سدبلندی که بدهکاران ساختند

دولت ایران که تصور می‌کرد هدیه بانک استقراضی از طرف انقلابیون اتحاد جماهیر شوروی یک موهبت است، تصور نمی‌کرد در اداره آن با دردسرهای ناشناخته مواجه شود، اما این گونه شد و مدیران بانک ایران (جانشین بانک استقراضی) برای اینکه مساله طلبکاران را حل کنند، بسیار دردسر کشیدند... به عقیده این جانب، به غیر از هیات محترم دولت و عده بسیار قلیلی، اگر اشخاص دیگری هم این ارقام بهت‌آور را ملاحظه کنند، تعجب خواهند کرد که چگونه بانک به راه نیفتاده و دایر نگردیده و از سی و هشت کرور طلب هنوز دو کرور و نیم قرض آن تادیه نشده است و البته در تعجب مجاز بوده و حق خواهند داشت متصدیان این موسسه را به هرگونه غفلت و نسبت‌ها متهم سازند. خود بنده هم متحیرم که در مقابل اینگونه اتهامات با چه رویه و اسلوب موثری مدافعه نمایم. در صورتی که به انواع مشکلات و مخالفت‌هایی که از اطراف شده است و با ملاحظاتی که از طرف اولیای امور در کار بوده است مواجهه داشته و با وجود آن مشکلات به مراتب بیشتر از آنچه طبع داشته است شخصا و کارکنان فعلی این اداره در حفظ حقوق و حدود وصول مطالبات و به راه‌انداختن این موسسه جد و جهد وافی نموده و در مواقع عدیده پیشنهادات لازمه را تقدیم داشته‌ام که مراتب معروضه مستند بر نوشته‌جات کثیره‌ای است که در دوسیه‌های بانک ضبط و به اعلی درجه به ثبوت می‌رساند که آنی در وظیفه‌ای که به این جانب رجوع شده بود غفلت نشده است. با وعده و تعهداتی که در بدو امر از طرف اولیای امور در باب این نوشته شده امید کلی داشت به فاصله دو سه ماه حساب‌های سابق را تسویه و با اضافه سرمایه‌ای که پس از تادیه قروض و تفریغ محاسبات حاصل می‌شود سرمایه معتبری از برای دایر کردن و به راه‌انداختن بانک ایران به وجود خواهد آمد، غافل از اینکه کلیه مجاهدات در مقابل سد آهنینی که بدهکاران بانک کشیده و مشکلات سختی که ایجاد کرده و از طرف کارگزاران ایران امور نیز تقویت می‌گردید تحصیل موفقیت را از مجاهدات غیرممکن و تمام مساعی این جانب را بلااثر و بی‌نتیجه ساخته و منحصر به ترتیب صورت محاسبات و تحریر ارقام نموده است. نظر به مراتب معروضه که به شهادت نوشته‌جات و دوسیه‌های جدیده بانک تردیدناپذیر است، این جانب عدم مسوولیت خویش را که نتیجه حتمی جریانات بوده است اعلام می‌دارد و در خاتمه، پیشنهاد سابقه خود را تجدید و خاطر محترم را متذکر می‌دارد که این جانب نظریات علمی و تجربیات عملی خود را که راجع به این قبیل موسسات به نظر می‌رسد در مندرجات نمره (۶/۲۵۳) و نمره (۳۰/۳۱۷) و نمره (۳۲/۵۹۰) به عرض رسانیده و به مناسبت اینکه پس از ورود مستشاران آمریکایی امور به آنها مرجوع خواهد بود مستدعی است هرکس را که باید متصدی این کار باشد معرفی و مرقوم دارند تا آنچه در تحویل این بنده بوده است به او تحویل داده و از حضرت باری تعالی عاجزانه تمنا نماید خلف این جانب را در اقداماتی که باید برای خیر و صرفه مملکت بنماید به آن چنان موانع و مشکلاتی که با این بنده مواجهه نموده و از اجرای هر وظیفه و تحصیل نتیجه ممنوعه داشت دچار ننماید. ممتازالملک، امضا.

چنانچه پیش از این هم اشاره شد، مشکلات بانک ایران برای وصول مطالبات از افراد و پرداخت دیونش به طلبکاران طی سال‌های بعد هم حل نشده باقی ماند و مستشاران مالی آمریکایی هم که پس از ممتازالملک بر بانک ایران مدیریت کردند، از تسویه امور این بانک عاجز ماندند. بانک ایران و مطالبات اجزای بانک سابق استقراضی از جمله مهم‌ترین طلبکاران بانک ایران را کارکنان و اجزای بانک سابق استقراضی تشکیل می‌داند که از ما‌ه‌های پایانی فعالیت بانک استقراضی پرداخت منظم حقوق و مواجب آنان با مشکل روبه‌رو شده بود و اینک که بانک ایران عهده دار تسویه مطالبات و قروض بانک سابق استقراضی شده بود، می‌باید برای پرداخت مواجب این گروه نسبتا زیاد از کارکنان بانک سابق استقراضی که تعداد زیادی از آنان مدت‌ها پس از واگذاری بانک مذکور هنوز هم در شعب مختلف بانک به خدمات خود ادامه می‌دادند تا تکلیف نهایی آنان روشن بشود، چاره‌اندیشی کند. هیات وزرا در پنجم فروردین ۱۳۰۰ طی مصوبه‌ای به شرح زیر لزوم پایان دادن به خدمات اجزای بانک سابق استقراضی و پرداخت حقوق و مزایا و پاداش مکفی به آنان را به اطلاع وزارت مالیه رسانیده بود: تصویب‌نامه پرداخت چهل‌هزار تومان اعتبار به وزارت مالیه برای پرداخت به مستخدمین روسی بانک استقراضی که به علت انحلال بانک از خدمت منفصل می‌شوند. نمره: ۱۴۹ تاریخ صدور: ۰۵/۰۱/ ۱۳۰۰ شمسی

تاریخ تصویب ۵/۰۱/۱۳۰۰ مطابق: ۱۵ رجب ۱۳۳۹ قمری

در جلسه پنجم تخاقوی ییل ۱۳۰۰ هیات وزرا تصویب نمودند تمام مستخدمین روسی که در بانک استقراضی مرکز و شعبات آن هستند از خدمت منفصل شوند. یک قسمت از مستخدمینی که برای تحویل دادن بانک وجودشان تا چندی لازم است وزارت مالیه تا خاتمه تحویل در خدمت بانک نگاهداشته حقوق آنها را خواهد پرداخت. به سایر مستخدمین روسی و غیره که وجودشان محل احتیاج نیست، مقرر شد حقوق عقب‌افتاده آنها به اضافه سه ماه مواجب به طور انعام برای مخارج مسافرتشان از ایران با قید اینکه پس از دریافت مبلغ مزبور به اسرع اوقات ایران را ترک نمایند، تادیه شود. برای انجام این مقصود مبلغ چهل‌هزار تومان اعتبار به وزارت مالیه داده می‌شود که تدریجا به مصرف برسانند و راجع به عده[ای] از روس‌هایی که مشغول مداومت خدمتشان خواهند بود پس از اینکه وظیفه خود را انجام دادند آقای وزیر مالیه نظریات خود را نسبت به آنها به هیات وزرا پیشنهاد خواهند نمود.