شوستر عامل اختلاف بود

محمدولی‌خان تنکابنی(سپهدار اعظم)

محمد ولی‌خان تنکابنی سپهدار اعظم که به دلیل مخالفت مجلس با درخواست‌هایش، ریاست وزرایی را رها کرده و رفته بود پس از ورود ناصرالملک بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت. ناصرالملک که ۱۳ اسفندماه ۱۲۸۹ به مجلس رفته و سوگند وفاداری به قانون اساسی خورده بود، سپهدار اعظم را برای تشکیل دولت انتخاب کرد. روز ۲۰ اسفندماه ۱۲۸۹، دولت به شرح زیر به مجلس معرفی شد:

۱- محمدولی‌خان سپهدار اعظم، رییس‌الوزرا و وزیر جنگ

۲- میرزا صادق‌خان مستشار الدوله، وزیر داخله

۳- میرزا حسن خان مشیرالدوله، وزیر عدلیه

۴- میرزا ابراهیم خان معاون الدوله، وزیر تجارت، پست و تلگراف

۵- میرزا اسماعیل خان ممتازالدوله، وزیر مالیه

۶- محمدعلی‌خان علاءالسلطنه، وزیر علوم و فواید عامه

۷- میرزاحسن خان محتشم‌السلطنه، وزیر امورخارجه

صدراعظم که یک دوره در این منصب بود این بار برنامه مدونی به مجلس ارائه کرد و خواستار برقراری نظم و ریشه‌کن کردن ناامنی شد.

متن برنامه دولت در مجلس قرائت شد و روز ۲۵ اسفندماه ۱۲۸۹، ۴۷ رای موافق به وی داده شد. هیات وزیران روز ۲ خرداد ۱۲۹۰ ترمیم و ممتاز‌الدوله به عنوان وزیر تجارت و پست و تلگراف و ابراهیم معاون‌الدوله غفاری به وزارت مالیه به مجلس معرفی شدند. مورگان شوستر، مستشار مالی آمریکا به ایران آمد و اصلاح امور مالی ایران را با ارائه یک لایحه اختیارات به دولت ارائه کرد. این لایحه در ۲۳ خرداد ۱۲۹۰ به اتفاق آرا تصویب شد و شوستر عهده‌دار کلیه امور مالی کشور ایران شد.

آغاز اجرای قانون یاد شده توسط مستشاران مالی با مخالفت و ضدیت مقام‌های ذی‌نفوذ خارجی و مقام‌های حساس دولتی واقع شد. از طرف دیگر، نخست‌وزیر نیز به علت مقاومت خزانه‌دار کل در عدم پرداخت اعتبارات اضافی وجوهاتی که به اسم لشگر به مصرف می‌رسید از اختیارات نامحدود شوستر ناراضی بود.

با چنین سابقه نارضایتی و پس از حضور در جلسه ۲۵ خرداد ۱۲۹۰، مجلس لایحه‌ای جهت افزایش بودجه دربار تقدیم کرد و در ضمن آن تقاضا کرد که کمیسیونی از طرف مجلس تشکیل شود تا با نظر و موافقت هیات دولت درباره بودجه که به تصویب نهایی مجلس رسیده است تبادل نظر کند و ترتیبی اتخاذ کند تا مقصود دولت برآورده شود.

مجلس که از نیت سپهدار «و مبنی بر افزایش اعتبارات جنگ» با اطلاع بود، پیشنهاد دولت را تصویب نکرد. رییس‌الوزرا از واکنش مجلس عصبانی شد و با آشفتگی از مجلس خارج شد و عازم رشت شد.

نمایندگان اعتدالی هواخواه دولت، از ناصرالملک نایب السلطنه خواستار شدند تا سپهدار را به تهران برگرداند. سپهدار به درخواست وی روز ۱۷ تیرماه ۱۲۹۰ به تهران برگشت. در این دوران بود که محمدعلی میرزا که پشتیبانی دولت روسیه را داشت برای تصاحب تاج و تخت تدارک می‌دید و روز ۱۸ خرداد ۱۲۹۰ از ادسا به قصد ایران حرکت کرد و روز ۲۵ خرداد وارد استرآباد شد. سالارالدوله برادر شاه خلع شده نیز از غرب وارد ایران شد و دولت یازدهم در همین دوره دوباره ترمیم شد.