گروه تاریخ و اقتصاد: بخش سوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را در ۱۶ خرداد ۱۲۸۷ شمسی می‌خوانید: معاون وزیر علوم: بنده اطلاع کامل دارم که دیپلم آنها دیپلم معلمى است و بدبختانه این یک نفر معلم که می‌رود باید عوض او هم خواسته شود و همچنین معلم مهندسى که دیپلم دولتى دارد و ماموریت‌ها در ولایات خود داشته و خیلى هم کامل است و در عملیات خیلى کارکرده است. دکتر ولى‌الله خان: پس معلوم می‌شود که معاون وزارت معارف تصدیق می‌نماید که دیپلم آنها تقریبا دیپلم معلمى است و کامل هستند و داراى رتبه معلمى هستند. پس خوب است تمام وکلای محترم به‌طورى که عرض کردم متفقا در تجدید کنترات این معلمین راى بدهند و اما از بابت اضافه مواجب براى اینکه زیاد به خارج نرویم به عقیده بنده طورى که اکثر هم گفتند با تومان تجدید کنترات بشود آن وقت تمام این گفت‌وگوها مرتفع می‌شود به شرط اینکه اگر فرانک ترقى کرد دیگر باز آنها گفت‌وگویى نداشته باشند باید در هر صورت با پول خودمان کنترات شوند و در باب دکتر بازیل هم که بنده اطلاع دارم خیلى زحمت کشیده و شاگردان خوب تربیت کرده خوب است وزارت معارف در باب حقوق او هم توجهى بکند.

حاجى میرزا على آقا: موضوع گویا این است که آیا یک مبلغى از پول ملت که می‌دهند صرف تعلیمات بشود یا نه دیگر کار به اینکه چه علمى است و چطور است و معلم کیست و چه باید کرد نداریم فقط باید صحبت کرد که پول ملت به این مصرف برسد یا نه یعنى پولى که ملت براى امنیت و حفظ جان و مال خود می‌دهد بنده عقیده ندارم و تصویب نمی‌کنم که در مصرف تحصیل درجات عالیه و اخلاق و ... برسد و باید در مصارف عمومى که نظم مملکت و حفظ آسایش و جان و مال ملت باشد، صرف شود.

آقا حاج امام جمعه: در هر مساله که ما داخل می‌شویم خوب است بدوا غور و تامل نماییم و ببینیم که چقدر از وقت خود را باید صرف آن کار بنماییم در اینکه ما علم طب و ... لازم داریم محل شبهه نیست، ولى چیزى که هست ما خودمان را مجبور کرده‌ایم به تحصیل السنه خارجه این کار مقدارى ما را عقب انداخته است. صحیح است تحصیل زبان خارجه تا یک درجه بد نیست نه اینکه تمام متعلمین را باید مجبور به تحصیل زبان خارجه نمود زیرا مدتى عمر متعلمین را تلف می‌نماید و در صورتی که معلم ایرانى باشد خیلى بهتر است و شاگرد زودتر ترقى می‌نماید. لهذا عرض می‌کنم براى اینکه یک مدتى عمر متعلمین تلف نشود اگر معلم ایرانى داشته باشیم لازم است که وزارت معارف آنها را بیاورد و به تدریس و تعلیم وادار نماید ولو اینکه یک قدرى درجه تحصیلاتشان هم پست‌تر از معلمین خارجه باشد و اگر نداشته باشیم و لازم است که کنترات این اشخاص تجدید شود باید تجدید شود و البته تحصیل این علوم لازم است.

آقا شیخ حسین: بنده عرض می‌کنم بعد از آن گفت‌وگوهاى دکتر ولى‌الله خان و معاون وزارت معارف نباید دیگر بنده اظهارى بنمایم زیرا که با ایشان هم عقیده هستم، اما یک نکته لازم است که می‌گویم و آن این است که چندى قبل در اینجا بعضى آقایان می‌گفتند که ما جوانان تربیت شده چنین و چنان داریم و به عقیده بنده گمان ندارم که کامل باشند و به درد معلمى بخورند پس باید کنترات همین اشخاص تجدید شود و در باب حقوق هم به عقیده بنده باید نرخ فرانک را در دو هزار و دو عباسى قرار گذارند و تمام نمایند.

آقا سیدحسین: اما در باب اضافه حقوق به‌طوری که گفته شد اضافه نیست بلکه از بابت تفاوت فرانک است پس از این بابت هیچ گفت‌وگو لازم نیست و بدیهى است که باید به پول ما کنترات بشوند و با وزارت معارف است و اما در باب لزوم کنترات جدید کنترات آنها البته لازم است اما نه به‌طور سابق از قراری که از خارج تحقیق شده اینها در هفته یک روز تدریس می‌نمایند بدیهى است در این صورت شاگردى که در یک سال باید تحصیل نماید

سه سال طول خواهد کشید اگرچه فردا موقع امتحان است و به پانزده نفر شاگردان فارغ‌التحصیل تصدیق نامه خواهند داد. اما افسوس که به واسطه نبودن اسباب نتیجه کامل گرفته نشده است و خوب است قرار گذاشته شود که این معلمین هفته پنج روز براى تدریس حاضر شوند.

آقا شیخ محمدعلى: یک مطلب اساسى است که معلمین داخله را باید مقدم بدارند بر معلمین خارجه، گفت‌وگو در این بود که آیا کسى هست دیپلم معلمى داشته باشد یا نه و بنده عرض می‌کنم دکتر علیخان که درجه نایب معلمى در پاریس دارد و همچنین دکتر امیر خان که با مسیو کاله و دکتر ژورژ در یک مدرسه تحصیل کرده‌اند البته آنها را بیاورند داخل کار کنند بهتر است و همچنین این جوانان تربیت شده را به کار وادار نمایند.

آقاى آقا سیدجعفر: مطلب اساسى می‌خواهم عرض کنم اما می‌ترسم بگویند از موضوع خارج است بدیهى است که علم سیار است چطور که خود اهالى اروپا سال‌ها از ایران علم را بردند و در زمان خلفاى بنى عباس از یونانی‌ها اعراب اخذ کرده‌اند، یعنى کتب آنها را ترجمه کرده و علوم را اخذ کردند و همین‌طور هم باید اخذ و ترجمه کرد، اما ما این کار را نمی‌کنیم همیشه خودمان را محتاج می‌کنیم به اشخاصى که می‌گویند فلان مبلغ بدهید تا یک ساعت کار کنیم. اما در باب مسائل دیگر بنده با دکتر ولى‌الله خان هم عقیده‌ام اینکه گفته می‌شود اگر ما از خودمان معلمین صحیح داریم باید آنها را مقدم بداریم این قضیه شرطیه است و این را باید تحقیق کرد اگر در حقیقت چنین اشخاص کامل که بتوانند معلمى کنند از خودمان داریم البته لازم است و نیز مقرون به صرفه است و اما در باب اضافه حقوق این معلمین که واگذار به وزیر علوم شود بنده تصویب نمی‌کنم زیرا ایشان هم یک نفر مثل ما ملت هستند ما باید کمال دقت را در این خصوص بنماییم.