توقف صادرات سیبزمینی به زیان تولید و تجارت است
بخشنامههای خلق‌الساعه؛ سد راه کشاورزی
سیبزمینی جایگاه ویژه‌ای در سبد غذایی و تامین امنیت غذایی کشور دارد. سیبزمینی با انتقال از محل پیدایش خود در کوه‌‌‌‌‌‌های آند در قاره آمریکا به اروپا و سایر مناطق جهان، توانست طی چهار قرن به یکی از منابع اصلی غذای بشر تبدیل شود، بااین‌‌‌‌‌‌وجود موانع متعددی در مسیر تولید و صادرات این محصول وجود دارد. بخش بزرگی از این مشکلات از سیاستگذاری‌های ناکارآمد نشأت می‌گیرد و بازنگری در آن با هدف تامین نیازهای غذایی کشور ضروری به‌نظر می‌رسد. این اصلاح رویه در جهت منافع کشاورزان به‌عنوان بخش بزرگی از اقتصاد کشور نیز خواهد بود.
علی نیلی احمدآبادی دبیر انجمن ملی سیبزمینی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: در سال‌های گذشته و در دوران فعالیت دولت‌های مختلف شاهد وضع قوانین و مقررات ناگهانی و ناکارآمدی بوده‌‌‌‌‌‌ایم که عملا فرآیند صادرات سیبزمینی را با وقفه روبه‌رو‌کرده و خسارات ناشی از آن به تجار و تولیدکنندگان تحمیل شده‌است.
صدور بخشنامههای متناقض و غیرمنطقی از سوی سیاستگذار و همچنین نبود امکان برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی برای آینده از مهم‌ترین دلایل اعتراضات فعالان عرصه تولید و تجارت سیبزمینی است.
وی بااشاره به محدودیت اعمال‌شده در سال‌جاری در مسیر صادرات سیبزمینی کشور گفت: در اردیبهشت امسال، شائبه گرانی سیبزمینی در سطح خردهفروشیها مطرح شد. این شائبه در شرایطی به میان آمد که بررسی‌‌‌‌‌‌های میدانی انجام‌گرفته توسط انجمن ملی سیبزمینی، آن را تایید نمی‌کرد. به‌علاوه آنکه تولیدکننده محصول خود را زیر قیمت تمام‌شده به‌فروش می‌رساند؛ بنابراین رشد قیمت سیبزمینی در سطح خردهفروشیها به تولید این محصول ارتباطی ندارد.
در ادامه طی بخشنامه‌‌‌‌‌‌ای با دستور معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهادکشاورزی عوارض ۶۰درصدی برای صادرات سیبزمینی از ۱۵ اردیبهشت سال۱۴۰۳ و با هدف تامین سیبزمینی مورد‌نیاز بازار، تصویب شد. در ادامه در اردیبهشت امسال، صادرات سیبزمینی از سوی سازمان حفظ نباتات منوط به ارائه گواهی مبدا تولید از مدیریت جهادکشاورزی شهرستان‌ها شد. با این‌‌‌‌‌‌وجود امکان صدور چنین گواهی با توجه به زیرساخت‌های حاکم بر صنعت کشاورزی کشور، ممکن نبود و همین موضوع نیز به چالشی جدی در مسیر فروش این محصول در بازار‌های بین‌المللی منتهی شد. در همین‌‌‌‌‌‌حال وزارت جهادکشاورزی نیز در هفته‌های پایانی اردیبهشت ماه و در بخشنامه‌‌‌‌‌‌ای صدور گواهی مبدا تولید برای صادرات را ممنوع اعلام کرد.
دبیر انجمن ملی سیبزمینی ایران افزود: بخشنامههای یادشده با هدف حفظ تعادل در بازار داخل اجرایی شدند اما درنهایت به توقف صادرات این محصول و تحمیل خسارت به تجار و تولیدکنندگان منتهی شدند. گفتنی است ۳۴هزار‌تن سیبزمینی آماده صادرات در مرزها متوقف شد. انجمن ملی سیبزمینی با ارسال نامه‌‌‌‌‌‌های متعدد به مسوولان و تصمیم‌گیران نسبت به عواقب چنین بخشنامههای غیرکارشناسی هشدار داد؛ هرچند این هشدارها به نتیجه مطلوب نرسید و شاهد انباشت قابل‌توجه سیبزمینی در کشور بودیم. این انباشت بیش از نیاز سیبزمینی، به زیان تولیدکننده منتج شد؛ تاجایی‌که بسیاری از کشاورزان ناچار شدند محصول خود را با قیمت بسیار پایین، حتی کمتر از بهای تمام‌شده تولید و در مواردی برای مصرف گاوداری‌‌‌‌‌‌ها به‌فروش برسانند. به این ترتیب باید این‌‌‌‌‌‌طور ادعا کرد که بخشنامههای خلق‌الساعه و غیرکارشناسی عملا به توقف صادرات محصولات استراتژیک و نیازهای اساسی کشور منتهی شده و انگیزه تولیدکنندگان و صادرکنندگان را نیز به‌شدت کاهش داده‌است. نیلی با اشاره به اهمیت تولید و مصرف سیبزمینی در تامین امنیت غذایی کشور گفت: سیبزمینی با ۳ هدف کشت می‌شود که عبارتند از: تامین مصارف خوراکی، تولید غده بذری و تامین نیاز صنایع همچون چیپس، محصولات نیمه‌‌‌‌‌‌پز و... در طول سالیان گذشته نیز به‌‌‌‌‌‌طور میانگین ۵۰۰ تا ۹۰۰هزار‌تن از این محصول صادر شده‌است.
این فعال صنعت سیبزمینی مقاصد اصلی فروش این محصول در بازار صادراتی را کشورهای عراق، افغانستان، جمهوری‌آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان و... دانست. هرچند سیاست‌های اشتباهی در سالیان گذشته اجرایی شده و هر بار سد جدیدی در مسیر فروش این محصول به بازار جهانی، ایجاد شده‌است. هر مرتبه قیمت سیبزمینی در بازار خرده‌‌‌‌‌‌فروشی افزایش می‌‌‌‌‌‌یابد، سیاستگذاران بدون بررسی همه‌‌‌‌‌‌جانبه شرایط، اقدام به وضع عوارض ناگهانی صادراتی می‌کنند. این اقدام با هدف ایجاد بستری ناممکن برای صادرات سیبزمینی اجرایی می‌شود و ضرر قابل‌توجهی را به فعالان این عرصه تحمیل می‌کند.
به‌عنوان مثال عوارض صادراتی سیبزمینی در سال۱۴۰۱برابر ۱۲.۵درصد بود. این عوارض در اقدامی یکباره به ۷۵درصد افزایش‌یافت. این مصوبه در شرایطی مطرح شد که بار بسیاری از کشاورزان در مبادی گمرکی بود. بدون‌تردید صادرات سیبزمینی در شرایطی که عوارض قابل‌توجهی روی آن اعمال شود، صرفه نخواهد داشت، درنتیجه صادرکنندگان ناچار به بازگشت محموله صادراتی خود شدند. در آن دوره کارگروه تخصصی با محوریت اتاق بازرگانی ایران برای بررسی و اعتراض به وضع چنین عوارض قابل‌توجه و غیر‌قابل‌توجیهی، تشکیل شد. این موضوع بارها در دوره وزرای مختلف، تکرار شده‌است. انجمن ملی سیبزمینی ایران برای رفع این مصوبات غیرکارشناسی و رفع ممنوعیت صادرات سیبزمینی تلاش بسیاری ترتیب داده‌است. ما از سال‌قبل برای صادرات ۶۰۰هزار‌تن سیبزمینی مازاد نیاز کشور برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی و به مسوولان امر نیز اعلام کردیم. به این ترتیب مقرر شد طرح ذخیره‌سازی احتیاطی برای سیبزمینی اجرایی شود تا با کمبود این محصول در کشور مواجه نشویم. در ادامه همکاری میان انجمن سیبزمینی با سازمان تعاون روستایی انجام گرفت. زارعان متقبل شدند که اگر قیمت سیبزمینی از سقفی بالاتر رفت، محصول خود را برای تامین نیاز بازار و تنظیم قیمت‌ها به سازمان تعاون روستایی به‌فروش برسانند؛ این طرح بسیار مثبت و کارآمد بود و با همکاری دولت و بخش‌خصوصی اجرایی شد. در همین‌‌‌‌‌‌حال با توجه به تولید سیبزمینی بهمراتب بالاتر از نیاز کشور، مقرر شد تسهیلاتی برای فروش این محصول در بازار بین‌المللی تعیین شود. بااین‌‌‌‌‌‌وجود تسهیل مسیر صادرات برای مدت زمان طولانی ادامه نیافت و مجددا بخشنامههای خلق‌الساعه به مانعی جدی در این فرآیند بدل شدند.
دبیر انجمن ملی سیبزمینی ایران گفت: سیبزمینی پس از گندم و برنج، سومین محصولی است که مصرف بالایی از سفره غذایی مردم را به خود اختصاص داده‌است. مصرف سیبزمینی در کل دنیا مطرح و مورد‌توجه است. در همین‌‌‌‌‌‌حال این محصول کشاورزی، ارزش غذایی بالایی دارد. به‌علاوه آنکه از ابتدای ورود به ایران از زمان محمدشاه قاجار، مورد قبول ذائقه مردم بوده‌است. این محصول از منظر ارزش اقتصادی نیز مورد‌توجه است. میزان انرژی حاصل از کشت و تولید سیبزمینی در قیاس با گندم و برنج در واحد سطح بهمراتب بالاتر است. این محصول در قیاس با گندم و برنج، پروتئین بالاتری دارد. با توجه به بروز محدودیت در تامین آب، میزان آب‌‌‌‌‌‌بری محصولات کشاورزی در دنیای کنونی بیش از قبل اهمیت یافته‌است. میزان آب‌‌‌‌‌‌بری سیبزمینی بهمراتب کمتر از گندم و برنج است.
نیلی خاطرنشان کرد: مصرف سرانه سیبزمینی در ایران حدود ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم برآورد می‌شود، درحالی‌که سرانه مصرف سیبزمینی در بسیاری از کشورها ازجمله اروپا و همچنین ترکیه و...، بهمراتب بالاتر از ایران است، تاجایی‌که این محصول را باید محصول اصلی مورد‌استفاده خانوار در این کشورها دانست. چنانچه میزان مصرف سیبزمینی در ایران افزایش یابد، می‌توان با تکیه بر این محصول از میزان واردات برنج به کشور کاست. افزایش مصرف سیبزمینی در سبد مصرفی خانوار از منظر اقتصادی نیز به نفع کشور است. این فعال حوزه کشاورزی افزود: میزان تولید سالانه سیبزمینی در کشور ما حدود ۵میلیون تن برآورد می‌شود. سیبزمینی در چهار فصل سال‌تولید، داشت و برداشت می‌شود چراکه وزارت جهادکشاورزی طرح استمرار تولید را از سال۱۳۷۵ آغاز‌کرده و تاکنون نیز ادامه یافته‌است. سیبزمینی تولید زمستانه در مناطق جنوبی کشور عمدتا جیرفت و کهنوج، کشت و برداشت می‌شود و سهم یک تا ۲درصدی از کل سیبزمینی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. زمان کاشت این سیبزمینی از شهریور یا مهر ماه آغاز می‌شود. برداشت آن نیز بسته به شرایط آب‌وهوایی در دی ماه انجام می‌شود. تولید این محصول در فصل زمستان عملا سهم بسزایی در اجرای طرح استمرار تولید دارد.
سیبزمینی تولید بهاره از آبان یا دی‌‌‌‌‌‌ماه در شهرهایی همچون گرگان، شهرهای جنوبی همچون جیرفت و دزفول، کشت می‌شود و حدود ۱۱درصد از مجموع تولید سیبزمینی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این محصول از نیمه دوم اردیبهشت تا اوایل تیر ماه برداشت می‌شود.
سیبزمینی تولید تابستان از بهمن ماه کشت و در تیر ماه تا شهریور ماه سال‌بعد، برداشت می‌شود. این محصول در مناطقی همچون حومه اصفهان، اطراف شیراز، مراغه، اردبیل و همدان کشت می‌شود و حدود ۱۷درصد از تولید کشور را به خود اختصاص می‌دهد. سیبزمینی تولید پاییز سهم حدود ۷۰درصدی از تولید این محصول را به خود اختصاص می‌دهد. این محصول در مناطق سردسیر ازجمله اردبیل، فریدن اصفهان، اقلید و... از اردیبهشت تا تیر ماه کشت می‌شود. برداشت آن نیز در مهر و آبان است. سیبزمینی پاییزه در انبار نگهداری می‌شود، اما امکان نگهداری سیبزمینی تولید بهار، تابستان و زمستان در سردخانه دشوار است.
دبیر انجمن سیبزمینی در پایان تاکید کرد: حال چنانچه موضوعی، استمرار تولید سیبزمینی را حتی در برهه‌‌‌‌‌‌ای مقطعی با چالش مواجه کند، بر تامین نیاز کشور، اثرات منفی خواهدداشت، بنابراین از سیاستگذاران انتظار می‌رود ضمن توجه حداکثری به معیشت کشاورزان و نقش این محصول در تامین امنیت غذایی کشور، در سیاست‌های خود بازنگری کنند.
