کتاب «انحصارات صنعتی و بانکی» که توسط ب- کیوان در سال ۱۳۵۱ توسط انتشارات «کتاب نمونه» چاپ شده است، به بررسی فعالیت تاریخ غول‌های اقتصادی در جهان پرداخته است. در روزهای گذشته به یکی از این غول‌های اقتصادی تحت عنوان «رویال داچ شل یا هشت پای بین‌المللی» اشاره کردیم. در شماره امروز به تاریخچه فعالیت‌های اقتصادی «جنرال موتورز آمریکا» اشاره می‌کنیم که به گفته آلفرد اسلون، رییس سابق شورای مدیریت این غول اقتصادی، یکی از شعارهای مهم اعضای جنرال موتورز آمریکا را «میل باطنی جنرال موتورز، پول‌سازی، نه تولید اتومبیل» می‌داند.

پول‌سازی

اتومبیل‌هایی از نوع بیوک، شورولت، پونتیاک، کادیلاک، واکسال انگلیسی، اوپل آلمان غربی، اتومبیل‌های بسیار معروفی هستند. ولی همه از این حقیقت با خبر نیستند که این اتومبیل‌ها توسط کمپانی آمریکایی جنرال موتورز ساخته می‌شود. این کمپانی ۱۳۶ کارخانه در ایالات متحده، کانادا و ده‌ها موسسه در ۲۲ کشور اروپای غربی، آمریکای لاتین و استرالیا دارد. این کمپانی هر سال ۵ میلیون اتومبیل می‌سازد.

البته جنرال موتورز تنها اتومبیل نمی‌سازد، بلکه وسایلی چون بادبزن برقی، یخچال، ماشین‌های رختشویی و ظرفشویی، دستگاه‌های تهویه مطبوع و کودسازی، انواع مولدها

(از ۲/۰ اسب‌بخار تا موتورهای غول‌پیکر ناوها)، موتورهای برق، توربین‌های گازی، موتورهای دیزل، لوازم عمومی کار و مولدهای متحرک برقی نیز تولید می‌کند. به این تولیدات باید تولید وسایل نظامی را افزود که یکی از بهترین منابع سود برای جنرال موتورز است. این کمپانی تقریبا تمام وسایل موردنیاز یک جنگ مدرن، از سلاح‌های کلاسیک تا کامل‌ترین سلاح‌های جدید را تولید می‌کند.

جنرال موتورز یکی از مهم‌ترین انحصارات صنعتی جهان سرمایه‌داری است. این کمپانی که در آستانه اولین جنگ جهانی با ادغام چند شرکت بزرگ به وجود آمد، اکنون بین ۵۰ انحصار عمده جهان اولین مقام را دارد. احراز این مقام محصول پیروزی‌های این انحصار در کارزار رقابت است.

اولین مدیر جنرال موتورز می‌گوید: «هرگز نباید به خاطر تولید برخی کالاها، درصدد مغلوبیت رقبای خود بود، بلکه باید در مجموع بر آنها سبقت گرفت». آلفرد اسلون (Alfredsioan)، رییس سابق شورای مدیریت جنرال موتورز یکی از شعارهای مهم انحصار را چنین ترازبندی می‌کند:

«میل باطنی جنرال‌موتورز، پول‌سازی است، نه تولید اتومبیل.»

شیوه‌های جدید سازمان‌دهی بازارها، تغییر سالانه مدل‌ها و تبلیغات نقش مهمی در تامین «فرمانروایی» کمپانی‌ها ایفا می‌کند. در این شرایط، رقابت خاصی در صنایع اتومبیل آمریکا متداول گردیده که محصول زیاده‌طلبی سه غول آمریکایی چون جنرال موتورز، فورد و کرایسلر است. این انحصارات برای حفظ موقعیت خود باید مبلغ هنگفتی صرف هزینه تغییر مدل، تجدید تولید و تبلیغات نمایند. اقتصاددانان آمریکا هزینه تغییر مدل هر اتومبیل را ۷۰۰ دلار می‌دانند که به طور متوسط برابر با یک چهارم قیمت اتومبیل است.

انحصارات این هزینه‌ها را با افزایش دائمی قیمت اتومبیل تامین می‌نمایند.اقتصاددانان و جامعه‌شناسان آمریکا تایید می‌کنند که انحصارات اتومبیل با صرف هزینه‌های هنگفت برای تغییر مدل و تبلیغات مسائل ایمنی را هر چه بیشتر از یاد می‌برند. هر سال در ایالات متحده قریب ۵۰۰۰۰ نفر از مردم جان‌شان را در حوادث رانندگی از دست می‌‌دهند. در این مورد مسوول کیست؟ آیا این حوادث محصول بی‌احتیاطی رانندگان است یا بدی آب و هوا؟

۱. کوننل (O,Connell) و مایرز (Maiers) مولفین کتاب «امنیت درجای آخر» می‌نویسند: «اگر قسمتی از پول تبلیغات صرف اصلاح معایب اتومبیل و تامین وسایل ایمنی آن گردد، شمار قربانیان به حداقل ممکن می‌رسد. ولی آ.میچل (A.Mitchell) مدل‌ساز مشهور جنرال‌موتورز وقیحانه اعلام می‌دارد: «مدل‌های جدید وسیله‌ای برای شیرینی بازار است، در صورتی که رعایت دقایق امنیت به فروش لطمه وارد می‌آورد.» با وجود این رشد سریع جنرال‌موتورز را نباید تنها مربوط به شیوه‌هایی دانست که در مبارزه تبلیغاتی و فروش به کار گرفته می‌شود. کامیابی‌های این شرکت غول‌پیکر به تشکیلات و اصول سازماندهی آن ارتباط دارد.

جنرال موتورز اصول اساسی فعالیت خود را در سال‌های بیست و سی بدین‌گونه ترازبندی نمود.

استقلال معقولانه تولید عادی دپارتمان‌های مختلف با رعایت اصول تمرکز و تبعیت از هدف‌های اساسی به منظور تامین نفوذ کلی و سودآوری شرکت.جنرال‌موتورز ۳۶ دپارتمان در داخل و خارج کشور دارد. این دپارتمان‌ها تعدادی کارخانه تخصصی دارند که تولیدشان یکی است. مثلا دپارتمان بیوک در کارخانه‌های خود فقط به مونتاژ این اتومبیل می‌پردازد.این دپارتمان، قطعات و دستگاه‌های لازم چون موتور، اطاق و چرخ دنده را از دپارتمان‌های دیگر دریافت می‌دارد. این دپارتمان‌ها در داخل و خارج ایالات‌متحده فعالیت دارند.هر دپارتمان‌ها در مدیریت تولید عادی استقلال کلی دارد. این استقلال به دپارتمان‌ها امکان می‌‌دهد خرید و فروش خود را در داخل یا خارج کمپانی انجام دهند. وانگهی، خرید مواد اولیه و فروش محصولات به موجب موافقت‌نامه‌ها و برحسب بهای واحد صورت می‌گیرد؛ فرق نمی‌کند خریدار، دپارتمانی از جنرال موتورز باشد یا یک شرکت خارجی.

آزادی عمل دپارتمان‌ها جنبه مهم دیگری دارد. روابط دپارتمان‌ها با خریداران و سازمان‌های فروش (دلالان) از اصل «موج مداوم» تبعیت می‌کند، یعنی تحویل کالا و گرفتن سفارشات در پی هم انجام می‌گیرد. به اعتبار این امکان هزینه‌های موردنیاز سازمان سفارش‌دهنده کاهش می‌یابد. به علاوه این پیوستگی، واکنش متقابلی دارد؛ یعنی سازمان فروش در صورت بروز مشکلاتی در کار فروش، زنگ خطر را برای تولیدکنندگان و بعد خریداران به صدا درآورده، باعث کاهش معقولانه حجم تولید در همه سطوح می‌گردد.