اعتراض روس با تهدید همراه بود

سن‌پترزبورگ از شهرهای مهم سیاسی- اقتصادی روسیه

اظهار نگرانی انگلستان از انحصار تجارت خارجی ایران به تیمور تاش؛ وزیر مقتدر دربار پهلوی هرچند با هراس از روس‌ها همراه بود، اما در مذاکرات سفیر ایران با روزینگولد، کمیسر تجارت خارجی اتحاد جماهیر شوروی که در این کشور صورت گرفته بود، اعتراض همراه با تهدیدی وجود داشت که در سایر اسناد به جای مانده، چنین خصومتی از سوی سایر کشورهای خارجی مشهود نیست.

این تهدید تا جایی بود که روزینگولد به سفیر ایران گفت که از صادرات قند و شکر به ایران جلوگیری می‌کنیم و حتی عصبانیتش از واردات «کبریت» به ایران؛ از کمپانی کریگر سوئدی را هم پنهان نکرد. ضمن اینکه طبق اسناد موجود، این تنش به مطبوعات آن زمان در ایران و حتی ترکیه نیز کشیده شد و جنبه عمومی پیدا کرد.

گزارش سفیر ایران در شوروی به وزارت امور خارجه

در ملاقاتی که از روزینگولد، کمیسر تجارت خارجی نمودم، مشارالیه شرح مفصلی مبنی بر شکایت از روابط ایران و شوروی اظهار نمود. می‌گفت نه فقط اجرای قانون انحصار تجارت در ایران لطمه بزرگ به روابط تجارتی ایران و شوروی وارد آورده است، بلکه مامورین ایران مقدار مال‌التجاره‌[ای] که قبل از قانون انحصار تجارت از طرف موسسات شوروی خریده شده، مانع از خروج شده‌‌اند، در صورتی که قانون مزبور نمی‌تواند شامل ماقبل بشود و همچنین پاره‌[ای] مشکلات دیگر در کار است که چون دفعه اول ملاقات است، نمی‌خواهم داخل مذاکره در جزئیات بشوم. مثل ممانعت از فروش کبریت و غیره. جواب دادم اولا مملکتی که انحصار تجارت در آنجا به سخت‌ترین صورتی اجرا می‌شود، نمی‌تواند اصل تجارت را تنفیذ نماید. ثانیا از مشکلاتی که می‌گویید در اجرای قانون انحصار تجارت در ایران تولید شده، به کلی بی‌اطلاعم و البته اگر مواردی را نشان بدهید، ممکن است تحقیق کرده، بعد جواب بدهم. ولی اصولا من می‌خواهم بگویم شما اشاره به مشکلات مختصری کردید. این مشکلات اگر هم موجود باشد، آیا قابل مقایسه با وضعیتی که در خاک شوروی برای تجارت و تجار ما پیش آمده، می‌باشد. تجارت ایران در این مملکت به کلی از میان رفته و تجار ایران به کلی محو و نابود شده‌اند. جواب داد ما اصولا بر ضد اصل انحصار تجارت نیستیم، ولی اگر در باطن این انحصار منحصرا بر ضد ما اجرا شده و به تجارت اتحاد شوروی لطمه‌[ای] وارد آورد، البته شدیدا پروتست خواهیم کرد و به نظر من این مشکلات به دو طریق ممکن است حل و تسویه شوند. یکی اتخاذ همان رویه تضییق‌آمیزی است که دولت ایران نسبت به تجارت اتحاد شوروی پیش گرفته و دویمی طریق مسالمت‌کارانه است که این قضایا دوستانه حل و تسویه شوند. گفتم قبل از آن که نظر خود را بگویم، می‌خواهم توضیح بدهید آن رویه که به اتخاذ آن ما را تهدید می‌کنید چیست، زیرا من تجارت ایران را در سخت‌تر از وضعیتی که فعلا در این مملکت دارد، نمی‌توانم تصور بکنم. اظهار کرد مثلا ممکن است که ما هم جلوگیری از واردات ایران بکنیم. گفتم از قراری که من اطلاع دارم، فعلا تجار ایرانی با اتحاد شوروی تجارت مستقیمی ندارند و فقط موسسات شما گاهی در ایران خریدهایی کرده، حمل می‌کنند. بدین جهت چگونه می‌توانید تجارت ایران را در وضعیت سخت‌تر از آنچه فعلا دارد قرار بدهید. به علاوه من محققان طرفدار این هستم که تمام مسائل بین دولتین دوستانه طرح و تسویه بشوند، ولی در حل مسائل نه تنها منافع یک طرف بلکه در منافع هر دو طرف کاملا باید تامین شود و همچنین متاسفانه باید بگویم مدت طولانی است که از انقضای عهدنامه تجارتی گذشته و هنوز از مذاکراتی که در مسکو و تهران به عمل آمده و نتیجه‌[ای] گرفته نشده است. جواب داد که اگر ما از پاره‌ای صادرات خودمان به ایران جلوگیری بکنیم، مثلا نگذاریم قند و شکر که چندان علاقه به فروش آن نداریم به ایران برود، البته به ضرر مملکت شما خواهد بود. گفتم این ضرر بیشتر متوجه خود شما می‌شود، زیرا در این صورت فورا مملکت دیگری قند و شکر خود را به بازارهای ایران آورده، جای فروش قند و شکر شما را در آتیه هم در ایران خواهد گرفت و این البته به نفع شما نیست. گفت خیلی وسایل دیگر برای تضییق داریم، ولی چون دوست ایران هستیم، میل داریم قضایا را دوستانه حل نماییم. جواب دادم دولت ایران نیز مایل است که تمام مسائل معوقه با اتحاد شوروی دوستانه حل و تسویه شود، ولی در عین حال ما هم چون به حقوق هیچ دولتی تجاوز نمی‌نماییم، البته از هیچ‌گونه تهدید هم نمی‌ترسیم. روزینگولد در ضمن صحبت با حالت عصبانی اشاره به مقالات جراید ایران که بر ضد شوروی می‌نویسند و همچنین به مذاکراتی که گویا راجع‌به کبریت بین دولت ایران و کمپانی کریگر سوئدی می‌شود، نمود و گفت این مساله اخیر ضربتی است که به تجارت ما زده می‌شود که چون بنده از این موضوع مسبوق نبودم، نخواستم داخل صحبت بشوم.در مذاکرات بین بنده و روزینگولد، الیاوا مدیر شعبه تجارت کمیسریای خارجه هم حضور داشت.

مقاله‌ «بیلدیرش» ترکیه

از قراری که معلوم می‌شود بین ایران و روسیه فوق‌العاده شکرآب موجود و وضعیت خیلی درهم برهم است، زیرا دولت ایران قانونی را که راجع به انحصار تجارت با ممالک خارجی از تصویب مجلس گذرانده و معطوف به وقایه محصول صنایع کارگران و دهاقین مملکت خویش و استخلاص آنها و مملکت خود از پریشانی و ورشکستگی است و مخصوصا اجراآت شدیده این قانون در ایالت آذربایجان و گیلان و خراسان که با دولت روسیه همجوارند روس‌ها را فوق‌العاده عصبانی ساخته است و حتی بولشویک‌ها به عنوان این که «جمهوریت‌طلبان ایران از خارج کمک می‌طلبند» شروع به انتشارات کرده‌اند. در این موضوع روزنامه «شفق سرخ» چاپ تهران مورخه ۲۵ مارس ۱۹۳۱ اخبار کاذبه را که روس‌ها درباره ایران اشاعه می‌دهند و مقالاتی را که بعضی از جراید ایران که به نام و حساب حزب کمونیست می‌نویسند موضوع بحث قرار داده چنین می‌گوید: جریده «ستاره سرخ» به نام حزب کمونیست ایران مقالاتی و جریده «پیکار» بر علیه رجال ایران و اصلاحاتی که در ایران به عمل می‌آید شرح‌هایی انتشار داده‌اند که گویا در ایران حزب جمهوری موجود بوده و به مناسبت فشاری که در حق حزب‌ مزبور معمول می‌گردد جهت اعاده حریت مغصوبه خویش از خارجی‌ها کمک می‌طلبند. از این که بعضی از حمقای ایرانی از طرف حزب سوسیالیست‌ گول خورده و به خاک شوروی رفته و اظهار داشته‌اند تندتر از بولشویک‌ها هستند، بر همه معلوم و مبرهن است که این قبیل انتشارات مربوط به آن ایرانی‌ها نبوده و مخصوصا از طرف روس‌ها که نسبت به ایران سوءنیت دارند انتشار یافته است و نیز سیاست کثیف روس‌ها است که در طرف شمال ایران مشغول بازی بورس بوده و محض استفاده خود طلاهای ایران را به روسیه می‌کشند و اضمحلال و پریشانی ایران را فراهم می‌سازند و بعد درباره اقتصادیات ایران قلم‌فرسایی می‌نمایند. مهدی راهزن و زلفو چپاول[گر] خراسانی را مردمان، انقلابی به قلم می‌دهند و برای کشته شدن آنها عزاداری می‌نمایند و حال آن که در مانند روسیه مملکتی که فقط فلاکت پریشانی احتیاج و موت و جاسوسی و استبداد صرف سرتاسر مملکت را فراگرفته و در آن سرزمین کسانی که در نظرشان مفکوره کارل مارکس به یک وضع وحشتناک افتاده است احتمال دارد می‌خواهند در سایه رژیم بولشویزم امثال مهدی راهزن و زلفو چپاول[گر] پهلوان‌های نامی پرورش دهند. پس ایرانی هر قدر پست باشد ممکن نیست درباره ایران چنان چیزی بنویسد. این گونه قلم‌فرسایی‌ها کاملا زاییده افکار دشمنان ایران است. روزنامه شفق سرخ پس از مشروحات فوق راجع‌به اعزام محصلین ایران به اروپا چنین می‌نگارد:

دولت به محض این که بفهمد محصلین اعزامی به اروپا فریفته عوالم کمونیزم می‌شوند از اعزام آنها نیز صرف‌نظر خواهد کرد. روزنامه مزبور دایر به بیانات وزیر امور خارجه نیز چنین می‌نویسد: و اما توضیحاتی که وزیر امور خارجه ایران در باب تعرضات اجانب به مملکت ایران داده است مکفی نیست، زیرا تعرضی که سال گذشته از طرف دولت همسایه (روسیه) به اراضی ایران وقوع یافت دولت هیچ گونه اقدامی نکرده است. در صورتی که دولت ایران عضو جامعه ملل است، این درجه ابراز نزاکت در مقابل تعرض واقعه رنجش افکار عمومی را فراهم ساخته فلهذا این سیاست انفرادی و این بی‌طرفی صرف دولت ایران یکی از مهم‌ترین نواقص سیاست خارجی او است و موجب ازدیاد تهور سایرین می‌شود دولت ایران در مقابل سیاست غیرعادلانه همسایه‌های خود حتما باید بر سیاست بی‌طرفی خود خاتمه بدهد والا این قبیل تعرضات غیرعادلانه پی در پی به وقوع خواهد پیوست.