه و تعدادی حسابدار و وکیل مورد اعتماد، تاسیس کرد. پدر و مادر یکی از این کارمندان وفادارش، وقتی شرکت کمک مالی نیاز داشت، پس‌اندازشان را به او دادند.۵- همیشه پلن B داشته باشید: یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که نایت یاد گرفت، زمانی بود که اونیتسوکا به‌عنوان تنها تامین‌کننده شرکت او، پشتش را خالی کرد و سراغ دیگر توزیع‌کننده‌های آمریکایی رفت. او به محض اطلاع از این موضوع، پلن B خود را اجرا کرد و خط تولید خودش را راه انداخت.
زندگی شخصی
فیل نایت در سال ۱۹۶۸ با پنه‌لوپه پارکز ازدواج کرد. آنها صاحب چهار فرزند شدند. یکی از پسرانشان در سال ۲۰۰۴ بر اثر حادثه‌ای درگذشت. نایت دوران بازنشستگی خود را در زمین گلف خانه ۲۰۰۰ متری خود که در سال ۲۰۱۵ آن را به ارزش ۲۵/ ۴ میلیون دلار خریداری کرد، می‌گذراند.در سال ۲۰۰۶ نایت ۱۰۵ میلیون دلار به دانشگاه استنفورد کمک کرد که در آن زمان، بالاترین کمک مالی فردی به یک مدرسه کسب‌وکار در آمریکا محسوب می‌شد. در سال ۲۰۰۸ هم او و همسرش ۱۰۰ میلیون دلار به یک موسسه سرطان اهدا کردند.
