نفت یک سال پیش از خلع محمدعلی‌شاه یعنی در سال 1908 کشف شد و تا ده‌ها سال بعد درآمد آن ـ اگرچه اهمیت داشت ـ چنان مقداری نبود که سبب ایجاد استبداد نفتی شود.
این در دهه ۱۹۶۰ (۱۳۴۰) و به ویژه ۱۹۷۰ (۱۳۵۰) پدید آمد، اما در این سال‌ها هم درآمد سرشار نفت سبب بروز حکومت استبدادی نبود، بلکه تسهیل‌کننده و تحکیم‌کننده آن بود. استبداد دوره آخر محمدرضا‌شاه اساسا بر اثر آن پدید آمد که او حتی هیات حاکمه سیاسی ـ اقتصادی و هیات حاکمه مذهبی را از حوزه قدرت به کلی حذف کرد، بدون آنکه به جای آنها پایگاه دیگری در میان طبقات دیگر ـ مثلا سرمایه‌داران شهری و روستایی ـ برای حکومتش ایجاد کند، چون او می‌خواست فاعل مایشاء و حاکم مایرید باشد. به همین دلیل هم بود که در بزنگاه ۱۳۵۷ ـ برخلاف انقلاب‌های اروپایی ـ حتی یک طبقه اجتماعی هم نبود که گام پیش‌ نهد و از رژیم او دفاع کند، یعنی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ نتیجه قیام کل اجتماع بر ضددولت بود.
همایون کاتوزیان
- به نقل از یک گفت‌وگو با دکتر