گروه تاریخ اقتصاد- آنچه می‌خوانید بخش اول از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز شنبه، 30 آبان 1286 شمسی: نایب‌رییس: یک لایحه باز از انجمن‌ها نوشته شده است، قرائت شود.

(لایحه انجمن‌ها قرائت شد قریب به این مضمون از طرف افراد حاضر، ملت دو روز قبل از بابت مستدعیات ثلثه عرض نمودند جواب صادر شد که قبول شده و به فعلیت خواهد آمد و از روز جمعه هم که مجلس فوق‌العاده تشکیل شد امتنان غیرالنهایه حاصل شد، اما هنوز به وعده‌ای که فرمودند اثرى مترتب نشد: ببینیم از بابت امنیت داخله چه اقدامى شده و از بابت نظام جدید کمیسیون منعقد شده یا نه؟ چون بدو امر و اول اقدام ملت است، هر کدام از داوطلب‌ها دو نفر ضامن می‌دهند با کسب خود و جمعى اشخاص نجیب از کسبه محض حفظ اسلام حاضر شده‌اند، با این ترتیب به جهت نظام جدید در تخت ریاست مخصوص اعلی‌حضرت شهریارى و هر قانونى که وزارت جنگ معین نماید مطیع هستند، پس خوب است من باب امتحان مقرر شود که یک عده را بگیرند. امیدواریم که عاجلا عرایض ما قبول شده و ترتیب اثر داده شود و اگر باز به قول بگذرد، شاید خود آنها اقدام نمایند.)
آقاسیدمهدى: تشکیل این کمیسیون‌ها براى این بود که هر کدام در یک رشته کار کنند خوب بود؛ این لایحه انجمن‌ها در باب قشون جدید راجع به کمیسیون نظامى می‌شد و از آنجا جواب می‌دادند.
لسان‌الحکما: چون یکى دو تا از اظهار انجمن‌ها راجع به کمیسیون جنگ است، امروز کمیسیون جنگ فوق‌العاده تشکیل شده و این مساله را مطرح کرد و ان‌شاءالله تا دو سه روز دیگر، می‌تواند تحقیقات و راى خود را در این مجلس اظهار دارد.
اسدالله میرزا: دو سه روز است که انجمن‌ها به واسطه این لوایح، اوقات مجلس را مشغول کردند! خوب است جواب آنها صراحتا داده شود و آنها سه مطلب اظهار داشتند: یکى در خصوص پولی که بعضی‌ها باید بدهند و به عهده جناب رییس است باید خودشان دریافت دارند یا جواب بدهند، یکى هم در باب امنیت اینجا و سایر ولایات است که دیروز تمام وزرا بودند و مخصوصا وزارت داخله در عهده گرفته است که به زودى امنیت بدهد و یک مطلب دیگر در خصوص نظام جدید است که اصل مطلب در همین است. اگر در حقیقت می‌خواهند که نظام تحت یک قانون صحیحى باشد باید وزارت جنگ این مساله را اقدام کند. در مساله قشون داوطلب که انجمن‌ها اصرار به آن دارند و مقصودشان بیشتر این مساله است اگر می‌خواهید ترتیب صحیحى داشته باشد، اذن بدهید خود انجمن‌ها لایحه در این خصوص بنویسند که این سرباز داوطلب به چه نوع حاضر خدمت هستند، ترتیب آن را نوشته تقدیم مجلس نمایند و وکلای محترم در آن غوررسى نموده، آنچه به نظرشان رسیده بعد از مذاکره راى بدهند، ولى اگر مجلس راى در این باب ندارد، گمان می‌کنم که خود انجمن‌ها اقدام کنند و من به این مساله بدون تصویب مجلس همراه نیستم؛ مقصود اینها این است که منتظرند نظام جدید در مجلس به اکثریت آرا معلوم شود.
وکیل‌الرعایا: انجمن‌ها از این مذاکرات و اقداماتی که می‌گویند شده است، نتیجه می‌خواهند، اینکه می‌گویند ژاندارم و پلیس را منظم و مرتب نمودیم براى امنیت می‌خواهند ببینند کسى را مجازات داده و می‌دهند یا نه تمام مقصودشان نتیجه است.
آقا میرزا ابوالحسن خان: این لایحه که امروز از انجمن‌ها رسیده است غیر از لوایح و عرایض سابقه ایشان است، این صلاح اندیشى است و مجلس هم بدوا یکدفعه نمی‌تواند راى بدهد و هم نمی‌تواند رد کند در اینکه ما نظام جدید لازم داریم شبهه نیست و اینکه وزیر جنگ ما باید نظام جدید را مرتب نماید و ما هم نظارت داشته باشیم، این هم شبهه ندارد و اگر وزیر جنگ نتواند این ترتیب را اداره کند، باید استعفا بدهد، اما این مساله سرباز داوطلب این یک مساله‌ای است که آنها می‌گویند چون ما هم از افراد ملت هستیم حاضریم در یک موقعى که لازم باشد خدمت به ملت نماییم، حالا باید این مساله را لایحه کرد و کمیسیون وزارت جنگ آن را ملاحظه کرده بعد از تصویب به مجلس بیاید هر گاه صلاح دانستند اقدام شود.
آقا میرزاعلى آقا: این لایحه را که انجمن‌ها نوشتند مقصودشان این است که یعنى این مجلس را فرمانفرماى خود می‌دانیم که هر چه فرمان بدهد اطاعت کنیم. این گفت‌وگوهاى مختلف که می‌شود معلوم است آقایان درست ملتفت مقصود اهل انجمن‌ها نشده‌اند، مخصوصا آنها منتظر فرمان مجلس مقدس هستند و به این زودى هم جواب نخواسته‌اند و این فرمان را باید مجلس بدهد، وقتى که مجلس بخواهد فرمان بدهد بدیهى است که بى‌قانون نخواهد بود، همه اطراف آن را ملاحظه کرده آن وقت قانونى می‌کند و این مطلب مدتى لازم دارد در این صورت معلوم است که انجمن‌ها جواب فورى از مجلس نخواسته‌اند، فقط منتظر اجازه و فرمان هستند.
حاج امام جمعه: یکى دو مساله فورى است که باید اقدام بشود؛ یکى مساله تسویه جمع و خرج است که تا یک اندازه‌ای اصلاح شد و یکى دیگر رفع اغتشاش و اختلال داخله مملکت است که امروزه خیلى مهم است و از براى تامین داخله و رفع این اختلال همین قشون موجود کافى است، ولى به شرط اینکه وزیر جنگ حاضر بشود و اقدام کند که همین سربازها را مرتب کنند و به هر حاکمى یک عده قشون براى نظم آنجا داده شود.