خواندنی‌های تاریخ
تحصن تجار و منافع گروه‌ها و شخصیت‌ها
در آستانه سفر مظفرالدین شاه به فرنگ، تجار در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن و خواستار لغو تعرفه جدید گمرکی، رفع تبعیض در گرفتن حقوق گمرکی از مسلمان‌ها و عزل نوز شدند. نارضایتی تجار از وضع نابسامان اقتصادی زمینهساز تحصن بود. تجار قبلا هم به عین‌الدوله شکایت کرده بودند اما نتیجهای نداشت. قبل از تحصن توسط میرزاجوادخان سعدالدوله عریضهای در شکایت از اجحافات بلژیکی‌ها به عین‌الدوله دادند. برای رسیدگی به شکایت تجار جلسه‌ای با حضور عین‌الدوله، سعدالدوله، وزیر مخصوص، علاءالملک، دبیر حضور، گروهی از رجال دربار و هفت نفر از تجار و ژوزف نوز تشکیل شد. تجار با دلیل اثبات کردند که بیش از حقوق تعیین شده از آنها گمرک گرفتهاند. نوز پس از اثبات ادعای تجار فحشی نثار آنها کرد با این عمل جلسه بدون حصول نتیجهای خاتمه یافت. پس از آن تجار تصمیم گرفتند در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن شوند. در تحریک تجار به تحصن، عوامل دیگری هم موثر بودند که نباید نادیده گرفته شوند. مخالفت سید عبدالله بهبهانی با عین‌الدوله از جمله این عوامل است. آیتالله بهبهانی که از اوایل محرم تحت لوای مخالفت با نوز به مقابله با عین‌الدوله برخاسته بود، موقعیت پیش‌آمده را برای پیشبرد مقاصد سیاسی‌‌اش مناسب یافت.
او به دیدار متحصنین رفت و با آنها صحبت کرد که از محتوای صحبتش اطلاع دقیقی در دست نیست اما مشخص است که قصد داشت تجار را به حرکتی سیاسی وادارد؛ زیرا سعدالدوله که حضور داشت از او میخواهد در این موضوع دخالت نکند و به آن رنگ سیاسی نزند. سید عبدالله بهبهانی از گفتههای سعدالدوله ناراحت شده و آنجا را ترک میکند و آیتالله سید محمد طباطبایی و انجمن مخفی هم قبل از تحصن در جریان تصمیم تجار قرار داشتند.
هواخواهان میرزا علیاصغر خان اتابک که برای بازگرداندن او به قدرت تلاش میکردند نیز ازجمله تحریک‌کنندگان تجار بودند. از عوامل موثر دیگر در این واقعه حاجی ملکالتجار و محمدعلی میرزا ولیعهد را نام برده‌اند که به دلیل عداوتشان با عین‌الدوله، تجار را تحریک کرده‌اند. سعدالدوله نیز به دلیل دشمنی با نوز از عوامل خط دهنده به تجار بود. عامل دیگر انگلیسی‌ها بودند که از قرارداد جدید گمرکی ایران و روسیه متضرر میشدند. در نتیجه خواستار عزل نوز عامل عقد قرارداد با روسیه و لغو تعرفه جدید گمرکی بودند.
گروهی انگلیسی‌ها را سلسله‌جنبان اصلی حرکت تجار دانستهاند. تحصن تجار هشت روز به طول انجامید. طی این مدت از طرف دولت برای بازگرداندن تجار به شهر تلاش‌هایی صورت گرفت. روز دوم تحصن سعدالدوله وزیر تجارت و سعیدالسلطنه وزیر نظمیه از طرف عین‌الدوله نزد تجار رفتند و وعده دادند که به عرایض آنها رسیدگی میشود و از تجار خواستد به شهر بازگردند؛ اما تجار نپذیرفتند. علاءالملک وزیر علوم هم به ملاقات تجار رفت و توانست حاج محمداسمعیل مغازهای را راضی کند که به تهران بازگردد. اما تجارِ دیگر مانع حرکت آنها به تهران شدند. روز ۲۲ صفر عین‌الدوله به اسم زیارت به حرم حضرت عبدالعظیم رفت و خواهان ملاقات تجار شد؛ ولی تجار حاضر به ملاقات با او نشدند. در روز ۲۳ صفر شایع شد که در تهران بلوا خواهد شد.
دولت تعداد مستحفظین را افزایش داد. سرانجام در ۲۴ صفر با وساطت محمدعلی میرزا ولیعهد، تجار قبول کردند به تحصن پایان دهند. طبق مذاکرات به عمل آمده قرار شد نوز با اختیارات محدود بر سر کار باقی بماند و مجلسی از تجار به ریاست سعدالدوله بر کار او نظارت کنند.
همچنین در گمرکخانه هر شهر نمایندهای از تجار حاضر باشند که بدون اطلاع و امضای آن نماینده، مامورین گمرک حق دریافت حقوق گمرکی نداشته باشند.
تجار با اتکا به وعده محمدعلی میرزا ولیعهد در مورد رسیدگی به خواسته‌هایشان پس از بازگشت شاه از سفر، به تحصن خاتمه دادند و به شهر بازگشتند. سعدالدوله و سید عبدالله بهبهانی با خاتمه تحصن مخالف بودند. سید عبدالله معتقد بود تجار را فریب دادهاند.
منبع: موسسه مطالعات تاریخی
ارسال نظر