جواهرات سلطنتی، پشتوانههای بانکی
عماد عزتی- تا قبل از پادشاهان صفوی کمتر حاکم یا حکمرانی در ایران آن زمان بود که به فکر جمعآوری یا نگهداری سنگهای قیمتی و جواهرات باشد و برخی سنگهای قیمتی یا طلا به صورت سرمایهای در دست تجار و افراد متمول جابهجا میشد. اما از این تاریخ به بعد (۹۰۷ تا ۱۱۱۴ هجری قمری) به دستور حکام وقت، سفرایی برای خریداری و جمعآوری جواهرات و سنگهای قیمتی به کشورهای اطراف یا دور دست مثل ایتالیا و فرانسه فرستاده شدند و با این کار اولین گام برای جمعآوری و حفظ و نگهداری گنجینهای گرانبها در خزانه حکومت برداشته شد.
عماد عزتی- تا قبل از پادشاهان صفوی کمتر حاکم یا حکمرانی در ایران آن زمان بود که به فکر جمعآوری یا نگهداری سنگهای قیمتی و جواهرات باشد و برخی سنگهای قیمتی یا طلا به صورت سرمایهای در دست تجار و افراد متمول جابهجا میشد. اما از این تاریخ به بعد (۹۰۷ تا ۱۱۱۴ هجری قمری) به دستور حکام وقت، سفرایی برای خریداری و جمعآوری جواهرات و سنگهای قیمتی به کشورهای اطراف یا دور دست مثل ایتالیا و فرانسه فرستاده شدند و با این کار اولین گام برای جمعآوری و حفظ و نگهداری گنجینهای گرانبها در خزانه حکومت برداشته شد.این سنگها یا زیورآلات گرانبها در خزانه سلطنتی و در پایتخت آن دوران یعنی شهر اصفهان نگهداری میشد. با حمله محمود افغان به ایران، بخشی از این مجموعه گرانبها به تاراج رفت. بخشی از این جواهرات که از مرزهای ایران خارج شده بود به افغانستان امروزی و بخش دیگری به هندوستان رسید. به روایت تاریخ برخی جواهرات تحت اختیار افغانها با همت نادرشاه دوباره به ایران بازگشت و برای گرفتن دوباره بخش دیگری از جواهرات ایران که به هندوستان فرستاده شده بود نامهای از سوی نادرشاه به هندوستان ارسال شد که هرگز توسط هندیها پاسخی به آن داده نشد. در نهایت نادرشاه در سال ۱۱۵۸ هجری قمری به منظور باز پس گرفتن جواهرات ایرانی تصمیم گرفت به هندوستان حمله کند که با وارد شدن سپاه نادر به هندوستان، حاکم وقت این کشور؛ یعنی محمدشاه گورکانی برای جلوگیری از حمله نادر به سرزمینش علاوهبر جواهرات ایرانی مقداری هم هدایای بسیار ارزشمند برای او فرستاد. این هدایا شامل مقدار زیادی وجه نقد، سلاح، جواهرات، سنگهای قیمتی و پارچههای نفیس بود، اما طبق اسناد تاریخی بسیاری از این هدایا هرگز وارد خاک ایران نشد، بلکه در میانه راه از سوی نادر به والیان یا حاکمان مختلف یا سپاهیان بخشیده و بخشی هم به آستان رضوی اهدا شد و در نهایت بخش کوچکی از آن به پایتخت و خزانه سلطنت رسید. پس از قتل نادرشاه، یکی از سران او به نام احمد بیگ افغان ابدالی، دست به غارت این جواهرات زد که بسیاری از جواهرات قیمتی غارت شده هرگز به ایران بازگردانده نشد. یکی از معروفترین جواهراتی که توسط این فرد از کشور خارج شد الماس کوه نور بود. این الماس گرانبها در اختیار احمدشاه درانی قرار گرفت و بعد از آن به دست رنجیت سینگ پنجابی افتاد و با شکست دادن او توسط انگلیسیها کوه نور ایرانی به دست کمپانی هند شرقی افتاد و به گواه تاریخ، مدتی بعد در سال ۱۲۶۶ هجری قمری به ملکه ویکتوریا هدیه داده شد. به این ترتیب در دوران قاجار بسیاری از جواهرات خارج شده از خزانه سلطنتی دوباره بازگردانده شد و برای جلوگیری از سرقت یا غارت مجدد آنها به دستور حکام قاجار بسیاری از جواهرات روی سازههایی مثل تاج کیانی، تخت طاووس، تخت نادر، کره جواهرنشان، سینی، شمشیر جهانگشای نادری، خنجر یا قلیانها نشانده شد تا علاوهبر کنترل بیشتر روی آنها در امان باشند.به روایت تاریخ برای اولین بار جواهرات سلطنتی در دوره مظفرالدین شاه، سندنویسی شدند. این اتفاق اینگونه رخ داد که با پیروزی مشروطهخواهان بر حکومت، شاه برای حفظ جان خود از کاخ گریخت و به سفارت روسیه پناه برد. محمدعلی شاه، تعداد زیادی از جواهرات سلطنتی از جمله دریای نور را نیز به عنوان اموال شخصی همراه خود به سفارت روسیه برد که با پافشاری مشروطهخواهان به ناچار برخی از آنها از جمله الماس دریای نور دوباره به کاخ گلستان منتقل و در نهایت از آنها فهرستی تهیه شد تا از میزان واقعی این جواهرات اطلاعات دقیقی در دست باشد. اما اصلیترین زمانی که این جواهرات در واقع ملی شد یا به عبارت دیگر به بانک ملی ایران اهدا شدند مربوط به زمان رضاشاه است. در این دوره یک شرکت فرانسوی به نام کمپانی بوشرون به دستور شاه از همه جواهرات سلطنتی صورتبرداری و ارزش آنها را تعیین کرد و در نهایت سال ۱۳۱۶ هجری شمسی با تاسیس بانک ملی ایران بسیاری از آنها به خزانه بانک ملی به عنوان پشتوانه پولی و مالی کشور منتقل شدند. جواهرات پس از دوران قاجار کمتر دستخوش تغییرات شد و تقریبا یکسان باقی ماند، اما تعدادی مروارید گرانبها از خلیج فارس و زمردهای گرانبها از خراسان به آن افزوده شد. در این دوران جواهرات سلطنتی در کاخ گلستان نگهداری میشد. با به سلطنت رسیدن پهلوی، این جواهرات به زیر زمین کاخ مرمر منتقل شد تا اینکه از سال ۱۳۱۶ شمسی، بخشی از آنها در اختیار خزانه بانک ملی به عنوان پشتوانه پولی کشور قرار گرفت. این گنجینه گرانبها در نهایت سال ۱۳۳۴ به خزانه جواهرات ملی ایران منتقل شد؛ خزانهای که با سرپرستی یک گروه از مهندسان آلمانی در نهایت ایمنی و امنیت ساخته شده بود. این جابهجایی در نهایت سال ۱۳۳۹ به پایان رسید و این جواهرات در خزانه بانک مرکزی ایران آرام گرفت و از آن پس تاکنون در معرض دید عموم قرار دارد.جواهرات و قطعات موجود در خزانه جواهرات ملی در قالب ۳۶ گنجه دستهبندی شده است. محتویات این گنجهها بسیار متنوع بوده و به طور عمده شامل انواع زیورآلات تزئینی، انواع تاج و نیمتاج، انواع جقه (پیش کلاه)، گلدان، سرپوشهای غذا، قلیان، آینه، تنگهای مینا، شمعدان، فیروزه، شمشیر، خنجر، سپر، ساعت، قلمدان، انفیهدان، اشیای آراسته به یاقوت و لعل، تفنگ، عصا، مدال، تخت، سنجاق و گل سینه، مروارید و... است.
ارسال نظر