مذاکرات بانکی و بودجه‌ای

گروه تاریخ اقتصاد- مذاکرات دارالشورای ملی در روز یکشنبه ۲۴آذرماه۱۲۸۵ حول موضوع بانک ملی مطرح شده و در این میان مساله بودجه دولت و نیز نگارش مکاتبات پستی به خط فرانسه نیز مورد بحث قرار گرفته است. این نقل قول سعدالدوله از بناپارت هم توجه برانگیز است؛ «من فتوحات خیلی کردم ولی افتخارم به این است که خط و زبان فرانسه را در تمام ممالک عمومیت دادم.» آقا سید حسین بروجردی: مخارج وکلا را مجلس تعیین کند تا به آنها اطلاع بدهند چون منتظر این مطلب هستند. آمیرزا ابوالحسن خان: اول باید اصلاح بودجه بشود بعد تعیین مواجب و مخارج وکلا. هنوز از برای دولت کاری نکرده مبلغی مواجب و مخارج فوق‌العاده مقرر داشتن حسنی ندارد. آقا سید حسین بروجردی: حال انتخاب وکلا را شروع می‌نمایید یا اصلاح بودجه را ؟ هر دوی اینها لازم است. رییس: اما در باب وکلا اگر صاحب تمول هستند که چه ضرر دارد یک مدتی از کیسه صرف نموده این خدمت را به ملت بکنند تا ترتیبات معلوم شود و آن کسانی که چیزی ندارند عقیده من این است که برای آنها چیزی معین شود منوط به این که در مجلس دیگر گفت‌وگو شده به صدارت نوشته تا مرتب و مقرر شود. حاجی محمد اسمعیل: اعلانی از طرف وزارت پست منتشر شده که محتوی است بر اینکه بعدها از محمولات ضمانتی پستی تومانی ۳ شاهی گرفته می‌شود و تمام خطوط تمبری و سایر چیزها که در این اداره نوشته می‌شود به خط خارجه است که کسی نفهمد. باید معلوم شود که آخر به چه قاعده تومانی ۳ شاهی می‌گیرند و چرا به خط فارسی نمی‌نویسند تا هر کس بخواند و بداند. آقا سید محمد مجتهد: در بابت خطوط که نوشته می‌شود در ادارات طوری بکنند که به خط ایرانی باشد. رییس: آن کارهایی که طرف آن خارجه است باید به دو خط باشد ولی کاری که راجع به آنها نیست جهت ندارد با خط خارجه باشد. سعدالدوله: مساله خط و زبان در فرنگستان خیلی اهمیت دارد ناپلئون گفت من فتوحات خیلی کردم ولی افتخارم به این است که خط و زبان فرانسه را در تمام ممالک عمومیت دادم. حسنعلی خان: اطلاع دارم که بلژیکی‌ها را در اداره پست و غیره تجدید کنترات کرده و می‌کنند اسامی بعضی را هم می‌دانم که در مجلس بعد خواهم گفت پس لازم است که قانونی باشد تا نتوانند این کارها را بدون تصویب مجلس بکنند. سعدالدوله: باید قرار صحیح در این کارها داد من متحیرم نمی‌دانم که چه می‌خواهیم بکنیم آخر چرا باید دفترها به خط خارجه باشد که حساب به خوبی رسیدگی نشود شما ببینید آن کسی که من او را مثلا به صد تومان اجیر کرده بودم و آوردم چرا حال به او ده هزار تومان مواجب می‌دهند خدا شاهد است که نه از راه غرض باشد آنچه تکلیف من است می ‌گویم طاقت تحمل و صبر ندارم، چرا این جوانان ما که در اینجا و در خارجه زحمت‌ها کشیدند و تحصیل کردند، بیکار باشند اگر مرا تهدید کردند که نگویم مرا حبس کنند. تهدید نمایند. تعذیر کنند می‌گویم و هرگاه مرا بکشند از هر قطره خونم صد هزار سعدالدوله تولید خواهد شد. اول کار این است که باید این متعلمین قابل را در ادارات دولتی مشغول به شغلی کرد که بهتر از تشکیل ۱۰۰ باب مدرسه است برای ترویج علم و رجحانی از برای خارجه بر آنها نیست پس چرا اینها این طور معطل این کار باشند معنی خیرخواهی ملت و همراهی آن پس چیست؟ صدیق حضرت: مدت مباشر ضرابخانه و رییس صندوق تجدید شده. سعدالدوله: مباشر ضرابخانه برای چیست. چه می‌کند؟ هیچ لازم نیست البته باید ترتیبی در این باب داده شود که بدون تصویب مجلس تجدید نشود. امتیازنامه بانک ملی مجددا خوانده شد. سعدالدوله: در فروختن اسهام بانک با ترتیب و شرطی که در باب تبعیت آنها در محاکمات بنا شده معین شود ضرری ندارد، لکن ضرری که دارد این است که با ثروتی که آنها دارند می‌توانند سهام زیاد خریداری کنند و هر گاه در موضوعی مذاکره و ترتیب قرعه به میان بیاید مطابق سهام اکثریت با آنها خواهد شد. رییس: ممکن است این امر را به قیدی مخصوص تصحیح و رفع نمود و به یک مقدار سهام به آنها فروخت که اتفاق اکثریت آرا به طرف آنها ممکن نباشد، ولی باید کلیه مداخله قونسول‌ها از شرکت مقطوع بشود. اسدالله میرزا: در باب امتیاز بانک باید مدت معین باشد. جواب داده شد که دولت و ملت یکی است. تعیین مدت لازم نیست. آقا سید حسن تقی‌زاده: فایده ذکر معاملات زراعتی و رهنی چیست اگر ذکر نمی‌شد آیا دولت مانع بود از این معامله؟ جواب گفتند محض اجازه و رخصت است که فردا دولت نگوید عمل بانک منحصر در معاملات با دولت است. آمیرزا محسن: موسسین منحصر به حاضرین است یا بعدها هر کسی شرکت کند داخل موسسین است؟ سعدالدوله: در این باب باید مجلس کرد و تمام موسسین حاضر شوند تا قراری داده شود که موسسین معلوم باشند و این قرارنامه هم باید چاپ شود. حاجی معین التجار: موسسین آنانی هستند که قبل از افتتاح شرکت کردند بعد از افتتاح داخل موسسین نیستند. مشهدی باقر: قبوضات مواجب مردم را بانک حالا قبول می‌کند یا نه؟ حاجی محمد اسمعیل: بعد از قرارداد و مذاکره با صدارت و فراهم شدن پول قراری در این کار داده خواهد شد.