معضلات بخش معدن و صنایع معدنی و راهکارهای برون‌رفت از آنها

عبدالرضا هاشم زایی: نگاهی به مزیت‌های کشور در بخش معدن از قبیل وجود ذخایر غنی فلزی و غیرفلزی در کشور، ذخایر فراوان انرژی، رشد مستمر تقاضای داخلی و بین‌المللی برای محصولات صنایع معدنی، نیروی کار فراوان، دسترسی به آ‌‌ب‌های آزاد و مقایسه این بخش با سایر بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد که معدن می‌تواند نقش اساسی در اشتغال‌زایی، توسعه پایدار و نیز شکوفایی سایر بخش‌های اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت بخش معدن در اشتغال‌زایی و شکوفایی وقتی اهمیت بیشتری به‌خود می‌گیردکه بسیاری از اندیس‌های معدنی کشور در استان‌های محروم و کمتر توسعه‌یافته قرار دارند و در صورت آغاز و توسعه فعالیت‌های معدنی، نقش مهمی در محرومیت زدایی از این مناطق ایفا خواهند کرد. با توجه به موارد فوق‌الذکر بررسی وضعیت موجود حاکی از آن است‌که این بخش با مشکلات و تنگناهایی اساسی به شرح ذیل روبه‌رو است:

- وجود ریسک بالای سرمایه‌گذاری و عدم حمایت جدی نهادهای مالی اعتباری کشور از فعالیت‌های معدنی اعم از اکتشاف و استخراج

- دور افتادگی معادن و فقدان زیرساخت‌های جاده ای و ترانزیتی و امکانات و تاسیسات برق، آب و گاز و اسکله و بنادر مناسب برای ایجاد تعاملات بین‌المللی مناسب در این بخش

- بهره‌وری پایین و افزایش قیمت تمام شده به‌واسطه به روز نبودن تکنولوژی و فرسودگی ماشین‌آلات مورد استفاده در بخش‌های مختلف اکتشاف، استخراج و فرآوری و نتیجتا کاهش قدرت رقابت در فضای جهانی

- عدم قبول پروانه بهره‌برداری معادن به‌عنوان وثیقه در سیستم بانکی کشور

- فقدان بخش‌های تحقیقاتی و مطالعاتی مناسب تا امکان استفاده از دستاوردهای علمی در این حوزه را فراهم نماید.

- نبود اطلاعات پایه‌ای مناسب در بخش اکتشاف با توجه به آنکه تنها در ۷ درصد از مساحت کشور کار اکتشافی سیستماتیک شده است.

-وجود بوروکراسی در فرآیندهای سرمایه‌گذاری و توسعه و عدم امکان برنامه‌ریزی فنی و اقتصادی مناسب به‌واسطه عدم وجود ثبات در قوانین و مقررات بخش صنعت و معدن

- چالش‌های موجود در روابط میان بخش معدن با منابع طبیعی‌، محیط‌زیست و میراث فرهنگی

در جهت کاهش بهبود مشکلات و تنگناهای فوق‌الذکر و برون‌رفت از شرایط فعلی راهکارهایی به شرح ذیل می‌تواند مد نظر قرار گیرد:

۱- تامین اعتبارات مورد نیاز جهت تهیه اطلاعات پایه اکتشافی در قالب استانداردهای بین‌المللی از سوی سازمان‌های توسعه‌ای کشور یا از طریق ارائه تسهیلات به بخش خصوصی توانمند

۲-تقویت صندوق‌های توسعه‌ای و صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی با افزایش سرمایه و...در جهت ارائه تسهیلات اعتباری و کمک‌های مالی به طرح‌های معدن و صنایع معدنی بخش خصوصی از طریق صدور بیمه‌نامه‌های معدنی و...

عدم پذیرش پروانه بهره‌برداری معادن از سوی بانک‌ها از مهم‌ترین مشکلات بخش خصوصی در جهت تامین منابع مالی لازم و در نهایت توسعه بخش معدن در کشور است. به این منظور صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی برای تضمین سرمایه سرمایه‌گذاران بخش معدن توسط سازمان تشکیل شد که اقدام به صدور بیمه‌نامه اعتباری به نفع بانک‌های تسهیلات‌دهنده به معدنکاران می‌کند تا به اتکای بیمه‌نامه‌های اعتباری، تسهیلات بانکی در اختیار معدنکاران قرار گیرد. از جنبه‌های مثبت این اقدام توانمندسازی بخش خصوصی و همچنین بهره‌گیری از امکانات صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی به منظور کاهش مخاطرات سرمایه‌گذاری در بخش معدن است.

۳-تامین اعتبار مورد نیاز از طریق منابع داخلی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهت ایجاد زیربناهای لازم در بخش معادن و مناطق معدنی کشور . سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف، راه‌اندازی و تجهیز معادن به‌خودی خود سرمایه‌بر و دیر بازده است ضمن اینکه مناطق معدنی عمدتا در مناطق محروم قرار دارد و فاقد امکانات زیربنایی است، مجموعه عوامل فوق سبب می‌شود بخش خصوصی رغبتی به سرمایه‌گذاری در مناطق معدنی نشان ندهد. دولت می‌تواند با ایجاد زیربناها در مناطق معدنی علاوه بر به حداقل رساندن ریسک سرمایه‌گذاری، تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به فعالیت‌های معدنی و نهایتا توسعه فعالیت‌های معدنی، گام مهمی در اشتغال‌زایی و رفع محرومیت از مناطق محروم کشور بردارد. ضمن آنکه توجه ویژه به ساخت اسکله‌ها و بنادر در جهت تقویت تعاملات بین‌المللی بخش ضروری است. لازم به‌ذکر است که سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌ها و زیربناها تاثیر بسزایی در رشد بهره‌وری و کاهش قیمت‌های تمام شده به‌منظور امکان رقابت در بازار بین‌المللی خواهد داشت.

۴- اقدام برای کارآفرینی و اشتغال‌زایی فارغ‌التحصیلان جوان رشته‌های زمین‌شناسی و معدن از طریق تامین اعتبار مورد نیاز از سوی دولت

۵- تکمیل بخشی از زنجیره تولید بخش معدن با ایجاد شرایط مناسب به‌منظور ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز و واگذاری اقساطی ماشین‌آلات معدنی سنگین به معادن

فقدان و گرانی ماشین‌آلات سنگین معدنی از مواردی است که مانع توسعه بخش معدن و نیز مانع جذب بخش خصوصی برای فعالیت‌های معدنی است. برای حل این مشکل ایجاد فضایی مناسب بین متولیان اصلی بخش وزارت صنعت، معدن و تجارت، بانک‌ها و شرکت‌های تولید‌کننده ماشین‌آلات سنگین می‌تواند موثر واقع شود. از دستاوردهای مهم این تعامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- هدایت و جذب منابع بانکی به سمت فعالیت‌های توسعه‌ای بخش معدن؛

- تجهیز و نوسازی ماشین‌آلات معادن که تاثیر بسزایی در افزایش بهره‌وری وکاهش قیمت تمام شده خواهد داشت؛

- بالا بردن توان سازندگان ماشین‌آلات سنگین؛

- پذیرش پروانه بهره‌برداری معادن به‌عنوان وثیقه در سیستم بانکی کشور؛

- اشتغال‌زایی مناسب در بخشی از زنجیره تولید؛

۶- تسهیل امور جذب سرمایه‌گذاران خارجی در جهت تکمیل زنجیره ارزش صنایع مادر بالاخص در صنایع HiTech؛

۷- فعالیت در جهت همسویی سازمان‌های مرتبط با بخش معدن در جهت سازندگی مثل منابع طبیعی،‌ محیط‌زیست و...