مناظره وکلا و وزیر مالیه

گروه تاریخ اقتصاد- روز گذشته بخش نخست مذاکرات نمایندگان و وزیر امور مالیه- ناصرالملک- در روز ۲۶ دی ماه سال ۱۲۸۵ از نظرتان گذشت. آنچه می‌خوانید بخش پایانی آن گفت‌‌و‌گوها است. آقا میرزا محمود حاجی محمد اسمعیل آقا: غرض آقای وزیر این است که ایشان مسوول مطالب تاکنون نیستند. وزیر مالیه: خیر نمی‌خواهم بگویم مسوول نیستم حالا که بنا شد صحبتی بشود اگر صلاح می‌دانید چند کلمه عرض کنم غرض اظهار رای است نمی‌خواهم بگویم صحیح است چون کرارا در مجلس صحبت مالیه وجمع و خرج دولتی شده بود در روزنامه مجلس هم نوشته بود. من چون روزنامه مجلس را می‌خوانم همه نمره‌اش را ملاحظه می‌کنم بعضی از نطق‌های ساده خوب هست اگرچه گوینده‌اش عوام است، ولی از روی ذوق فطری و علم طبیعی است خیلی حظ کردم چون صحبت مالیه بود عرض می‌کنم که معنی جمع و خرج دولتی که معمول اینجا است چیست مثلا صورت جمعی برای دولت هست که از فلان محل این قدر عایدی دارد آن وقت در مقابل آن جمع دستخط و فرمان صادر شده که آن خرج دولت است و بودجه مالیات ولایات هم کتابچه دارد که در خزانه وارد می‌شد و حال به جای خزانه صندوق است آن وقت بروات صادر می‌شود از بابت حقوق مردم به خزانه یا صندوق تا حال این طور بود و آنچه با من بود به این ترتیب بود و جمع و خرج دولت این نحوه بوده است آنچه بروات رکابی یا غیر آن صادر شود تمام را به خرج دولت آورده و صورت آنها حاضر است آنچه من مسوولم آن است که هرچه با من بوده است حساب بدهم و بودجه که می‌گویند همان کتابچه مالیات ولایات است نه از روی ترتیب خارجه. این است که وقتی اسم بودجه را می‌برند به ذهن می‌آید که مثل بودجه خارجه است ولی خیر و بودجه‌های ولایات هم حاضر است و هر وزارتخانه هم یک بودجه دارد که تمام آنها پیش وزیر مالیه جمع می‌شود و او رسیدگی می‌کند که این صورت به میزان مخارج دولتی هست یا نه؟ این معنی جمع و خرج دولت است نه اینکه کلیه حساب‌ها و بودجه‌ها با وزیر مالیه باشد اگر این طور باشد و حاکم کل است دیگر به وزرای دیگر کاری نیست و ربطی به آنها ندارد تمام در عهده وزیر مالیه است، ولی در اینجا این ترتیب نیست. بلی! وزیرمالیه هم یک بودجه داخلی دارد که تمام صورت آن بودجه‌ها را جمع کرده از هر اداره و وزارتخانه رسیدگی و مرتب می‌نماید این کار وزیر مالیه است و به این قدر می‌تواند مسوول باشد تا حال ترتیب این طور بود بعدها هر طوری که دستور بدهند آن طور رفتار می‌شود این ترتیب جمع و خرجی بود که اجمالا گفته شد حالا شعبات و تفصیلاتی دارد که بماند. باید که در اخذ مالیات با تمام مردم علی السویه رفتار شود و همه به یک میزان صحیح باید مالیات بدهند که ملاحظه اشخاص نشود و دیگر اینکه باید آنچه از مالیات گرفته می‌شود به مصارف صحیح برسد و به خرج بیاید اگر اینهایی که گفته شد صحیح است، تصدیق بکنید. سعدالدوله: اینهایی که فرمودید صحیح است، ولی می‌خواهیم بدانیم که وزیر مالیه مداخله در ضرابخانه و مسکوکات دارد یا ندارد؟ وزیر مالیه: دیگر داخل جزئیات نشدیم به طور کلی گفتیم چرا مخارج وزارتخانه‌ها با وزیرمالیه نیست. دفترداری هست اسمش با شماست، ولی رسمش با دیگری است. دیگر آن را چه عرض کنم نمی‌دانم حق من نیست که بگویم. حاجی محمد اسمعیل: شما حالا می‌خواهید بگویید که من مسوول نیستم در این مطالب مذکور؟ وزیر مالیه: نمی‌گویم من مسوول نیستم می‌گویم من یک رشته کاری دارم در آن رشته هر چه از من بخواهید در جوابش حاضرم. حاجی محمد اسمعیل آقا: شما می‌گویید که نباید از شما این مطالب را سوال کرد باید از وزیر گمرک سوال کرد ما شما را وزیر مالیه می‌دانیم و مجلس شما را مسوول می‌داند. وزیر مالیه: هنوز قانون وضع نشده که از روی آن قانون من مسوول باشم. حاجی محمد اسمعیل آقا: حال که شروع شد همین قانون است تا وضع بشود. سعدالدوله: من می‌گویم که مجلس یک چیزی بنویسد به صدارت در این باب ببینید ایشان چه می‌فرمایند و چه طور صلاح می‌دانند و بعدها اگر ترتیب دیگری شد و اساس دیگری بنا شد، البته به آن ترتیب عمل خواهد شد. حاجی محمد اسمعیل آقا: شما امروز وزیر مالیه هستید شما باید تکلیف خودتان را معین نمایید مجلس راهش را گم نکرده که شما را مسوول می‌داند. وزیر مالیه: اینکه شما می‌گویید قانون می‌خواهد با قانون که نمی‌شود کسی مسوول کاری باشد که به او راجع نباشد. حاجی محمد اسمعیل آقا: حالا باید جلوگیری کرد تا قانون نوشته شود آیا همین طور باید بماند و روز به روز بدتر و خراب‌تر بشود. وزیر مالیه: در این باب به صدارت بنویسید که جلوگیری نمایند. میرزا محمود خوانساری: من عرض می‌کنم که اگر کسی برات اشتباهی صادر کند، شما نباید جلوگیری کنید؟ وزیر مالیه: اما بروات غلط و اشتباهی که می‌گویید من می‌گویم آنچه دولت به من صورت داده است از روی این من به خرج دولت می‌آورم حالا در متن واقع این غلط است، باشد من ملزم به صحت واقعی آن نیستم. میرزا محمود خوانساری: چه ضرر دارد که اینها به نظر مجلس برسد و به اطلاع مجلس باشد. وزیر مالیه: آن هم بسته به نظامنامه مجلس است.