قانون شهرداری ابلاغ شد

گروه تاریخ اقتصاد - در تاریخ مرداد ماه ۱۳۳۴ شمسی، قانون شهرداری مصوب کمیسیون مشترک مجلسین شورای ملی و سنا ابلاغ شد. از نظر لغوی شهرداری را می‌توان سازمان اداره شهر دانست و در اصطلاح، شهرداری به واحدی گفته می‌شود که به منظور اداره امور محلی و ارائه خدمات عمومی مورد نیاز شهروندان در یک مرکز جمعیتی با خصایص شهری تشکیل می‌شود. شهرداری یا بلدیه از سازمان‌های جدید ایران است. از زمانی‌که ارتباط اروپاییان با ایران رو به توسعه نهاد و سفارتخانه‌های خارجی در پایتخت تاسیس شد دولت متوجه شد که باید ظاهر پایتخت را تمیز و زیبا نگه دارد و محیط مساعدی برای خارجیان فراهم سازد. کم کم استفاده از کالسکه هم معمول و متداول شد؛ بنابراین در درجه اول لازم شد که کوچه‌ها برای عبور کالسکه‌ها تسطیح و مناسب شود. خدمات بلدی در دوران نفوذ تمدن جدید در ایران از ارگ شاهی و برای آسایش شاه شروع شد. امور تنظیف تهران به‌عهده عد‌ه‌ای بود که آنها را به مناسبت کارشان در زبان محاوره (احتساب‌) می‌گفتند. میرزا محمود خان کاشانی عموی فرخ خان امین الدوله نخستین فردی است که به این عنوان در کتب عهد ناصری از او نام برده‌اند. او را ابتدا (احتساب آقاسی‌) می‌نامیدند و بعد لقب‌(احتساب) الملک یافت. هدف از تاسیس بلدیه حفظ منافع شهرها و برآورده کردن احتیاج‌های شهرنشینان، مثل اداره‌کردن اموال منقول و غیرمنقول و سرمایه‌های متعلق به شهر و فراهم کردن تسهیلاتی برای دسترسی آسان مردم به مواد غذایی‌، پاک نگه داشتن کوچه‌ها، میدان‌ها و خیابان‌ها و روشن کردن شهر بود. سابقه ایجاد سازمان شهرداری تهران تحت عنوان بلدیه‌ را می‌توان به دوران پس از استعفای میرزا نصرالله خان مشیرالدوله برگرداند که مجلس خود را موظف دانست تا از وزرا و ریاست عالی آن درباره اوضاع جامعه سوالاتی را مطرح کند. در واقع می‌توان چنین نتیجه گرفت که از این پس دولت باید مسوول و پاسخگوی خواست‌های جامعه که از طریق مجلس درخواست می‌شد، باشد. این مساله به تاریخ ۲۹اسفند۱۲۸۵ در مجلس اول مطرح شد؛ در حالی که وظایف شهردار توسط سلطان علی خان وزیر افخم که هیچ سمت رسمی اجرایی در قالب ریاست وزرا را دارا نبود، انجام می‌شد. در سازمان‌دهی ‌ابتدایی‌، اداره بلدیه جزو تشکیلات وزارت کشور منظور شد و متعاقب آن نظامنامه بلدیه تقدیم مجلس شد. اما سازمان شهرداری با مفهوم امروزی آن از زمان تشکیل حکومت مشروطه با تصویب قانون بلدیه مصوب ۲۰ ربیع الثانی ۱۳۲۵ ق. (۱۲۸۶ ش.) پا به عرصه وجود نهاد. این قانون در ۵ فصل و ۱۰۸ ماده تنظیم و تصویب شده بود. در فصل چهارم این قانون چگونگی سازمان بلدیه، تقسیم کار، وظایف و حدود اختیارات اعضای انجمن و واحدهای سازمانی تابعه، نحوه اعمال نظارت و مداخله حاکم در امور بلدیه تعیین و در ماده ۹۳ بر لزوم وجود شخصی به عنوان کلانتر (شهردار)، که اداره امور بلدیه را به عهده بگیرد، اشاره شده بود. با نسخ قانون مذکور در سال ۱۳۰۹ ش. قانون دیگری با ضوابط جدید و متناسب با افزایش اعتبارات و امکانات مالی شهرداری‌ها تصویب شد و وزارت کشور، سرپرستی ادارات بلدیه را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۱۲ وزارت کشور برای اینکه اصلاحات شهری به خوبی انجام شود و کلیه امور فنی شهرسازی زیر نظر مهندسین مجرب و با برنامه صحیح انجام گیرد با تقدیم لایحه‌ای به مجلس شورای ملی موجبات تشکیل اداره کل فنی را در وزارتخانه فراهم آورد و بعد از سال ۱۳۲۰ اداره مزبور به اداره کل امور شهرداری‌ها تبدیل شد سپس بر اساس قانون ۱۳۲۸ با اعطای اختیاراتی به انجمن شهر، از نظر سیاسی و اجتماعی تحولاتی در وضع شهرها به‌وجود آمد. به دنبال گسترش شهرها و افزایش جمعیت و به تبع آن تنوع نیازها و احتیاجات شهروندان، وظایف و فعالیت شهرداری‌ها نیز تنوع و گسترش بیشتری یافت؛ به گونه‌ای که امروزه از شهرداری‌ها به عنوان بزرگ‌ترین و متنوع ترین سازمان خدماتی شهری نام می‌برند. نخستین شهرداری در ایران در سال ۱۲۸۶ در تهران تاسیس شد. ساختمان شهرداری یا بلدیه سابق که در ضلع شمالی میدان توپخانه واقع بود، هر چند نماد تهران مدرن در اواخر دوره قاجار به حساب می‌آمد، در تغییرات اساسی و تخریب بناهای میدان توپخانه از سوی رضا شاه در امان نماند و به بهانه گسترش میدان‌، تخریب شد و از میان‌رفت. تا پیش از انقلاب اسلامی در مجموع تعداد ۴۵۳ شهرداری در کشور تاسیس شده بود که بیشترین تعداد شهرداری، در استان‌های اصفهان و مازندران (هر کدام ۴۶ شهرداری) و کمترین تعداد شهرداری در استان کهکیلویه و بویر احمد (۴ شهرداری) بود و در حال حاضر ۷۰۰ شهرداری در کشور فعال هستند.