تحلیل آخوند خراسانی از اوضاع ایران ‌در عهد مشروطه
گروه تاریخ اقتصاد- آنچه می‌خوانید خلاصه مطلبی است که آخوند خراسانی، مجتهد بزرگ دوره مشروطه، پس از به توپ بستن مجلس به فرمان محمد علی شاه، نوشته است.
۱ ـ کشور هم زیر یوغ استعمار قرار دارد. مردم بی‌هیچ قاعده و مبنایی مورد هجوم و ستم قرار می‌گیرند. کسی که به داد و فریاد مردم برسد، نیست. بنابراین لازم است در این شرایط وانفسا برای نجات مردم از این مصیبت و از چنگال گرگان خونخوار کاری کرد.
۲ـ کشور در اوج فقر قرار دارد و باید برای نجات این فقر که علت اصلی آن استبداد و کارگزاران استبداد است، قدمی برداشت. گرسنگان هر روز فریادشان فراوان‌تر و ناله‌های مظلومان بیشتر می‌شود، باید برای نجات آنان کاری کرد.
۳ـ کشور در اوج وابستگی به صنایع اجنبی قرار دارد. به خاطر روند وابستگی به صنایع اجنبی هر روز دارد، کالاهای اجنبی بیشتر می‌شود. اولیای کشور و عمله استبداد برای نجات کشور از این وابستگی و روند رو به تزاید وابستگی کاری نمی‌کنند. بنابراین باید قاعده و قانون در کشور در پرتو یک نظام غیر استبدادی ایجاد کرد، تا بتوان کشور را از قید وابستگی نجات داد.
آخوند خراسانی سپس با برشمردن اوضاع اسفبار اقتصادی کشور، راهکار برون‌رفت از وضع موجود را چنین تبیین می‌کند:
۱ـ اصلاح حال کلیه متصدیان و تربیت آنها و همت گماشتن به مصالح نوعیه و نجات مردم از یوغ استبداد.
۲ـ تحصیل اتحاد کامل فیمابین دولت و ملت.
۳ـ احداث کارخانجات داخلی درحالی که غالب تولیدات از خارج می‌رسد.
۴ـ ایجاد مدارس جدید برای تربیت فرزندان ملت.