قاجارها و کشت تریاک-1

کشت تریاک

تریاک به عنوان ماده گیاهی که از دو خاصیت مخدری درمانی و اعتیاد برخوردار است، قدمت دیرینه‌ای در ایران یافته است. گفته می‌شود که این ماده مخدر برای اولین بار توسط اروپاییان به ایران راه یافته است و ورود آن نیز به دوران قاجار برمی‌گردد. با ورود تریاک به ایران، این ماده مخدر به عنوان کالای تجاری سودآور، جایگزین بسیاری مواد و صنایع تجاری دیگر در ایران شد. چنانچه در اسناد به جای مانده از اوضاع اجتماعی- اقتصادی ایالات و ولایات ایران در دهه ۳۰، ایالت‌هایی چون کرمان، اهواز، اصفهان و غیره به کشت تریاک اشاره کرده‌اند، در حالی که در خصوص کشت سایر محصولات با معضل مواجه بوده‌اند. مجله الکترونیکی تاریخ معاصر ایران «دوران» یادداشتی در این خصوص به نقل از فصلنامه تحقیقات تاریخی منتشر کرده است که امروز تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

دقیقا مشخص نیست که تریاک چه زمانی و توسط چه کسی به ایران وارد شد، ولی همه محققان بر این اعتقادند که کشت تریاک در دوران قاجاریه گسترش بی‌سابقه‌ای یافت و مریدان زیادی پیدا کرد. از زمانی که ایرانیان با اروپا حشر و نشر پیدا کردند بی‌آنکه به علم و هنر و دانش و صنعت غرب بیندیشند به ظواهر دل فریب فرنگ دل باختند و در لباس و غذا و اثاثیه منزل و کالاهای مورد نیاز زندگی به فرنگ روی آوردند و به دنبال بنجل‌های فرنگی رفتند و سال به سال بر میزان واردات آن افزودند. بی‌آنکه در مقابل این واردات از مرزهای بی‌در و پیکر، فکر صادرات باشند. این در حالی است که کارگاه‌های پارچه‌بافی ایران مثل مخمل کاشان و شال کرمان و ابریشم گیلان در برابر سیل پارچه‌های فرنگی تعطیل شد و صنعت ملی نادیده گرفته شد. در عوض دولت به فکر کشت و صدور تریاک افتاد. به ویژه که این محصول از یک سو کم زحمت و زود ثمر بود و از جانب دیگر مورد نیاز و رغبت اروپایی‌ها که از آن در جهت استفاده از خواص طبی‌اش سود می‌جستند.

بدین شکل بود که همه روی به تریاک آوردند و تجار ایرانی در هنگ‌کنگ و شانگهای دفاتر خرید و فروش تریاک باز کردند. در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی درآمد ایران از محل فروش تریاک به ۱.۹۰۰.۰۰۰تومان رسید، در حالی که کل صادرات ایران ۷.۴۰۰.۰۰۰تومان بود. در ۱۲۹۷ زراعت خشخاش توسعه یافت و میزان تریاک تولید شده در سال ۱۳۰۲ به ۱۲هزار تن رسید.

تجارت تریاک چنان توسعه یافت که پیر و جوان به دام این ماده افتادند و حتی بعضا برای آرام کردن اطفال و خواباندن آنان به‌آنها تریاک می‌خوراندند.

در سال ۱۳۰۷ ه ش، تازه دولت وقت به صرافت افتاد که باید برای حل این معضل دست به کاری زند و از توسعه این امر جلوگیری کند؛ چنین بود که قانون انحصار تریاک از مجلس گذشت. البته نباید تصور کرد که دولت برای نجات مردم از چنگ اعتیاد به مواد مخدر، دست به چنین کاری زد. بلکه نظر دولت در طرح این لایحه، گرفتن تجارت تریاک از دست تجارت داخلی بود برای تقویت بنیه مالی خود. به این معنی که چون تریاک ایران از لحاظ کیفیت نسبت به تریاک ترکیه یا افغان، مشتریان نقد و پابرجایی داشت؛ دولت می‌خواست که عواید آن منحصرا به امور مالیه دولت اختصاص یابد؛ کما اینکه چندی بعد، موضوع انحصار دخانیات پیش آمد و کلیه کسانی که به صورت صنعت خصوصی سیگار تهیه می‌کردند، مجبور شدند کار سیگار را رها کنند و به دست دولت بسپارند و این کار را نه برای جلوگیری از اشاعه سیگار، بلکه اخذ کلیه عواید حاصل از ساخت و توزیع فروش سیگار بود. چنانکه دولت انواع و اقسام سیگارهای بی‌کیفیت و نامرغوب به بازار عرضه کرد که بعضی از آنها مثل «فومن» و «اشنو» چنان تند و بدبو بود که مردم، به حق آنها را به شوخی «سیگارهای دیزلی» می‌گفتند؛ یعنی دارنده دودی به تندی و بدبویی دود کامیون‌های دیزلی. از ماده اول این قانون، نظر دولت در مورد استفاده منحصر از تجارت تریاک روشن می‌شود: ماده ۱- از تاریخ تصویب این قانون کلیه معاملات و نگاهداری و انبار کردن و حمل‌ونقل و صدور تریاک و شیره و چونه، اعم از مصرف داخلی یا خارجی منحصر به دولت است. این انحصار موسوم به «انحصار دولتی تریاک‌» خواهد بود. اما موقع طرح این ماده، عده‌ای از وکلا، پیشنهادهایی در مورد تقلیل تدریجی مصرف تریاک داخله دادند که در نهایت به کاهش مصرف و جلوگیری از اعتیاد بیشتر انجامید و وزیر دارایی در کل، آنها را پذیرفت، ولی اظهار داشت که مجموع نظرات وکلای مجلس را به صورت ماده‌ای جداگانه (نه همراه ماده اول) در قانون خواهد گنجاند و در نتیجه، ماده ۱۵ قانون مزبور، بدین صورت طرح و تصویب شد: ماده ۱۵ ـ دولت مکلف است از تاریخ تصویب این قانون تا ده سال، وسایل ترک استعمال تریاک را در داخله مملکت (طبیب و دوای مجانی) تهیه و در دسترس معتادین قرار دهد و اعتبارات لازمه اجرای این منظور را به مجلس ملی پیشنهاد نماید و مصرف داخلی را از ۱۳۰۸، در هر سال، یک عشر کسر کند تا این که در انقضای مدت مزبوره، استعمال تریاک در غیر موارد طبی، در تمام مملکت متروک و ممنوع گردیده و فروش تریاک در موارد طبی به موجب نسخه طبیب به عمل آید.تبصره ـ مؤسسه انحصاری برای ورود تریاک از خارجه، هیچ اجازه نخواهد داد مگر آن که اطمینان حاصل نماید که به مصرف داخلی نخواهد رسید.این قانون، در سه‌شنبه ۲۶ تیرماه ۱۳۰۷ به تصویب رسید و شروع مذاکرات مجلس و متن پیشنهادهای نمایندگان در روزنامه اطلاعات،‌ به تفصیل آمده است.