آنومی وندال‌ها روی سکو

بابک صحراگرد روزنامه‌نگار پنج هفته پایانی لیگ برتر ایران، جدا از حساسیت و جذابیت شدید، صحنه نمایش رفتارهای ناهنجاری در برخی از ورزشگاه‌های کشور بود. اتفاقات پس از پایان بازی تراکتورسازی تبریز و سپیدرود رشت و اتفاقات آغاز بازی پرسپولیس تهران و سپاهان اصفهان بیش از آنکه تداعی‌کننده موفقیت مسوولان در بهبود شرایط فرهنگی استادیوم‌ها باشد، نشانگر گسترش و تشدید پدیده «وندالیسم» در بین تماشاگران ایرانی بود.

وندالیسم، یک پدیده اجتماعی است که در قالب آن افراد در اثر خشم ناشی از تضاد طبقاتی، قومیتی، جنسیتی یا مواردی چون احساس شکست اقدام به تخریب اموال عمومی می‌کنند. این ‌خشم‌ مخرب در برخی موارد خود را به‌صورت تخریب اموال عمومی و معمولا در اثر بروز ناگهانی هیجانات افراد نشان می‌دهد، صندلی‌های پرت شده پیش جایگاه هواداران سپاهان و تبدیل حوالی ورزشگاه یادگار امام به یک منطقه شبه‌نظامی پس از باخت این تیم به سپیدرود نمونه‌های عریانی از شکل بروز این پدیده‌است. پدیده‌ای که به نظر می‌رسد تواتر آن در لیگ‌برتر ایران در حال افزایش است، آن هم در شرایطی که کشوری مانند انگلستان که تا همین دو دهه پیش به خاطر هولیگان‌های پرشورش شناخته ‌می‌شد، حالا شرایطی را فراهم آورده که تماشاگرانش با فاصله چندمتری از بازیکنان زمین به تماشای بازی می‌پردازند.

برای پاسخ به این سوال باید در درجه اول به بررسی عوامل ایجاد‌کننده پدیده وندالیسم پرداخت؛ از آنجایی که هویت هواداران با هویت تیم‌های خود گره خورده است، شکست، بی‌عدالتی یا ناتوانی تیم به سادگی در احساسات هواداران بروز پیدا می‌کند. وقتی فضای رقابت بین دو یا چند تیم شکل می‌گیرد، جا ماندن از کورس رقابت به اتفاق ناگواری تبدیل می‌‌شود، که اولا فرد را احساساتی می‌کند و ثانیا فرد را به این وامی‌دارد که برای فرار از موقعیت «شکست خورده» به سناریوچینی برای توجیه شکست خود بپردازد. وقتی اتفاقاتی چون اشتباهات داخل زمین، اشتباهات داوری یا برخورد نامتناسب سازمان لیگ با تیم‌ها، رگه‌های توطئه یا ناعدالتی در این سناریو را تقویت کند در این صورت پدیده وندالیسم با شدت بیشتری بروز می‌کند و فرد برای جبران شکست خود، دست به تخریب و شورش می‌زند.  در این بین چند عامل دیگر در تشدید این وضعیت در ایران فعال بودند؛ نخست وضعیت لیگ در سال‌های اخیر و داغ نبودن تنور رقابت قهرمانی، دوم رویکرد برخی از مدیران ورزشی در قبال تیم‌ها و تقویت تضادهای قومیتی، تهرانی –شهرستانی و حکومتی- غیر حکومتی، نرخ بالای اشتباهات داوری در لیگ ایران و برخورد غیرمنصفانه نهادهای نظارتی ورزش در قبال تیم‌های مختلف. در کنار این عوامل فشار ناشی از وضعیت اقتصادی، احساس ناخوشایند ناشی از نابرابری سیاسی و فرضیه مبتنی بر ناعدالتی اجتماعی عوامل دیگری هستند که باعث تشدید قوه تخریب وندالیسم در محیط‌های ورزشی می‌شود، به خصوص اگر شهروندان در بروز هیجانات ناشی از این احساسات در زندگی روزمره با محدودیت‌هایی مواجه باشند.  برای رقیق کردن فرکانس واژه «تماشاگر نما» در گزارش‌ وضعیت ورزشگاه‌ها‌ی کشور باید تمامی عوامل یاد شده در کنار یکدیگر در نظر گرفته‌شود. رویکرد گردانندگان سازمان لیگ در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در حال حاضر نگاه کلی نگری که به دنبال حل این مساله باشد در بین مدیران ورزشی وجود ندارد. وضعیتی که شاید ناشی از عدم تناسب تخصص و موقعیت این مدیران باشد. اما آنچه به نظر می‌رسد این است که در صورت تغییر نکردن رویکرد مدیران ورزشی در قبال سلامت فضای رقابت و فضای برگزاری رقابت، وندال‌ها دلایل بسیاری برای ایجاد هیجان مخرب در سکوها دارند.