مذاکرات بر سر نظامنامه و تعدی نیروهای عثمانی

گروه تاریخ اقتصاد - مذاکرات جلسه شنبه ۱۶ آذرماه ، جلسه یازدهم مجلس شورای ملی نیز به روال جلسه‌های گذشته حول محور مسائل اقتصادی شکل گرفته و عمدتا بحث میان رییس، مرتضی قلی‌خان هدایت (صنیع‌الدوله) با دیگر نمایندگان است. امروز مشروح جلسه مذکور از نظرتان می‌گذرد. آقا سیدحسین بروجردی سوال از نظامنامه نمودند که چه شد؟ میرزا محسن: امروز مجلسی برای قرائت آن مقرر شده بود تا شب معلوم می‌شود. بعضی تجدید قرائت نظامنامه را سبب پرسیدند. جمعی گفتند شاید بعضی ایرادی داشته باشند گفتند اگر چنین باشد و در قرائت هم مسامحه کنند امری از پیش نخواهد رفت. رییس: آنچه لازمه سعی است از طرف مجلس خواهد شد و بنا بود که دیروز مجلسی از برای این مطلب منعقد نمایند یکی دو نفر از اشخاص آن مجلس به عذری حاضر نشدند امروز مجلس را بنا بود منعقد بنمایند و تطبیق این نسخه را با آن نسخه اصل نمایند، ان‌شاءالله صحه خواهد شد. سعدالدوله: پس از صحه مجلس چه می‌کنند. رییس: ترتیب بودجه مالیاتی و جمع و خرج دولت را مرتب می‌نمایند پس از آن هم قانون ادارات را درست و تصحیح می‌کنند و این از طرف واحد نمی‌شود باید وزرا هم همراهی کنند. سعدالدوله: آنها که حاضرند شما این بانک را که حال به این زحمت تشکیل می‌دهید برای رفع احتیاج فعلی است بیست کرور قرض بی‌محل را باید به تعدیل مالیات اصلاح کرد وزیرمالیه را بخواهید تا سوال و جواب شود، وقتی باقی نمانده. رییس: باید اولا کتابچه جمع وخرج را خواست بعد از آن وزیر مالیه را در موقع احضار کرد. سعدالدوله: لازم به این ترتیبات نیست شما که مسبوقید از جاهای دیگر که وزرا باید در مجلس حاضر باشند. رییس: قانون این نیست که قبل از اطلاع همه روز آنها حاضر باشند. سعدالدوله: من حال گفت‌وگو با وزیر مالیه دارم در بابت قوچان و قائنات و خراسان و کلیه بودجه مالیاتی می‌خواهم توضیح شود. بنویسید و در روز سه شنبه بیست و چهارم وزیر مالیه حاضر شوند تا گفت‌وگو شود. (مقرر شد که به وزیر نوشته تا حاضر شود). آقامیرزاطاهر: باید وزیر مالیه بودجه مالیاتی سنه وفات ناصرالدین شاه مرحوم را تا حال توضیح نماید (جمعی گفتند- حال لازم نیست و وقت تنگ است از مطالب گذشته نباید استفسار کرد). معین التجار مطالبی در باب کیفیت حرکت عثمانی‌ها و تعدی به رعایای ایران اظهار کرد و گفت که پنجاه نفر را در عتبات کشته و در سرحد که معلوم است چه تعدیات کردند و حال زوار را قتل و غارت می‌کنند در این صورت تکلیف چیست.بعضی گفتند که فعلا زوار را باید ممانعت کرد. سعدالدوله: با وزیر گفت‌وگو شود. مجلس او را احضار نماید و جواب بشنود. بعضی گفتند به صدارت نوشته از او تکلیف بخواهند ( قرار بر این شد که بعد از اطلاع به صدارت رسما باید با سفارت در این مساله مذاکره شود). آقامیرزاسید ولی‌الله خان: برای انتخاب باقیمانده از وکلا چه قرار داده شده؟ بعضی گفتند که باید وکلا اصناف ترتیب انتخاب باقیمانده از وکلای اصناف دیگر را فراهم نمایند و با اطلاع زارعین و فلاحین انتخاب آنها هم صورت بگیرد. رییس: چون در حق وکلای اصناف سابق قدری حرف‌ها شد لذا باید به طور دقت و صحت این چند نفر را انتخاب کرد که جای حرف نباشد. محقق الدوله: انتخاب فلاحین مساله مشکلی است. میرزاسیدولی‌الله خان: به ریش سفیدان و کدخدایان ایشان اطلاع داده تا جمع شوند برای انتخاب، هرگاه در بین خودشان شخصی قابل هست و وکیل کردند فبها والا از اینجا کسی را انتخاب می‌نمایند. بعضی طریقه اطلاع را به وسیله اعلان روزنامه گفته و بعضی دیگر از مجرای حکومت صلاح دیدند. جمعی خواهان وساطت اقبال الدوله که وزیر خالصجات است، شدند. بالاخره قرار شد بر اینکه جمعی از وکلای مجلس روز بعد در انجمن دفتر مجلس حاضر شده ترتیب انتخاب و موقع آن را مرتب و معین نمایند. چون در مجلس قبل صحبتی از امتیاز معدن فیروزه و بوره کرمان و شهر بابک شده بود، امروز صاحب امتیاز (شیخ‌الملک) مکتوبی به مجلس نوشته و قرائت شد که مشتمل بود بر اظهار ملت پرستی و دولت خواهی و از اینکه این امتیاز محض خدمت به دولت و ملت گرفته شد، هرکس از وکلای مجلس یا افراد ملت مایل به این شرکت باشند در کمال امتنان به مشارکت حاضر هستیم و نسبت استخدام من به دولت انگلیس و فروختن این امتیاز را به خارجه به کلی بی‌اصل و از روی بی تربیتی ادارات و وزارتخانه‌ها است، چه هرگاه این امتیازنامه چاپ یا در روزنامه‌ها مندرج می‌شد آن وقت مطلب واضح و روشن بود و این ایرادات وارد نمی‌شد و قدری از خدمات ملیه و دولتیه خود را شرح داده بودند. میرزاابوالحسن خان: اگرچه این نگارش توهم است، ولی چون هرچه اظهار شد مجلس صحبت می‌دارد باید اظهار این امتیاز از طرف صدارت به مجلس بشود پس از اظهار مجلس تصویب می‌کند یا نمی‌کند صاحب امتیازحق این اظهارات را ندارد (همه نطق او را تصدیق کردند) بعد سعدالدوله هم گفتند این اظهار امتیازنامه باید از وزارت معادن باشد. امروز توسط تلگراف یک نفر از نمایندگان آذربایجان آقا سیدحسن تقی‌زاده معین شده با صورت تلگراف اعتبارنامه در مجلس حاضر شد و اهل مجلس ایشان را تبریک گفتند.