قباد فخیمی‌، نویسنده کتاب ۳۰ سال نفت ایران در ادامه بحث مربوط به دلایل افزایش قیمت نفت به نقش ویژه و ممتاز زکی یمانی پرداخته و او را تکنوکراتی معرفی می‌کند که با خاندان‌های سعودی نیز مرتبط نبوده است... زکی یمانی از مدیران آرامکو می‌خواهد که دولت عربستان را در کار مشارکت دهند و این خواسته مثل بمب در جهان سروصدا می‌کند... کشورهای حوزه خلیج‌فارس از پیروزی در امر افزایش قیمت نفت سرمست‌اند و نیروی تازه در کالبد خود احساس می‌کنند. در سراسر خلیج‌فارس به خصوص در کشورهای تازه استقلال یافته امارات متحده و عربستان، هجوم کارشناسان شرکت‌های غرب و شرق برای مبادله قراردادهای بازرگانی غوغا می‌کند. همه چنان مست‌اند که گویی رویایی در خواب می‌بینند. در چنین رویایی ناگهان احمد زکی یمانی وزیر نفت عربستان سعودی، شخصیتی از طبقه عامه جامعه عربستان که از خانواده آل‌سعود نیست ولی جزو گروه تکنوکرات‌هایی است که با آل‌سعود بیعت نموده‌اند، تحصیل‌کرده آمریکا، خوش‌ برخورد، فرنگی‌مآب، متخصص روابط‌عمومی که روابط نزدیک با شرکت‌های عضو آرامکو (شرکت نفت عربستان و آمریکا) دارد و تا آن تاریخ چنان اشتهاری هم ندارد، نمایندگان شرکت نفت آمریکایی آرامکو را احضار می‌کند و بی‌مقدمه خواسته‌های دولت عربستان سعودی برای مشارکت در شرکت آرامکو را به اطلاع آنان می‌رساند.تقاضای زکی یمانی مانند بمب در جهان منفجر می‌شود و در مدتی کوتاه شش کشور عضو اوپک در خلیج‌فارس (عربستان سعودی، ایران، کویت، عراق، امارات متحده و قطر) مشارکت در امتیازات هفت خواهران در کشورهای عضو را تصویب و در راس امور مورد علاقه اوپک قرار می‌دهند.اما چون قرارداد ایران و کنسرسیوم اساس ملی شدن نفت را به رسمیت شناخته و در ظاهر مالکیت آنچه در ایران وجود دارد متعلق به ایران است، ایران نمی‌تواند مانند بقیه کشورهای عضو اوپک در این مذاکرات شرکت کند. لذا پس از مدتی کوتاه ایران خود را از این گروه جدا و مذاکرات مستقلی را با کنسرسیوم آغاز می‌کند و چون مطمئن نیست که چه راهی انتخاب کند به طور کلی مذاکرات را تا خاتمه مذاکرات بقیه کشورهای خلیج‌فارس متوقف می‌کند. شاه به دکتر رضا فلاح دستور می‌دهد از طریق امکاناتی که دارد پیشرفت مذاکرات آنها را دنبال و مرتبا گزارش دهد تا اطمینان حاصل کنیم که شرکت‌ها شرایطی بهتر از ایران به آنها ندهند. علم در خاطرات خود، ۲۸ اوت ۱۹۷۲ می‌نویسد: ما به کمپانی‌ها ابلاغ کرده‌ایم که قبل از قرارداد نهایی آنها با اعراب مذاکره نخواهیم کرد. بیشتر برای اینکه مطمئن شویم چیزی کمتر از اعراب به ما نمی‌دهند. بلافاصله پس از اقدام ایران، شورای انقلاب عراق در اول ژوئن ۱۹۷۲ صنعت نفت در آن کشور را ملی و به کلی مذاکرات با شرکت‌های نفتی در این مورد را قطع کرد.

با ورود زکی یمانی وزیر نفت عربستان به صحنه، مذاکراتی که با شرکت‌های نفتی به‌عمل می‌آورد به تفصیل در جراید بین‌المللی درج می‌گردد و زکی یمانی با قابلیت‌هایی که دارد به زودی مورد توجه رسانه‌های خبری قرار گرفته و رقیب شاه می‌شود. شاه تصور می‌کرد با سیاست اختلاف بینداز و حکومت کن با به‌کارگیری دکتر اقبال، دکتر رضا فلاح و دکتر جمشید آموزگار می‌تواند رهبری صنعت بین‌المللی نفت را در اختیار بگیرد. اما امور مربوط به صنعت نفت از مرزهای ایران خارج می‌شود و در کشورهای پیشرفته غرب و کشورهای جهان سوم از کنترل شاه خارج می‌گردد و اگر تمام ثروت و قدرت نظامی ایران برای خرید دوستی خرج شود این مخارج نمی‌تواند سیاست‌های غرب، شرق و وابستگان به این دو را تغییر دهد. علاوه بر آن شاه توجه ندارد که با بر عهده گرفتن رُل رهبری اوپک در جلسه ۱۴ فوریه ۱۹۷۱ از مرزهای ایران خارج شده است و نقشی بر عهده گرفته که به‌رغم دوستی و رابطه نزدیک با پرزیدنت نیکسون به ایشان واگذار نشده است. حتی با جدال بر سر مطلبی بسیار معمولی در مورد آمار عرضه و تقاضای نفت در آمریکا، در حیطه امور تحت کنترل ویلیام سایمون وزیر خزانه‌داری پرزیدنت نیکسون که امور انرژی را نیز اداره می‌کرد مداخله کرده و از طرف ویلیام سایمون مورد اسائه ادب قرار می‌گیرد و امیرعباس هویدا برای دفاع از شاه وارد دعوا می‌شود و سایمون را متهم می‌کند که از توی کلاهش صحبت می‌کند و همه این دعواها که موجبات کسر شان شاه و کدورت پرزیدنت نیکسون را فراهم می‌آورد شاه را بیدار نمی‌کند و بیش از پیش مستقیما در امور بین‌المللی نفت مداخله می‌نماید. از ابتدا قرار نبود که شاه در نمایش بالا بردن قیمت نفت نقشی بازی نماید و این نمایش را بیش از حد بزرگ و جهانگیر کند، ولی اکنون شاه در مدتی کوتاه نقش خود را به عنوان رهبر اوپک از دست رفته می‌بیند. از طرف دیگر طرح مشارکت با قرارداد ایران و کنسرسیوم بین‌المللی که براساس پذیرفتن اصل ملی شدن نفت مبادله شد، مغایرت دارد و به این ترتیب شاه با یک بن‌بست عظیم و بی‌آبرویی مواجه شده است که جواب ملت را چگونه بدهد. به گفته دکتر رضا فلاح: شاه خواب و خوراک ندارد و بی‌قرار است تا راه‌حلی معقول برای این مشکل پیدا شود.

مشارکت با هفت خواهران

مذاکرات زکی یمانی برای تعیین شرایط مشارکت با شرکت‌های نفتی یا در حقیقت خرید سهام از آنان هرچند در رسانه گروهی با سروصدا و جنجال بسیار همراه بود، ولی اصل مذاکرات برخلاف مذاکرات مربوط به ملی شدن نفت ایران در محیطی بسیار دوستانه و دور از تشنج انجام می‌گرفت. با توجه به اینکه کشورهای عرب تولیدکننده نفت در آن زمان فاقد کادر ورزیده برای اداره تاسیسات نفتی بودند، مسلم بود که نتیجه مذاکرات هرچه می‌شد در اصل نحوه اداره تاسیسات توسط شرکت‌های نفتی، که یکی از موارد اصلی دعوی و اختلاف ملی شدن نفت ایران بود،‌ تغییری به وجود نمی‌آورد. بنابراین مطلب مورد مذاکره محدود می‌شد به نسبت مشارکت کشورهای تولیدکننده و غرامتی که در این مورد باید پرداخت شود. در قراردادهای جدید مشارکت اکتشاف و تولید نفت در ایران که در دهه ۶۰-۱۹۵۰ با شرکت‌های اروپایی و آمریکایی مبادله شده بود حداقل روابط طرفین را که مشارکت براساس ۵۰-۵۰ باشد، تعیین می‌کرد. مذاکرات زکی یمانی و شرکت‌های معظم نفتی در پنجم اکتبر ۱۹۷۲ به نتیجه رسید و اعلام شد. برای اینکه اهمیت بیشتر به موضوع داده شود، توافق شده بود که مشارکت با ۲۵ درصد از اول ژانویه ۱۹۷۳ آغاز و در مدت ده سال به ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. در مورد مقدار غرامتی که بابت این نقل و انتقال به شرکت‌ها پرداخت می‌شد اختلاف نظر شدید بین طرفین وجود داشت و بالاخره موافقت گردید که قیمت سهام براساس آخرین ارزش اموال که اختصاصا به همین منظور ابداع گردید، محاسبه شود.

اطلاعات دقیقی در مورد غرامت پرداخت شده وجود ندارد، ولی براساس مقاله تحقیقی نشریه ماهانه پترولیوم تندرز که در فوریه ۱۹۷۳ در لندن منتشر و در کتاب داستان اوپک ذکر گردیده ارزش خالص دارایی و اموال شرکت آرامکو در آن موقع هشتصد و دو میلیون دلار بوده است، در حالی که برای بیست و پنج درصد مشارکت مورد نظر، پیش‌بینی شده بود که عربستان سعودی پانصد میلیون دلار به آرامکو پرداخت نماید که ۵/۲ برابر ارزش دارایی‌ واگذار شده بوده، احتمالا اختلاف آن مربوط به در نظر گرفتن حقی برای آرامکو در منابع زیرزمینی نفت خام‌های کشف شده می‌باشد. اسدالله علم در خاطرات ۲۸ اکتبر ۱۹۷۲ می‌نویسد: دکتر فلاح به شاه گزارش می‌دهد شرکت‌های نفتی با کشورهای عرب اوپک در خلیج‌فارس در موضوع مشارکت به توافق رسیده‌اند و بیش از حد انتظار به اعراب امتیاز داده‌اند.