اسناد تجارت ایران - ۲
زنان طهرانی و میل به مصرف «کلاه فس»
دادوستد میان ایران و عثمانی را می‌توان از تنوع کالاهای سفارش شده میان حاجی‌ابوالقاسم اصفهانی و حاج محمد حسن اصفهانی داشته‌اند به خوبی دید. دقت در کالاهای دادوستد شده نشان دهنده این نیز هست که از ایران عموما کالاهای غیرصنعتی به استانبول می‌رفته و از استانبول کالاهای نیمه صنعتی. همانطور که در نامه می‌بینید حاج محمد حسن به عنوان بازرگان هوشمند تحولات رفتار مصرفی خانواده‌ها در تهران را زیر نظر داشته و می‌نویسد: «تازه متداول شده زن‌های طهران کلاه خس به سرمی‌گذارند و زیاد و خوب می‌خرند»...
پارچه زری
یک پارچه زری نمونه در جوف کاغذ می‌فرستم ببینید هر گاه از این مال بتوانید به هم رسانید چهار پنج توپ بخرید بفرستید ضرر ندارد. ملاحظه فروشش را می‌نمایم بعد به شما می‌نویسم.
خرج راه
در باب خرج مصارف بارها که ملامحمدعلی در راه جهت خرج خودش و بارها کرده است یک هزار منات به تبریز برات تلگرافی نموده و در شاهرود پول گرفته بگویید به دقت تمام صورت حساب خود را بنویسد و از صحه شما بگذراند. به زودی بفرستید که خرج او معلوم شود ببینم چه باقی دارد یا چه فاضل دارد. البته چگونگی را به زودی اطلاع دهید و صورت‌حساب ارسالی و مرسلی را هم البته الف البته به زودی بنویسد ارسال دارید.
همکاری
سلیقه من ماورای دیگران است. می‌خواهم همیشه با هر که حساب داشته و دارم و هر گاه حیاتی باشد (و) من بعد به هم رسانم واضح واظهر من الشمس باشد. همان که طول کشید اشتباه حساب به هم می‌رسد. از قراری که پسر مرحوم حاجی‌محمد اسماعیل شیرازی مذکور می‌نمود آقامحمد گویا بیکار است و سر و کاری با آقامحمد محسن ندارد و حجره علیحده جهت خود گرفته است. چنان می‌دانم هر گاه به او میثاقی و قرارمداری بگذاریم بی‌ثمر نباشد. چراکه او مدتی است در علیه میان داد و ستد بوده است، چکیده کار شده و از هر قبیل مال سررشته تامی به هم رسانیده. چنانچه مصلحت هست کاغذی به ایشان نوشته مکشوفا در جوف است پس از ملاحظه اگر صلاح می‌دانید ابلاغ داشته و هر طور که مصلحت هست قراری با او بگذارید و اگر چنانچه صلاح ندانید اقلا با او طریق دوستی و مودت را داشته باشید و بعضی مال‌ها را که درست سررشته ندارید مشورت از او نمایید نقص شما نمی‌شود. عاقل آن است که هم داند و هم پرسد، جاهل نداند و نپرسد. چگونگی را قلمی دارید.
آغری‌شکن افشان
درخصوص «آغری‌شکن افشان» جودانه که سابق یک عدل فرستاده بودید از آن مال که رنگ‌های مرغوب خوب نیم‌رنگ و رنگ‌آغری باشد. نه اینکه گلی و قرمز که تا ابدالدهر هر یک توپش مصرف نخواهد شد بخریم.
کاشمر آغری‌شکن
رنگ‌های نیم‌رنگ خوب البته دو عدل بخرید بفرستید. این «کاشمرهای آغری‌شکن» که فرستاده‌اید، هرچه گلی و قرمز و سوسنی داشته همه‌اش موجود و یک توپش را هیچ کس نمی‌خرد. نمی‌دانم به چه ملاحظه رنگ گلی و قرمز را خریده‌اید که همه‌اش موجود است.
کشمیرشکن مشکی
مطلب دیگر آن که دو سه عدل «کشمیرشکن» مشکی براق اطلس‌نمای خوب و خوش قماش البته بخرید و آنچه را که خواسته‌ام خرید نمایید. هر گاه موجود است بخرید، نباشد «قنطورات» نکنید. مخمل منگنه البته هیچ نخرید.
دستمال قمیص
دو عدل دستمال قمیص سفید کتان‌نما که فرنگیان دست می‌گیرند و استعمال می‌کنند، یک عدلش دستمال قمیص سفید باب ایران و عدل دیگرش جور کتان‌نما اگر موجود باشد به زودی بخرید بفرستید.
کلاه فس
مطلب دیگر آنکه یک جور کلاه «فس» که از مخمل می‌دوزند و ملیله‌دوز است که فس گل او هم از گلابتون است که در علیه به سر اطفال می‌گذارند، به قدر یک صد دانه از رنگ‌های مرغوب او را بخرید بفرستید. تازه متداول شده زن‌های طهران به سر می‌گذارند. زیاد و بسیار خوب می‌خرند. البته یکصد دانه بخرید زود بفرستید.
ارسی زنانه
ارسی زنانه که ابره‌اش روغنی و براق باشد به مثل آفتابگردان و میانش ماهوت گلی و زنگاری باشد، مناسب باشد یکصد زوج بخرید بفرستید.
ماهوت شبرنگ
و تا رسیدن این کاغذ هرقدر پول فرستاده‌اید کفایت می‌کند، دیگر پول نفرستید و کم‌کم در تدارک خرید باشید.
مال پشمینه نوظهور خوب جهت حجره، ماهوت شبرنگ البته بخرید، اما نه مثل این پشم حریر بهشتی‌ها که به مفت نمی‌ارزد و محمدجواد را هم به حجره ماهوت‌فروشی خواهم فرستاد بدخیالی نکرده‌اید. هرگاه همه خیال شما اینطور باشد خوب است.
صورت مال بنجل
مختصر کلام این است: ملاحظه می‌کنم تقریبا ده‌هزار تومان مال «بنجل» ... رسیده و ابدا کسی نمی‌خرد. صورت موجودی را به شما می‌نویسم درصدد جوری آنها برآیید، نه آنکه باز مجددا «بنجول» روی آنها بفرستید.
آنهایی که فروش رفته مثل نفروختن است، این دادوستد نیست. آدم باید فکر کند که چه باید خرید. هرکه اینها را می‌بیند ملامت می‌کند. دانسته باشید. «روفروشی» خیلی کم و نایاب است. البته دو سه عدل رنگ‌های خوب و مرغوب آن را بخرید، زود ارسال دارید.
به حاجی ابوالقاسم اصفهانی مقیم استانبول
مال ق 141 نمره 17، مرسله 118، از چاپار فرانسه
فی چهارم شعبان المعظم سنه ۱۲۸۷
اخا، اعزا، مهربانا
شرح حالات به قراری است که شانزدهم شهر ماضی قلمی و با چاپار انگریز ارسال شده ان‌شاء‌الله به نظر شما رسیده و از مطالب مندرجه‌اش مستحضر شده‌اید.
الیوم را نیز چاپار فرانسه ابوالقاسم بیک روانه است. لازم بل واجب آمده مجددا شرحی قلمی و ضمنا اظهار مراتب شود که چند یوم قبل گرامی خط شما مورخه از بیست و هفتم جمادی‌الثانی مطابق نمره پانزده به انضمام بیست تخته زنجیره، مصحوب چاپار مقرری دولت انگریز واصل و از مطالب مرقومه‌اش استحضار حاصل و از سلامتی مزاج شما انبساط و مسرت روی داد. خداوند را به حق ائمه طاهرین صلوات‌الله علیهم اجمعین قسم می‌دهم که همیشه اوقات شما را در ظل حمایت خود محفوظ و در هر بلیه حافظ و ناصر و معین شما باشد، بحق محمد و آله‌الطاهرین.
ابریشم گل بخارایی
بعدها معلوم شما بوده باشد فروش دو فقره ابریشم و دو صندوق تریاک نوشته بودید، اولا اینکه ابریشم گل بخارایی را در حلقه‌ای یازده «مجیدیه» و نیم مصرف فروش رسانیده‌اید سبب را نفهمیدم. ابریشم گل بخارایی را از ابریشم تابیده گران‌تر خریده بودم. گذشته از آن ملاحظه نمودم ابریشم تابیده را هم زیاد ارزان فروخته‌اند. در ایران هم به این قیمت نمی‌دهند. حساب می‌کنم یک من سنگ شاه را در بیست و شش تومان فروخته‌اید. ملاحظه خرج و مصارف او را بکنید ضرر وارد می‌آید. باری گذشته است. هر گاه یک فروش دیگر خدا نخواسته به مثل این فقرات فروش نمایید، حساب‌ها پاک است. دو بار ابریشم و یک صندوق تریاک سیصد و پنجاه تومان ضرر کرده است دانسته باشید.
ماهوتی لوئی
در خصوص اشتباه ماهوت‌های لوئی فرمایشی، گویا حق با فرنگی است. از قراری که مصرف فروش رسیده با حساب او درست می‌آید.
ابریشم چله
در باب ابریشم‌های چله که به تبریز فرستاده‌اید بسیار خوب کردید. انشا‌الله امیدوارم به قیمت اعلی مصرف فروش خواهد رسید.
قالی طویل
درخصوص قالی طویل که ده گره عرض او باشد، امروزه که امید یک دقیقه حیات در خود ندارم، هر گاه خداوند عالم تفضل فرماید و ناخوشی رفع شود، انشا‌الله سفارش می‌دهم، این کارها کار دور و دراز است.
درخصوص تریاک اعتباری ندارد. لیکن به اصفهان سفارش داده‌ام یک صد من شاه تمام کنند.
تخم نوغان
درخصوص تخم نوغان قدری موجود است و قدری در راه، امروز فرنگی تلگراف داشت که بخرد. ان‌شاء‌الله دو بار حمل خواهد شد. اگر ممکن شود قدری نمونه در همین چاپار ارسال می‌دارم.
تریاک چونه - لوله
درخصوص دو صندوق تریاک که حمل شده است آنهایی که «چونه» است در خود دارالخلافه سنگ شاه سی‌و‌پنج تومان طالب داشت نفروختم و «لوله»ها را از یزدی‌‌ها خریدم، مال یزد است. خریدش در طهران سهولت دارد. یک من شاه بیست و دو تومان ابتیاع شده است. هر گاه مقرون‌به‌صرفه است اعلام دارید در تدارک خرید او برآیم.
اما درخصوص دعوای فرنگستان، از قراری که تلگراف شده بود گویا متارکه شده است، امید است که من بعد بازارها خوب شود. چگونگی را اعلام دارید.
مال مشکی
درخصوص حریر مشکی به جز چند توپ خارای گل الوان و چیزهای نوظهور مال دیگر نخرید. مال‌های مشکی سنه ماضی کماکان موجود است.
زنجیره
زنجیره هم به هیچ وجه نخرید طالب ندارد. من به شما می‌نویسم. زنجیره کجاوه‌ای باریک بفرستید شما باز همان جورهای سابق می‌فرستید بلکه بدتر از مال‌های قبل. این زنجیره‌های موجود است نمی‌خرند.
همایون مشکی و دختر نشان
همایون مشکی و پیراهن شاهی مشکی که از آقا محمدعلی جویا شده‌اید به عین همین جور همایون‌های دختر نشان است و همین پیراهن شاهی. تفاوت این است که آنها سفید است مشکی نموده‌اند.
چای - حریر
حریرها که هنوز نرسیده و بازاری هم نیست. چای‌های سیاه را یک من نوزده قران و چهارصد دینار فروختم صرف ندارد. چای‌های «نمسه» بسیار بد مال‌هایی است. هر که نمونه می‌برد دیگر دنبالش نمی‌آید.
مال فطوره
درخصوص مال فطوره که قنطورات نموده‌اید نوشته‌اید پول لازم می‌شود، حساب اسلامبول را که من درست نمی‌دانم. شما بی‌قاعده کار می‌کنید. صورت خریدی که کرده‌اید خلاصه و تفصیل ندارد بدانم چه قدر خرید نموده و چه قدر فروش کرده‌اید. البته الف البته صورت جمعی خودتان را از زمان رفتن بنویسید و وجه او هر چه فرستاده‌اید بنویسید. سه صورت محاسبه فرستاده‌اید آنها معلوم است. آنچه بعد ارسال نموده‌اید خلاصه کنید و زود بفرستید. صورت آنچه فروش به من نرسیده خواهم نوشت. اینها را رسیدگی نمایید ببینید چه قدر رسیده و چه قدر فروش شده و چه موجود و چه در بین راه است، مشروحا اعلام دارید.
«بانقا»
چون نوشته بودید احتمال دارد معطل شوم به قدر چهارصد لیره برات به هم رسانیده و خریدم. یکصد و بیست و شش لیره و خرده‌‌ای به حواله «بانقا» به فاصله سه یوم و دویست و هفت لیره برات طربزون بود نوشتم آقا سیدعلی وجه او را گرفته جهت شما ارسال نماید. وصول هر دو سه فقره را اعلام دارید، موجب حصول اطمینان شود. در خطوط سابقه موکدا به شما نوشتم آقا محمدعلی را به همراه عدل‌ها روانه شاهرود نمایید. از شاهرود ابریشم و پشم و سرنخ و غیره که موجود شده برداشت به اتفاق خود به علیه بیاورد. از قراری که فرنگی می‌گوید پشم و سرنخ در «مارسلیه» خوب است و مکان فروش این قبیل چیزها آنجا بهتر است. هرگاه چنین است اعلام نمایید به آقا محمدعلی دستورالعمل داده شود که جمیعا را با ابریشم‌ها از همان پوطی «ترانست» نموده یکسره حمل «مارسلیه» نماید. اگر لازم بشود خودتان به «مارسلیه» بروید بعد از حمل شدن از «پوطی» به شما اخبار بدهید و الا به زودی اخبار بدهید که چه باید بشود.
نعلبکی و تنگ
در باب فنجان و نعلبکی البته الف البته بیست صندوق بدون کاسه و بشقاب قنطورات نمایید، به شرطی که نعلبکی‌های او میان گود و کج نباشد. البته فراموش نکنید این تنگ‌ها را خریدش معلوم نشد چند خرید داشته. سبز و قرمز و سفید او را فروختم جفتی چهار قران و یکصد دینار نقد و لاجوردی‌های او موجود است. زوجی هفت قران می‌دهم نمی‌خرند. آدم را سرگردان می‌گذارید. شما قرار بگذارید من بعد عدلبندی که می‌فرستید در پهلوی او مظنه اصل خرید را «فیهات» بزنید که وقت فروش او معطل نمانم.
جار و چهلچراغ
در خصوص جار و چهلچراغ‌ها و دیوارکوب‌ها و ظرف‌های میوه‌خوری خرید اصل هر یک را جداجدا بنویسید و لیره دویست و بیست قروش تفصیل کنید و به زودی بفرستید.
جوهر گنه‌گنه
جوهر گنه‌گنه خوب که شیشه‌ای شش مثقال تمام خالص او باشد، البته یک صندوق ابتیاع و ارسال دارید و در طهران زمین او خالی است.
تنباکو
در خصوص تنباکو که نوشته‌اید تلگراف کرده‌اند، اطلاع ندارم. از تبریز البته دستورالعمل نوشته‌اند. از حاجی محمدرحیم الحمدلله طلب نداریم، آسوده باشید.
شال خراسان
در خصوص شال خراسان به جهت اینکه خاطر جمع نبودم که شما می‌آیید یا نمی‌آیید از جمیع کار خودم بازماندم و سفارش هیچ چیز ندادم و آنها را هم زیاد ارزان فروخته‌اید.
چهارقدی رضایی
چهار طاقه چهارقدی رضایی را یکصد و چهل تومان خریده بودم خوب فروشی نکرده‌اید.
یک شیره‌کی با چند فرد قالی، عبدالحمید فرستاده است. نه رسید و نه فروش آنها را ابدا ننوشته‌اید. البته در جزو صورت محاسبه‌ای که من بعد خواهید نوشت و فرستاد بنویسید.
مال کرمان
شش عدل مال‌های کرمان که فروش نوشته‌اید به حساب تعداد او رسیدم چهارده پارچه کم می‌آید. مگر از روی عدلبندی تحول نگرفته‌اید؟ البته رسیدگی نموده کم و زیادش را معلوم و اعلام دارید.
ارسال نظر