راه آهن سراسری و خط تهران – مشهد

در دوازدهم اردیبهشت سال ۱۳۳۶ خط راه آهن تهران - مشهد افتتاح شد. پروژه راه‌آهن سراسری کشور در زمان رضا شاه و به تاثیر از دولت آتاتورک در ترکیه آغاز شد. ۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه‌آهن سراسری در تهران محل فعلی ایستگاه تهران برزمین زده شد و از همان وقت رسما تاسیس ساختمان راه آهن از سه نقطه جنوب و مرکز و شمال آغاز شد. در اسفند ماه ۱۳۰۵ به هنگام سلطنت رضا شاه پهلوی، مهدیقلی‌خان مخبرالسلطنه هدایت طرح ایجاد راه‌آهن سرتاسری ایران را تسلیم مجلس شورای ملی کرد. خود او در خاطراتش می‌نویسد: مصدق با این طرح مخالف بود و می‌گفت به جای راه‌آهن باید کارخانه قندسازی دایر کرد. راه‌آهن سراسری ایران که به دستور رضا شاه ساخته شد در حقیقت یک راه‌آهن نظامی برای انگلیسی‌ها بود نه یک راه‌آهن تجاری و مسافرتی برای ایرانیان. اصولا انگلیسی‌ها از این راه‌آهن‌های خلق‌الساعه صرفا نظامی در همه مستعمرات خود ساخته بودند و این هم یکی دیگر از آنها بود؛ ولی زرنگی بزرگ انگلیسی‌ها در این مورد آن بود که این بار حتی یک لیره برای ساختن این راه آهن خرج نکردند و پول آن تماما از کیسه ملت ایران پرداخت شد. انگلیسی‌ها درست قبل از روی کار آوردن رضاخان برای مبارزه با بلشویک‌ها شروع به ساختن راه آهنی از بغداد به دریای خزر کرده بودند، به احمد شاه هم زیاد فشار آوردند که راه آهنی را که چند سال بعد رضا ساخت، بسازد که او نپذیرفت. هدف آن بود که در صورت لزوم حمله به دولت شوروی، انگلیسی‌ها بتوانند سربازانشان را به راحتی از جنوب ، به سرعت و بدون لزوم به گذر از شهرهای اصلی ایران که می‌توانست منجر به توقف قطارها توسط ساکنان آن شهرها شود، مستقیم به ناحیه‌ای بی دفاع در همسایگی شوروی سابق برسانند. انگلیسی‌ها درست قبل از روی کار آوردن رضاخان در گیلان جنگ‌های متعدد با بلشویک‌ها و میرزا کوچک‌خان داشتند و آماده جنگ‌های بعدی بودند که البته به علت خستگی شدید ملت انگلیس در جنگ اول دیگر موفق به بسیج برای این جنگ نشدند. نظامیان انگلیس راحت‌ترین نقطه برای حمله‌ای احتمالی به شوروی و دولت بلشویک را از ناحیه صحراهای صاف و کم جمعیت ترکمنستان و قزاقستان تشخیص دادند و به رضا امر شد که راه‌آهن را به آن ناحیه برساند؛ چون انگلیسی‌ها مسیر قفقاز و باکو را قبلا آزموده بودند و با شکستی خفت بار مجبور به فرار از آن ناحیه شده بودند.در روزنامه‌های آن زمان اروپا می‌نوشتند شاه ایران راه آهنی ساخته که از «هیچ کجا به هیچ کجا می‌رود» از بندری بی نام و نشان در خلیج فارس به بندری بلا استفاده در حاشیه شرقی دریای مازندران. راه اصلی راه آهن شمالی جنوبی ایران که حتی از زمان قاجار پیشنهاد شده بود از بندر عباس و از طریق شیراز و اصفهان به تهران و سپس به رشت و بندر انزلی بود که آن زمان بندر درجه یک شمالی ما به حساب می‌آمد و این مسیر با تفاوت‌هایی چند بار پیشنهاد داده شده بود و اگر دولتی دموکرات در ایران روی کار باقی می‌ماند حتما این راه‌آهن به زودی ساخته می‌شد؛ ولی سرنوشت تلخ ایرانیان این بود که این قزاق قلدر توسط انگلیسی‌ها روی کار آمد و جنبش نوپای مشروطه را نابود ساخت و سپس یکی از خدمات او به انگلیسی‌ها ساختن این راه‌آهن بود.