رابطه ایران و اروپا از دریچه اقتصاد

دکتر احمد نقیب زاده استاد دانشگاه تهران نگاه اروپا به ایران از دو منظر قابل مشاهده است. یکی از منظر سیاسی که ثبات و نبود جنگ مهم‌ترین‌ شاخص‌های آن برای اروپاست و دیگری از منظر افتصادی که واردات نفت و صادرات مصنوعات اروپایی و داشتن سهم بالایی از بازار ایران اهداف اصلی آن را تشکیل می‌دهد. بازار ایران مهم‌ترین‌ بازار دنیا که هیچ بلکه بزرگ‌ترین‌ بازار منطقه هم نیست اما دارای استعدادی است که جاذبه‌های خود را دارد.

 اگر کشورهای عربی خریدار تسلیحات اروپایی هستند، ایران طالب مصنوعات غیر نظامی به‌ویژه اتومبیل اروپا، صنایع نفتی و راه‌سازی و برق است. بازار ایران آنقدر وسیع هست که پاره‌ای از شرکت‌های بزرگ و کوچک اروپایی را از تنگنا برهاند. و اما از منظر ایران کشورهای اروپا را باید به دو دسته سیاسی- نظامی و دیگری اقتصادی تقسیم کرد. کشورهای انگلیس و فرانسه و تا حدی آلمان جزو دسته سیاسی- نظامی هستند. زیرا این کشورها ملاحظات سیاسی را هم در مراودات خود لحاظ می‌کنند. فرانسه موضعی نسبتا مستقل دارد ولی آلمان و انگلستان به آمریکا گرایش دارند. کمااینکه در دوره پسا‌برجام آن حال و هوایی که در بین کشورهای دیگر را برای مظنه بازار ایران داشتند، در آلمان وجود نداشت؛ چنان‌که گویی از مواضع آمریکا مطلع بودند. اما ملاحظات اقتصادی آلمان و ایتالیا و اسپانیا خیلی ساده‌تر و آشکارتر از سایر کشورهاست. ایران هم خود به کشورهای کوچک مانند بلژیک و اسکاندیناوی علاقه بیشتری دارد زیرا عدم مداخلات سیاسی آنها را اطمینان‌بخش‌تر می‌بیند.

دوره پسا برجام هم خود به دو دوره تقسیم می‌شود: دوره اوباما و دورۀ ترامپ. روابط ایران و اروپا همیشه تابعی از روابط ایران و آمریکا یا به عبارت بهتر تابعی از نگاه آمریکا به ایران بوده است. این وضع دو دلیل دارد. یکی اینکه از بعد تمدنی اروپا و آمریکا در یک مجموعه قرار می‌گیرند؛ دوم به دلیل پیوندهای سیاسی- اقتصادی- نظامی که بین دو قاره برقرار است و اروپا را ذیل قدرت آمریکا قرار می‌دهد. در غیر این صورت هیچ مانع دیگری بر سر راه ایران و اروپا قرار ندارد. اروپا که خود طعم تلخ زورگویی‌های آمریکا را چشیده است، از تحمیل‌های آمریکا بر ایران خبر دارد اما راه دیگری ندارد جز آنکه سلسله مراتب قدرت را رعایت کند. پیش از برجام اروپایی‌ها فکر می‌کردند ایران یکسره زیر نفوذ آمریکا قرار می‌گیرد و در نتیجه اصراری بر موفقیت مذاکرات نداشتند ولی بعد که متوجه شدند ضدیت با آمریکا بخشی از هویت جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد، احساس کردند در بهترین موقعیت برای استفاده از برجام قرار دارند و در نتیجه سعی دارند نگذارند نگاه آمریکا به ایران به دوران قبل برگشته و سد راه روابط اروپا و ایران بشود. اما رشته‌های تنیده بین شرکت‌های آمریکایی و اروپایی چنان است که اگر برای اروپا امر دایر شود بین انتخاب ایران یا آمریکا شکی نیست که آمریکا قبول افتد و در نظرآید. به همین دلیل باید سعی کرد که اروپا بین انتخاب یکی و رها کردن دیگری قرار نگیرد.