گروه تاریخ اقتصاد - خلاصه مذاکرات نمایندگان دارالشورای ملی در جلسه روز شنبه 19 اردیبهشت 1286 شمسی را می‌خوانید:
احسن الدوله: چنانچه در عمل نان از طرف مجلس اقدامات مفیده به‌عمل آمد که عجالتا گندم به خبازخانه‌ها برسد و رفع اغتشاش بشود خوب است در کیفیت نان هم از طرف مجلس اقدامی بشود که با اینکه گندم خالص به‌خبازخانه داده می‌شود، جنس صحیح به‌مردم داده شود که اگر به این ترتیب نان مغشوش به مردم داده شود تا فاصله یکماه دیگر لابد نصف خلق تهران تلف خواهند شد.
حاج محمد اسمعیل آقا: امروز مفتش کمپانی چند فقره نان از چند دکان خبازی محض نمونه آورده بود، خیلی هم مغشوش بود.
قرار شد از طرف کمپانی مفتش صحیح از برای تحقیق معین شود و از هردکان خبازی تقلبی ظاهر شد به مرکز اطلاع بدهد مجازات و سیاست سخت به عمل آید.
سیدالحکما: بنده بعضی سوالات از وزیر جنگ و وزیر تجارت داشتم، آن روزی که وزرا حاضر شدند ممکن نشد سوالات خودم را اظهار کنم، حالا خوب است معاون آنها را بخواهیم تا آن سوالات بشود.
رییس: این مطلب مذاکره شد که هرگاه مطلبی باید از یکی از وزارتخانه‌ها سوال شود باید قبل از وقت به آنها اطلاع داد، بعد از آن آنها را بخواهیم طوری نشود که آنها حاضر شوند و مطالب بدون ترتیب و عدم مسبوقیت مبهم بماند.
(در این‌موقع بقیه نظامنامه وزارت داخله که در روز پنج‌شنبه قرائت شده بود خوانده شد. در بین قرائت نظامنامه لایحه از طرف انجمن فارس به مجلس رسید بر حسب اظهار رییس قرائت شد. مضمون لایحه اشعار بر دو مطلب داشت؛ یکی اظهار افسردگی از عدم تعیین حرکت قوام‌الملک و افتتاح آنها به همین اندازه از تامیناتی که داده شده است و اظهار اینکه اگر عاجلا نتیجه اقدامات مجلس مقدس در رفع تعدیات قوام‌الملک ظاهر و مکشوف نکرده احتمال می‌رود مجددا هیجانی از انجمن‌ها به‌ظهور برسد، دیگر ابراز همت غیورانه که از ایل شاهسون بغدادی که در این موقع اجماعا حضار شده‌اند؟ که هر خانه‌داری دو خروار گندم به طهران آورده و به قیمت عادله بفروشند و به این ترتیب بیست و چهار هزار خروار گندم خواهند آورد. اکنون هم گندم توسط ایل شاهسون آورده شده است. یک نفر گماشته کمپانی مقرر شود که تحویل بگیرد، امید است با این حال این جمع معطوف فرموده که موجبات تشویق آنها فراهم شود، پس از قرائت لایحه وکلا اظهار همراهی و لزوم رفع تعدیات از آنها فرمودند.
احسن‌الدوله: چیزی که هست باید یک مطلب ملحوظ باشد که هر کس فرستاده می‌شود کسی نباشد که بدتر از حاکم سابق باشد.
رییس: نظارت این مطلب راجع به مجلس شورای ملی است، البته باید رعایت این نکته ملحوظ شود.
آقا سید محمدتقی: معلوم است عموما از اهل شاهسون بغدادی ممنون و متشکرند، ولی باید دانست که این امتنان نه از آن باب است که آنها گندم خواهند آورد؛ بلکه از آن جهت است که عرایض و تظلمات آنها صحیح است و بر وکلای عظام لازم است که در رفع تعدیات آنها اقدامات لازمه به‌عمل آورند، البته هر کس تظلم صحیحی به مجلس اظهار کند بر مجلس لازم است که جدا رسیدگی کند.
احسن الدوله: حالا این حکومت تغییر کرد؛ اما باید ببینیم اگر بعد از این نزاعی فی‌مابین قزاق‌ها و آنها شد، کی حکم خواهد کرد.
محتشم السلطنه: حاکم حکم خواهد کرد درخصوص موقوفی تیولات و جنس، چون بعضی ملاحظات بایست رعایت شود قرار شد هفته‌ای دو روز مجلسی از وزرا منعقد شود و در این خصوص مذاکره شود و نتیجه مذاکرات به مجلس محترم اخطار شود. تلگراف شده است که کلیه در عمل مالیات غیر از وزارت مالیه کسی تصرف نکنند.
آقا میرزا محمود: عمل مالیه موکول به رأی مجلس است، آیا وزرا می‌توانند مداخله نمایند؟
محتشم السلطنه: تکلیف وزراست که آنچه را صلاح می‌دانند به مجلس اخطار کنند و در باب تلگراف آذربایجان در خصوص تعیین طرق و شوارع و شهر جناب نظام‌الملک مخصوصا و سایر حکام عموما تلگراف فرمودند که حالا که از طرف مجلس محترم چنین اقدامی شده است که انجمن‌ها دخالت در امورات نکنند. باید حکام کمال مواظبت را در تنظیم و تامین رعایت کنند تا نظامنامه برسد. در باب تلگراف زنجان هم تلگرافی به مظفرالدوله شده است که اقدامات لازمه به عمل بیاید، در خصوص بختیاری‌ها هم فرمودند مشغول اقدامات هستند، چون عارض زیاد دارند قرار کلی داده خواهد شد و برای اختلافی که مابین خوانین آنجا شده بدوا لازم است به جهت استقرار حکومت اقدامات مجدانه بشود و در این مساله هم اقدامات لازمه خواهد شد و در خصوص این تلگرافی که از تبریز رسیده است، فرمودند عرض کنیم با وجود این‌ حسن مساعدتی که از طرف مجلس و دولت شده است مجددا همچنین تلگرافی رسیده حالا باید وکلای عظام خصوصا وکلای آذربایجان اقدامات لازمه کرده که این محظورات مرتفع گردد.
وکیل التجار: درخصوص نظام حالا که در میان ملت هیجانی پدیدار شده است خوب است که از طرف دولت اقدامی شود که این جمع در تحت اداره نظامی درآمده، البته در مواقع لزوم به کار خواهند خورد.
رییس: کلیه ترتیب نظام در این مملکت تغییری خواهد کرد، ان‌شاءالله آن‌وقت ترتیبات صحیحه داده خواهد شد.
آقا میرزا محمود خوانساری: آن روز که در مجلس رای داده شد قرار نشد که به‌قوه قهریه اسرا گرفته شوند قرار شد اشخاصی که بانی این ‌کار بودند پول بدهند تا اسرا مسترد شوند.
رییس: مگر آن روز در مجلس نبودید که مذاکره شد، اگر بنا شد پول بدهند باید آن اشخاص که باعث بودند با مامور دولتی بروند اسرا را استرداد نمایند، اما اگر از طرف دولت باید اقدام شود به قوه جبریه باید استرداد کنند.
دکتر ولی‌الله خان: معلوم است هر رییسی به یک اندازه از حال مرئوسین خود مسبوق است و البته اجزای خودش را بهتر می‌شناسد، از قراری که از این راپورت استنباط می‌شود؛ اول این اشخاص مطیع و فرمانبردار بودند، ولی بعد تهیه قشون دیده بنای خودسری گذارده باید این تحریک از طهران شده باشد، حالا لازم است در احضار آنها اقدام شود از تحریکات طهران هم جلوگیری شود.
حاجی محمد اسمعیل آقا: تا حال به اندازه که به وزارت داخله تکلیف شده با آن حسن تدبیری که دارند انجام داده‌اند بعد از این هم البته هر طور مصلحت بدانند اقدام خواهد کرد.