۷ پرده از داستان افزایش قیمت نفت-۱۵
حرکت چشم بسته به امید درآمد نفت
شاه با اتکا به سیاست نزدیکی به ایالات متحده آمریکا و با توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران میخواست رهبری اوپک را از زکییمانی عربستانی پس بگیرد... این اتفاق افتاد، اما نتیجه افزایش قیمت نفت در داخل حرکت با چشمهای بسته و در مسیر افزایش هزینههای غیراصولی بود که در نوشته قباد فخیمی به آن اشاره شده است. قرارداد ۱۹۷۳
از بیست و چهارم ژوئن تا ۲۸ اکتبر ۱۹۷۲ دکتر فلاح از کم و کیف قرارداد مشارکت مطلع میشود و علم در خاطرات خود مینویسد: «شرکتها بیش از آنچه انتظار میرفت به اعراب امتیاز دادهاند.» اکنون وقت جنگ است و شاه ایران آماده شده است تا ضربه نهایی را بر زکی یمانی وارد کند و راهبری اوپک را باز پس گیرد. روز ۲۹ اکتبر ۱۹۷۲ شاه با نمایندگان ارشد شرکتهای نفتی ملاقات و درباره مذاکرات آنان با زکی یمانی در مورد مشارکت دولتهای تولیدکننده و شرکتهای نفتی تبادلنظر نموده، خواستههای ایران را به اطلاع آنها میرساند. علم در خاطرات خود در این روز ضمن اشاره به بیخوابیهای شاه، استفاده از قرصهای خوابآور در ملاقات با نمایندگان کنسرسیوم مینویسد: «شاه از مذاکرات صبح با نمایندگان کنسریوم راضی به نظر میرسید و اشاره کرد ما ممکن است فرمول جدیدی پیشنهاد بکنیم که به موجب آن ما فروشنده میشویم و کنسرسیوم خریدار. به این ترتیب مسوولیت برای سطح تولید، برداشت اضافی (مطالب مورد علاقه شاه) و غیر از این به بعد در کنترل آنها نخواهد بود». علم اضافه میکند: «عجیب و غیرعادی است که دکتر فلاح تنها نماینده ما در مذاکره نفت باشد و دکتر اقبال مدیرعامل شرکت نفت، مانند وزیر دارایی به کلی برکنار باشند.»۴ نوامبر ۱۹۷۲، شاه اسکله آذرپاد، بندرگاه جدید صادرات نفت در جزیره خارک که قابلیت بارگیری کشتیهای ۵۰۰ هزار تنی حمل نفت را دارد، افتتاح مینماید و قابلیت صدور (نه تولید) نفت ایران به هشت میلیون بشکه در روز (۴۰۰ میلیون تن در سال) افزایش مییابد.در روزهای ۶ تا ۸ نوامبر ۱۹۷۲ در چادر عظیم سلطنتی جشنهای ۲ هزارو۵۰۰ سال شاهنشاهی ایران در تخت جمشید، شیراز، بررسی نهایی برنامه پنجم اقتصادی کشور در حضور شاه و همه مقامات مملکتی انجام میگیرد و شاه در تمام مدت در این جلسه شرکت میکند و پس از توضیحات متخصصین و هیات وزیران، برنامه پنجم که درآمد نفت را براساس موافقتنامه ۱۴ فوریه ۱۹۷۱ برآورد نموده بود، تصویب میشود. شاه که اطلاعاتی درباره تحولات آینده دارد، میگوید: «همینطور میرویم جلو ببینیم چه میشود.»
پرزیدنت نیکسون در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با کسب اکثریت آرا برای بار دوم ریاست جمهوری انتخاب میگردد و پیروزی چشمگیر خود را نشانه رضایت مردم آمریکا از اقدامات او به خصوص روند صلح در ویتنام میداند که از یک طرف دست پنتاگون را برای وارد آوردن ضربه نهایی همراه با تقلیل نیروهای آمریکا آزاد میگذارد از طرف دیگر مذاکرات صلح در پاریس به رهبری دکتر کیسینجر را ادامه میدهد و مصمم است که با همین روش مسائل شرق و غرب و خاورمیانه را حل کند و موقعیت خود را به عنوان برجستهترین رهبر آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم و یکی از رهبران نامدار تاریخ تثبیت نماید. شاه از انتخاب مجدد نیکسون فوقالعاده شادمان میگردد و آن را فرصتی میداند که در چهار سالآینده همچون نیکسون موقعیت خود را به عنوان برجستهترین رهبر ایران بعد از کوروش بزرگ و یکی از رهبران نامدار تاریخ تثبیت کند. دست سرنوشت در دو گوشه جهان در غرب و شرق در یک زمان شخصیتهایی را که خصوصیات مشابه و دوستی نزدیکی دارند در موقعیتی قرار میدهد که با درایت و مآل اندیشی میتوانستند، نقش اساسی در ساختن جهانی بهتر و کشور خود بازی نمایند، ولی هر دو به یک صورت در گرداب قدرت، غرور و خودخواهی غرق میشوند و از اوج عزت سقوط و مقامات خود را به طور مشابه ترک میکنند.علم در خطرات ۸ نوامبر مینویسد: «در وقت صرف ناهار در پرسپولیس کنار اعلیحضرت نشسته بودم، عرض کردم، برنامه پنجم تصویب شد، انتخاب مجدد نیکسون یعنی برنامههای سیاسی برای چهار سال اول در جلو ما روشن است. ایشان سری در تایید تکان داد و گفت کاملا همین طور است، دنیا به طرف یک تعادل صلحآمیز میرود، نیکسون یک لیدر قوی و بااطلاع از مشکلات جهان میباشد و میداند که تنها راه مبارزه با کمونیسم از طریق قدرت است و این دقیقا همان کاری است که او انجام داده و بدون تردید ادامه خواهد داد.»۱۴ دسامبر ۱۹۷۲، شاه نمایندگان کنسرسیوم نفت را برای دومین بار در کمتر از یک ماه به حضور میپذیرد. در این مدت دکتر فلاح که در تعقیب ملاقات ۲۹ اکتبر با شرکتهای نفتی در تماس بود، رئوس طرح پیشنهادی خود را براساس مدل شرکت فلور ایران تقدیم نموده است. به موجب این طرح شرکتهای عامل نفت که در هلند به ثبت رسیدهاند و امور اکتشاف، استخراج، تولید، تصفیه، صادرات، خدمات فنی و بازرگانی را برای مناطق نفت خیز و پالایشگاه آبادان انجام میدهند منحل و وظایف آنها غیر از صادرات نفت به شرکتی که در ایران به ثبت رسیده و شرکت ملی نفت ایران محول میگردد. صادرات نفت طبق قرارداد فروش و خرید که با شرکت ملی نفت بر حسب سهم هر یک از شرکتهای عضو در کنسرسیوم مبادله میگردد انجام خواهد شد. طرح پیشنهادی از یک طرف آرزوی شاه را که جبران عقبنشینی وی از قانون ملی شدن نفت بود به مقدار زیادی برآورده میکرد و از طرف دیگر میتوانست کاملا کنسرسیوم نفت را راضی نماید، چون پیاده کردن هر نوع توافقی که با اعراب میکردند در چارچوب این طرح میگنجید و مورد قبول شاه بود. ولی شاه مجبور بود برای حفظ اعتبار و آبروی خود مبانی این طرح را که در ظاهر نمایانگر واگذاری صددرصد مالکیت به ایران بود فاش نماید. معلوم بود، شاه هم برای خودنمایی اعلام کرده بود که چنین شرایطی فورا از طرف بقیه اعضای اوپک نیز تقاضا خواهد شد.
طرح پیشنهادی هر چند علیالاصول با هدفهای اولیه طرح مشارکت در مورد نقد کردن سرمایهها برای استفاده در مناطق جدید مغایرتی نداشت و از نظر محاسبه درآمد دولت ایران مشابه آن بود، ولی نتایج موافقتنامههای زکی یمانی را به هم میزد و تغییر اساسی در رابطه هفت خواهران با کشورهای تولیدکننده به وجود میآورد. این طرح علاوه بر حل مشکل ایران، بیشتر از این نظر مورد پسند شاه قرار گرفت که بار دیگر شرایطی برای اعضای اوپک کسب میکرد که به مراتب از آنچه که زکی یمانی مذاکره نموده، بهتر بود و در حقیقت با این طرح زکی یمانی مات شده بود و رهبری اوپک کماکان در اختیار ایران و شاه باقی میماند. ولی نهایتا فرمول مشارکت زکی یمانی بود که بالاترین درآمد را برای کشورهای تولیدکننده نفت به دست میآورد و ایران مجبور شد ماده کاملهالوداد را در قرارداد ۱۹۷۳ منظور کند تا مطمئن باشد مزایایی مشابه بقیه کشورهای خلیج فارس به دست میآورد.
ارسال نظر