دولت‌های پس از مشروطه - دولت‌های بیست و چهار و بیست و پنج
مرده‌باد وثوق‌الدوله
قرارداد ۱۹۰۷ که استقلال ایران را خدشه‌دار می‌کرد در ۱۲ اسفند ۱۲۹۶، مستوفی‌الممالک نیز در اردیبهشت سال بعد به دلایل سیاسی استعفا کرد. احمدشاه برای انتخاب نخست‌وزیر جدید به سراغ افراد زیر رفت: ۱- نجفقلی‌خان صمصام‌السلطنه رییس‌الوزرا و وزیر داخله
۲- حسنعلی‌خان نصرالملک وزیر عدلیه
۳- میرزا ابراهیم‌خان حکیم‌الملک وزیر علوم و اوقاف
۴- علیقلی‌خان مشاورالممالک وزیر امور خارجه
۵- اسدالله خان مشارالسلطنه وزیر پست و تلگراف
۶- لطفعلی‌خان امیر مفخم بختیاری وزیر جنگ
۷- حسین علاء معین‌الوزاره وزیر تجارت و فواید عامه
۸- میرزاحسن‌خان مشاورالممالک وزیر مالیه
دولت جدید در شروع کار خود و با استناد به اعلامیه‌های دولت بلشویکی در ۱۲ بهمن ۱۲۹۶ این کشور، در ۴ مرداد ۱۲۹۷ کلیه امتیازات را باطل کرد. دوران زمامداری صمصام‌السلطنه مصادف با فترت مجلس بود و دولت هرچه می‌خواست تصویب می‌کرد که با انتقاد شاه و برخی از روحانیون مواجه شد.
روز ۲۶ مردادماه ۱۲۹۷، نخست‌وزیر با دستور شاه مبنی بر کناره‌گیری مواجه شد که نپذیرفت و از شاه خواست که او را معزول کند. دولت تمرد کرد و حکومت نظامی را لغو کرد. رییس‌‌الوزرای دولت بیست و چهارم پس از مشروطه در ۱۵ مرداد ۱۲۹۷ شمسی سقوط کرد.
دولت بیست و پنجم
میرزاحسن‌خان وثوق‌الدوله بار دیگر از سوی شاه مامور تشکیل کابینه شد. او افراد زیر را برای دولت به شاه معرفی کرد:
۱- میرزاحسن‌خان وثوق‌الدوله رییس‌الوزرا و وزیر داخله
۲- مشاورالممالک انصاری وزیر امور خارجه
۳- شاهزاده فیروز نصرت‌الدوله وزیر عدلیه
۴- سردار همایون کفیل وزارت جنگ
۵- میرزاحسن‌خان مشارالملک وزیر مالیه
۶- میرزااحمد‌خان نصیرالدوله بدر وزیر علوم و اوقاف
۷- میرزاحسن‌خان دبیرالملک وزیر تجارت و فواید عامه
۸- میرزامحمدخان محاسب الممالک غفاری کفیل وزارت پست و تلگراف
در دوران وزارت وثوق‌الدوله، سیاست خارجی بریتانیا در صحنه سیاست ایران فعال بود. در داخل نیز وثوق‌الدوله در شروع کارش به دستگیری و مجازات رهبران کمیته مجازات که با ترور شخصیت‌های سیاسی در تهران محیطی ترس‌بار حاکم کرده بود، پرداخت. نفوذ سیاست انگلستان و اقتدار دولت آن در ایران گونه‌ای بود که وثوق‌الدوله در دومین سال زمامداری خود سقوط را پذیرفت و دلیل آن نیز قرارداد ۱۹۱۹ بود.
دولت‌های خارجی نیز این قرارداد را در کانون انتقاد قرار دادند. چند روز بعد از امضای قرارداد بود که احمدشاه به خارج رفت و ده ماه در اروپا ماند. یکی از دلایل دیگر سقوط وثوق‌الدوله حمله قشون سرخ‌ها به ایران بود.
در دوران صدارت وی میرزاکوچک‌خان در گیلان و شیخ‌محمد خیابانی در تبریز علیه دولت مرکزی فعالیت می‌کردند. شاه به ایران بازگشت اما دامنه مخالفت با قرارداد ۱۹۱۹ گسترش یافت و کابینه در میان فریادهای مرده باد وثوق‌الدوله در ۴ تیر ۱۲۹۹ سقوط کرد.
ارسال نظر