بانک ملی کجا است؟!
گروه تاریخ اقتصاد- بخش عمده ای از مذاکرات نمایندگان دارالشورای ملی در روز شنبه 29 فروردین 1286 شمسی درباره بانک ملی صورت گرفته است که خلاصه آن را در زیر بخوانید:
لایحه‌ای که به مجلس نوشته شده بود قرائت گردید؛ مشعر بود به اینکه حمد می‌کنیم خدا را که چشم ما را به افتتاح مجلس مقدس شورای ملی و دائر شدن بانک ملی روشن فرمود! این کمیته از روی کمال اشتیاق اندوخته خود را تقدیم کرد که از بانک ملی بلیت برای من خریداری نمایند و استدعا دارم لایحه من در روزنامه درج شود. یکی از وکلا اظهار کرد چهار ماه است که از این لایحه‌ها خوانده شده و ملت همه قسم اظهار همراهی می‌نماید، اما معلوم نیست این بانک در کجا است؟!
آقا میرزا ابوالحسن خان: خیلی افسوس می‌خورم در این دو سه روزه مرخص شده و برای استعلاج مزاج به فرنگستان می‌روم، ولی کمال مسرت و سربلندی را دارم که به حضور در این مجلس وخدمت به وطن و ملت به راستی افتخار خود را در دنیا وآخرت کامل کردم و بر تمام وکلا است که این نعمت عظما را از دست ندهند، اما یک عرضی دارم وآن این است که لابد من در فرنگستان دوست و آشنای زیاد دارم. از من خواهند پرسید که مساله بانک ملی را چه کردید و شما که وکلای ملت بودید ندانستید که روح مملکت و جان ملت بسته به این اساس است؛ متحیرم چه جواب بگویم. حال یک جواب سریعی به من بگویید که من هم در آنجا بگویم و یکی دیگر اینکه در شش ماه قبل یکی از اعاظم و بزرگان فرنگستان به من نکته گفته است و تاحال نگفته‌ام، ولی حالا چون می‌روم می‌گویم و آن این است که به من گفتند، اگر ملت ایران نتواند تشکیل بانک ملی بدهد و نتواند با سرمایه خودش حفظ حقوق خود را نماید حالت این مملکت حالت مصر است و حال حالت این مملکت حالت مصر است و حال سلطنت مثل حال خدیو مصر. یکی از روسای بانک و وکلا اظهار کرد امیدواریم این ملت غیور به همین نیتی که دارند دست برندارند و گمان هم نمی‌کنم که با وجود تسامح از طرف دولت از پیشرفت این اساس دست بردارند و تا جان دارند ایستادگی خواهند کرد، چنانچه می‌بینم مثل این خوانین که پنج هزار تومان برای سرمایه این اساس داده اند و گردنبندهای خود را که الماس و جواهرات است داده‌اند فروخته شده در بانک گذارده شود و البته مردها هم بیش از پیش همت خواهند کرد. یکی از وکلای آذربایجان چنین اظهار کرد با کمال افسوس مجلس محترم یک عضوی از اعضای خود را روانه می‌نماید که چشم وچراغ این مجلس بود و البته در فرنگستان از بابت بانک وغیره از ایشان سوال خواهند کرد و من تکلیف می‌کنم که امروز همین صحبت را بکنید و ما چهار ماه است که در همه جا حملات سخت به روسای بانک ملی کردیم، حتی در قبولی نوشتن حوالجات دولتی و ملت هم نهایت همراهی را کردند، معهذا دولت در آخر مرحله مسامحه کرده و نمی‌خواهد پول از بانک ملی بگیرد. حالا مجلس باید بداند که آخر این کار چه خواهد شد و این مطلب نباید در اتاق خصوصی مذاکره شود، باید در همین مجلس علنی گفت‌وگو شود. ما با آذربایجان در این چند روزه در خصوص بانک گفت‌وگو کردیم، آن‌طور که دیدید همراهی کردند. سایر ولایات هم البته همراهی خواهند کرد. در این صورت ما هیچ کاری نداریم تا ببینیم دولتیان چه جواب خواهند داد. یکی دیگر از وکلا چنین اظهار کرد از طرف ملت ببینید چه اندازه اقدام شده حتی زن‌ها همت و اقدام کرده‌اند و امروز چیزی دیدم که خیلی متاثر شدم. یک بنایی ده تومان آورده بود از روسای بانک بلیت می‌خواست، یکی به اسم خود و یکی به اسم پسرش ملاحظه نمایید به چه اندازه ملت همراه است. یکی از وکلای خراسان بیان کرد البته باید ملت همراهی در مساله بانک بکند چنانچه کرده است و یک اتحادی بین دولت و ملت لازم است. تا این اتحاد فیمابین واقع نشود و بر فرض همراهی نکنند اسباب خرابی خواهد بود، پس این اتحاد را در هر صورت باید درست کرد، اگر اختلاف حضرات نبود تا حالا بانک ملی تاسیس شده و از ثمره آن بهره‌مند شده بودیم. بهتر این است اتحاد را به دست آوریم. معلوم است این مساله بانک که پیش آمده همه مردم حاضرند در همراهی جان بدهند. باید آن کلمه اتحاد به دست بیاید.
یکی از وکلای رشت بیان کرد، بنده عرض می‌کنم رعیت هر مملکتی حق تمنا و استدعایی از شخص اعلیحضرت شاهنشاه خود دارد و امروزه بر شماها لازم است که با کمال همت و عجله بانک را دائر کنید و این وکلا از طرف ملت از اعلیحضرت شاهنشاه تمنا ‌کنند که قبول فرموده پول را از بانک گرفته وحواله بدهند. یکی دیگر از وکلای آذربایجان چنین اظهار کرد در تاسیس بانک خیلی باید عجله کرد؛ خواه دولت پول بگیرد یا نگیرد. یکی دیگر از وکلای آذربایجان چنین بیان کرد که بنای ما بر اتحاد دولت است وهیچ حرفی که بوی اختلاف از آن بیاید نباید بگوییم، ولی اعتراض غیر از اختلاف است، اگر در اعتراض هم سستی می‌کردیم و بکنیم خیلی کار عقب می‌افتد و ما به خیال اینکه دولت استنکاف دارد از پول گرفتن از بانک، گفتیم مذاکره بانک در اتاق‌های خصوصی نشده در این مجلس علنی شود، ولی حالا روسای بانک می‌گویند دولت از پول گرفتن استنکاف ندارد، پس حالا دیگر مذاکره کردن در این خصوص فایده ندارد، باشد هر وقت روسای بانک شکایت کردند و احساس کردند که دولت پول نخواهد گرفت آن‌وقت این نمی‌شود، اگر در حقیقت حرفی در میان است بگویید و الا حرف زدن بی‌فایده است. یکی از روسای بانک جواب داد آن‌روز در کمیسیونی که وزرا حضور داشتند شما هم بودید. با آن مذاکرات نمی‌توان گفت دولت از پول گرفتن استنکاف دارد، البته هر وقت احساس کردیم که استنکاف دارد خواهیم گفت.
معهذا مذاکرات زیاد در این خصوص به میان آمد.