پرده اول

سه دلیل خروج ترامپ از برجام

امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا برای خروج از برجام، گرچه یک رویداد کم‌سابقه در نادیده گرفتن توافقات جهانی به‌شمار می‌رود اما از یک جنبه قابل انتظار بود؛ چرا که ایالات متحده، دولت کنونی و جریان ملی‌گرای حاکم بر این کشور از سه منظر به برجام نگاه می‌کرد و تصمیمش را براساس این سه دلیل مطرح کرد.

یکی از این سه دلیل، تبدیل شدن توافق هسته‌ای به موضوعی حیثیتی و شخصی برای دونالد ترامپ بود و به همین دلیل وی دائم برجام را بدترین توافق آمریکا توصیف می‌کرد. بنابراین ناچار بود در قبال چنین موضوعی واکنش نشان دهد و جز تصمیم به خروج از برجام نمی‌توانست برای حامیان خود تصویری از یک فرد مقتدر ارائه دهد. دلیل دوم و سوم به نقصان‌های برون متنی و درون متنی برجام به دید آمریکا مربوط می‌شود. به بیان دیگر از دید دولت کنونی ایالات متحده آمریکا، برجام هم به دلایل درون متنی و هم به دلایل برون‌متنی دچار نقصان و کمبود است و باید اصلاح شود. در مورد دلایل درون متنی، اصلی‌ترین انتقاداتی که آمریکا‌یی‌ها مطرح می‌کردند نخست، چیزی است که از آن به‌عنوان غروب برجام یاد می‌کنند و دیگری جداول زمانی که محدودیت‌هایی را برای ایران درنظر گرفته بود که اصلی‌ترین مورد آن محدودیت ۱۰ ساله برای استفاده از سانتریفیوژهای جدید بود. آمریکایی‌ها اعلام کردند که این بخش حتما باید تغییر کند.

در رابطه با دلایل برون‌متنی واشنگتن به دو موضوع اشاره داشت؛ اول اینکه توافق هسته‌ای برنامه‌های موشکی ایران را دربر نگرفته، محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های موشکی ایران قائل نشده و دیگر اینکه موفق نشده فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را محدود کند. به هر حال براساس این سه دلیل اصلی، ایالات متحده آمریکا از توافقی که توسط قطعنامه شورای امنیت تضمین شده بود، خارج شد. البته این نادیده گرفتن توافق جمعی، صرفا به برجام محدود نیست و حداقل در دولت ترامپ، شاهد بودیم که آمریکا از پیمان آب‌و‌هوایی پاریس خارج شد و بیت‌المقدس را به‌عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که پیمان‌های بین‌المللی و توافق‌های دوجانبه و چندجانبه دیگری از این دست نیز توسط دولت ایالات متحده آمریکا و جریان ملی‌گرای ضدمشارکت‌جویی بین‌المللی نقض و نادیده گرفته شود.

درنهایت درباره سناریوهای پیش‌روی ایران و برجام با محوریت کشورهای اروپایی فعلا کمی باید منتظر بود. زیرا این تصمیم ترامپ باعث شوک و بهتی در جهان شده و سروصدای زیادی ایجاد کرده است. به همین دلیل کمی باید زمان بگذرد تا فضا آرام‌تر شود. این در حالی است که اتحادیه اروپا همزمان با اعلام خروج آمریکا از برجام گفت که به این توافق متعهد می‌ماند و منافع اقتصادی ایران را تضمین می‌کند. البته درباره این تصمیم اروپا تاحدودی باید با دیده تردید نگریست. زیرا بر اساس سوابق و تجارب دور از انتظار است که اتحادیه اروپا بین ایران و ایالات متحده آمریکا، طرف ایران را بگیرد و احتمالا در نهایت، به خواست آمریکا تن خواهد داد. در عین حال در صحبت‌های دونالد ترامپ او به این مساله اشاره کرد که ایالات متحده آمریکا آمادگی انجام مذاکرات جدید را دارد که از دید آمریکا شامل مذاکرات فراگیرتر می‌شود. از دیگر سو ایران نیز اعلام کرده که آماده مذاکرات در برخی حوزه‌ها و با شرایط خاص با اتحادیه اروپا است. البته باید زمان بگذرد و ببینیم که آیا اروپایی‌ها می‌توانند تضمین‌های لازم را به ایران بدهند یا خیر.